DOI Artikel:
Wyrozumski, Jerzy: Święty Gereon i próba zaszczepienia jego kultu w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0015
W roku 1100 konsekrowano kościółw Hadamarsberg
w Bawarii, w którym też miały się znajdować relikwie
św. Gereona’2.
Dla rozwoju kultu św. Gereona nie była bez znacze-
nia ranga kościoła, który przyjął jego wezwanie. Już
w IX wieku powstało przy nim zgromadzenie kanonic-
kie. Stanowiło ono wspólnotę ludzi z zamożnych rodów.
Ich liczba w XIII wieku doszła do 40. Na najwcześniej-
szy ślad tego zgromadzenia natrafiamy w żywocie św. Ge-
reona spisanym przez Wandalberta około 839 roku. Po-
jawia się tu mianowicie opat św. Gereona Maksymin’’.
Monasterium martyris Christi Gereonis et sanctorum
sociontm eius wymienia dokument Lotara II z 866 roku’4.
Zaważyło to na rozwoju zespołu architektonicznego.
Jeżeli za pierwszą, fazę jego budowy uznać kościół pier-
wotny, podziwiany już w VI wieku, a za drugą przebu-
dowę z czasów arcybiskupa Annona, to trzecia przypa-
dła na wiek XIII. Wówczas dano temu zespołowi i samej
budowli kościelnej kształt, w jakim dotrwały do drugiej
wojny światowej. Do tego kształtu nawiązała zresztą
powojenna odbudowa.
Trzeba tu jeszcze dodać, że kościół Św. Gereona nie
tylko doszedł do swojej roli za Merowingów, ale wręcz
dzięki nim. Był prawdopodobnie w ich tradycji rodzin-
nej jednym z ważniejszych kościołów. Zwrócono ostat-
nio uwagę, że i u Karolingów cieszył się wysokim pre-
stiżem1'. To tłumaczy zainteresowanie św. Gereonem
także w odległej Polsce.
Jaka była droga kultu św. Gereona do Polski, czy
ściślej do Krakowa? - Jej czas wyznacza kościół pod
32 Ibidem, s. 1072.
” Miracula S. Goaris auctore Wandalberto, wyd. O. H o 1 d e r-
-Egger [w:] MGH, Scriptores..., t. XV—1, Hannover 1 887, s. 369.
34 MGH, Die Urkunden der Karolinger, t. 111, wyd. Th. S c h i f-
fer, Miinchen 1979; Die Urkunden Lothars II, nr 25. Zob. Nat-
t er mann, o. c.; Regesta pontificum Romanorum..., s. 147-149.
"Nattermann, o. c., s. 15-17.
’ ’G. Labuda, Mieszko II król Polski (1025-1034). Czasy
przełomu w dziejach państwa polskiego, Kraków 1992, rozdz. III.
wezwaniem tego świętego na Wawelu. Należy on do
wczesnych, tzw. przedromańskich budowli wzgórza.
Ufundowano go w pierwszej połowie lub najpóźniej
w połowie XI wieku. Była to więc fundacja albo z cza-
sów Mieszka II - dokonana z inspiracji Rychezy, co jest
bardzo prawdopodobne, skoro (jak wykazał Gerard La-
buda’6) już wówczas Mieszko rezydował w Krakowie -
albo z czasów Kazimierza Odnowiciela i arcybiskupa
„krakowskiego” Arona, który w Kolonii na początku lat
czterdziestych był konsekrowany.
Kult św. Gereona zrazu przyjął się zapewne w Kra-
kowie, a następnie rozszerzył na całą Polskę. Wszedł
bowiem do kalendarzy kościelnych wszystkich naszych
diecezji i niektórych klasztorów. Wszędzie jest jednak
znaczony kolorem czarnym’7, a więc nie łączył się ze
świętem kościelnym, bo święta takie wyróżniano w ka-
lendarzach na czerwono. Kościół św. Gereona jest
źródłowo poświadczony w Krakowie po raz ostatni
38 • *
w 1241 roku'1 . Po tej dacie musiał zmienić wezwanie.
