Studia Waweliana (2.1993)

Studia Waweliana
Tom II, 1993
PL ISSN 1230-3275

JERZY T. PETRUS

LUFY ARMATNIE LEONARDA HERLEGO W ZBIORACH WAWELSKICH

Z wawelską kolekcją broni jest związana hi-
storia dwóch renesansowych luf armatnich odla-
nych przez lwowskiego ludwisarza Leonarda
Herlego. Obie znalazły się na Wawelu w wyni-
ku rewindykacji polskiego mienia kulturalnego
z Rosji i weszły w skład najcenniejszej w Polsce,
obok zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w War-
szawie, kolekcji zabytkowych armat. Ich nie-
zwykłe dzieje wzbudziły ostatnio społeczne zain-
teresowanie 1.

Wykonane ze spiżu lufy odznaczają się smukłą,
koneczną sylwetką z wyraźnie wydzielonymi
częściami za pomocą plastycznych, profilowa-
nych wałków. Cechuje je nadto kopulaste dno
z koncentrycznie ułożonymi pierścieniami i zna-
czne pogrubienie głowy, a także rezygnacja
z uchwytów czopowych, tzw. delfinów. Pierwszą
z nich, o długości 1855 mm i kalibrze 50 mm,
wyróżnia część wylotowa, ujęta w plastyczne pa-
sy renesansowego ornamentu złożonego z powta-
rzającego się motywu symetrycznego krzaczka
o .spiralnie zwiniętych gałązkach, wyrastającego
z ipuklowanego wazonu. Stylizacja ozdobnego
szlaku nie jest wolna od pewnych gotyckich re-
miniscencji. Na odcinku dennym funkcję de-
koracyjną pełni ryty duży kartusz z herbem
Lwowa i umieszczony nad nim majuskułowy,
wypukły napis: FELIX CP7ITAS 0[Q] ! VE PRO-
VIDET B ! ELLA TEMPORE | PACIS. Pas otacza-
jący wylot wypełnia, wykonana tak jak poprzed-
ni napis, sygnatura ludwisarza: LENHART
HERL; na powierzchni obręczy ujmującej dno
wyryto natomiast, mocno już dzisiaj zatartą, da-
tę 1556. Do znacznie późniejszego okresu należą
rosyjskie oznaczenia arsenałowe: cyfra 15 (wyry-

1 Armaty lwowskie, „Echo Krakowa", R. XLVI, nr
30, z 12—14 lutego 1993, s. 1; Armaty ze Lwowa, „Dzien-
nik Polski", R. XLIX, nr 39, z 17 lutego 1993, s. 1—2.

ta na polu dennym) i waga: IlY 16 = OY 18
(przy prawym czopie). Druga lufa. o długości
1835 mm i kalibrze 50 mm, jest pozbawiona de-
koracji ornamentalnej. Jej gładką powierzchnię
ożywiają w polu dennym, podobne do poprzed-
nich: kartusz z herbem Lwowa i napis: LEN-
HART H | IRL HAT MICH GOS ' SEN. Wtórne
oznaczenia arsenałowe to cyfra 16 (wyryta na
polu dennym) i waga IIY 15 = OY 38 (przy
prawym czopie).

Ich twórca, określany w archiwaliach rów-
nież jako Lenarth (Lenart) Herlle (Hirl) ,,pixida-
rius civis", przybył do Lwowa z Norymbergi w
roku 1544. Tu założył rodzinę, a wszedłszy
w krąg tamtejszych mieszczan uległ polonizacji.
Przez prawie trzydzieści lat pracował Herle dla
miasta, m. in. odlewając działa w ludwisarni po-
łożonej przy bramie Halickiej. Jak informują da-
wne rachunki, były to lufy różnego kalibru,
w tym bombardy, falkonety, moździerze; dwie
nosiły godła Jelonek (1570) i Prozerpina (1572).
Miał mistrz Leonard klientów i wśród magna-
terii. Dla wojewody bracławskiego Romana San-
guszki wykonał w r. 1567 działo przeznaczone do
zamku żytomierskiego, w tymże roku dla kaszte-
lana krakowskiego Spytka Wawrzyńca Jordana
odlał lufę do Kamieńca Podolskiego; pracował
także na zlecenie wojewody sandomierskiego Je-
rzego Mniszcha (1568) i wojewody wołyńskiego
Bogusza Koreckiego. Przetrwały nadto wiadomo-
ści o dzwonach wykonanych do kościoła parafial-
nego w Busku, ormiańskiej świątyni w Kamień-
cu (oba w r. 1549) i kościoła w Biedrzychowic
nad Smotryczem (1571) 2. Dobrze prosperującą
pracownię przejął po śmierci ojca w r. 1572 i z

2 K. Badecki, Leonard Herle ludwisarz i jego
lwowskie działa, Lwów—Warszawa—Kraków 1932, s.
1—11.

95