Zastąpiono je najprawdopodobniej wezwaniem Św.
Marii Egipcjanki, pustelnicy i pokutnicy z V wieku.
Wpisano ją aż dwukrotnie na razurach, może jeszcze
w XIII wieku, do kalendarza katedry krakowskiej: raz
kolorem czarnym pod datą 2 IV, natomiast drugi raz
kolorem czerwonym pod datą 9 IV’9. Jeżeli w katedrze
gnieźnieńskiej czczono ją 2 IV, to w Krakowie niewąt-
pliwie 9 IV i było to w krakowskiej diecezji święto
kościelne. O dniu świętego Gereona przypominano sobie
zdaje się tylko sporadycznie40.
’7 Chronologia polska, pod red. B. Włodarskiego, Warsza-
wa 1957, s. 129-217.
’8 Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich, wyd.
J. K. Kochanowski, Warszawa 1919, nr 414.
'9 MPH, t. 5, seria II, wyd. Z. K o zl o w s k a - B u d k o wa,
s. 137 i 138. Por. ibidem, s. XXV.
411 Por. np. Księgi radzieckie kazimierskie 1389-1381 i 1385-
1402, wyd. A. Chmiel, Kraków 1932, s. 514, gdzie znajduje się
datacja „in die sancti Gereonis cum sociis”.
SAINT GEREON AND AN ATTEMPT AT ESTABLISHING HIS CULT IN POLAND
Summary
St Gereon is the object of the author’s interest from the point
ofview ofthe origin, development, and reception ofhis cult in Poland
as well as the role that the cult played in this country, radiating from
the church dedicated to this saint on Wawel Hill.
Saint Gereon, together with his companions, probably from
Thebes, died a martyr in the time of Diocletian, when as a military
commander he was ordered to kill Christians, whereas he borę tes-
timony to his affiliation with them. According to the most likely
tradition, both he and his companions were put to death in Cologne;
the place of their martyrdom is commemorated by the magnificent
church dedicated to St Gereon. Tradition also links the construction
of the church with Helen, mother of Constantine the Great. In any
w Bawarii, w którym też miały się znajdować relikwie
św. Gereona’2.
Dla rozwoju kultu św. Gereona nie była bez znacze-
nia ranga kościoła, który przyjął jego wezwanie. Już
w IX wieku powstało przy nim zgromadzenie kanonic-
kie. Stanowiło ono wspólnotę ludzi z zamożnych rodów.
Ich liczba w XIII wieku doszła do 40. Na najwcześniej-
szy ślad tego zgromadzenia natrafiamy w żywocie św. Ge-
reona spisanym przez Wandalberta około 839 roku. Po-
jawia się tu mianowicie opat św. Gereona Maksymin’’.
Monasterium martyris Christi Gereonis et sanctorum
sociontm eius wymienia dokument Lotara II z 866 roku’4.
Zaważyło to na rozwoju zespołu architektonicznego.
Jeżeli za pierwszą, fazę jego budowy uznać kościół pier-
wotny, podziwiany już w VI wieku, a za drugą przebu-
dowę z czasów arcybiskupa Annona, to trzecia przypa-
dła na wiek XIII. Wówczas dano temu zespołowi i samej
budowli kościelnej kształt, w jakim dotrwały do drugiej
wojny światowej. Do tego kształtu nawiązała zresztą
powojenna odbudowa.
Trzeba tu jeszcze dodać, że kościół Św. Gereona nie
tylko doszedł do swojej roli za Merowingów, ale wręcz
dzięki nim. Był prawdopodobnie w ich tradycji rodzin-
nej jednym z ważniejszych kościołów. Zwrócono ostat-
nio uwagę, że i u Karolingów cieszył się wysokim pre-
stiżem1'. To tłumaczy zainteresowanie św. Gereonem
także w odległej Polsce.
Jaka była droga kultu św. Gereona do Polski, czy
ściślej do Krakowa? - Jej czas wyznacza kościół pod
32 Ibidem, s. 1072.
” Miracula S. Goaris auctore Wandalberto, wyd. O. H o 1 d e r-
-Egger [w:] MGH, Scriptores..., t. XV—1, Hannover 1 887, s. 369.
34 MGH, Die Urkunden der Karolinger, t. 111, wyd. Th. S c h i f-
fer, Miinchen 1979; Die Urkunden Lothars II, nr 25. Zob. Nat-
t er mann, o. c.; Regesta pontificum Romanorum..., s. 147-149.
"Nattermann, o. c., s. 15-17.
’ ’G. Labuda, Mieszko II król Polski (1025-1034). Czasy
przełomu w dziejach państwa polskiego, Kraków 1992, rozdz. III.
wezwaniem tego świętego na Wawelu. Należy on do
wczesnych, tzw. przedromańskich budowli wzgórza.
Ufundowano go w pierwszej połowie lub najpóźniej
w połowie XI wieku. Była to więc fundacja albo z cza-
sów Mieszka II - dokonana z inspiracji Rychezy, co jest
bardzo prawdopodobne, skoro (jak wykazał Gerard La-
buda’6) już wówczas Mieszko rezydował w Krakowie -
albo z czasów Kazimierza Odnowiciela i arcybiskupa
„krakowskiego” Arona, który w Kolonii na początku lat
czterdziestych był konsekrowany.
Kult św. Gereona zrazu przyjął się zapewne w Kra-
kowie, a następnie rozszerzył na całą Polskę. Wszedł
bowiem do kalendarzy kościelnych wszystkich naszych
diecezji i niektórych klasztorów. Wszędzie jest jednak
znaczony kolorem czarnym’7, a więc nie łączył się ze
świętem kościelnym, bo święta takie wyróżniano w ka-
lendarzach na czerwono. Kościół św. Gereona jest
źródłowo poświadczony w Krakowie po raz ostatni
38 • *
w 1241 roku'1 . Po tej dacie musiał zmienić wezwanie.
Zastąpiono je najprawdopodobniej wezwaniem Św.
Marii Egipcjanki, pustelnicy i pokutnicy z V wieku.
Wpisano ją aż dwukrotnie na razurach, może jeszcze
w XIII wieku, do kalendarza katedry krakowskiej: raz
kolorem czarnym pod datą 2 IV, natomiast drugi raz
kolorem czerwonym pod datą 9 IV’9. Jeżeli w katedrze
gnieźnieńskiej czczono ją 2 IV, to w Krakowie niewąt-
pliwie 9 IV i było to w krakowskiej diecezji święto
kościelne. O dniu świętego Gereona przypominano sobie
zdaje się tylko sporadycznie40.
’7 Chronologia polska, pod red. B. Włodarskiego, Warsza-
wa 1957, s. 129-217.
’8 Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich, wyd.
J. K. Kochanowski, Warszawa 1919, nr 414.
'9 MPH, t. 5, seria II, wyd. Z. K o zl o w s k a - B u d k o wa,
s. 137 i 138. Por. ibidem, s. XXV.
411 Por. np. Księgi radzieckie kazimierskie 1389-1381 i 1385-
1402, wyd. A. Chmiel, Kraków 1932, s. 514, gdzie znajduje się
datacja „in die sancti Gereonis cum sociis”.
SAINT GEREON AND AN ATTEMPT AT ESTABLISHING HIS CULT IN POLAND
Summary
St Gereon is the object of the author’s interest from the point
ofview ofthe origin, development, and reception ofhis cult in Poland
as well as the role that the cult played in this country, radiating from
the church dedicated to this saint on Wawel Hill.
Saint Gereon, together with his companions, probably from
Thebes, died a martyr in the time of Diocletian, when as a military
commander he was ordered to kill Christians, whereas he borę tes-
timony to his affiliation with them. According to the most likely
tradition, both he and his companions were put to death in Cologne;
the place of their martyrdom is commemorated by the magnificent
church dedicated to St Gereon. Tradition also links the construction
of the church with Helen, mother of Constantine the Great. In any