DOI Artikel:
Wróblewska, Kamila: Portret Fryderyka Henryka Orańskiego namiestnika Zjednoczonych Niderlandów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0097
Studia Waweliana
Tom IV, 1995
PL ISSN 1230-3275
KAMILA WRÓBLEWSKA
PORTRET FRYDERYKA HENRYKA ORAŃSKIEGO
NAMIESTNIKA ZJEDNOCZONYCH NIDERLANDÓW*
W kolekcji malarstwa niderlandzkiego Zamku
Królewskiego na Wawelu znajduje się portret Fryderyka
Henryka księcia Orańskiego (1584-1647; fig. 1), wiąza-
ny z warsztatem Gerarda Honthorsta (1590-1656). Wi-
zerunek jest niesygnowany i pozbawiony legendy atrybu-
cyjnej1. Warto przypomnieć dla nowo kształtowanej hi-
storii obrazu muzealnego, że ostatnio był własnością sza-
nowanej w Krakowie rodziny zbieraczy, która wcześniej
ofiarowała Wawelowi wizerunek Elżbiety de Bourbon
(1602-1644), pędzla Petera Paula Rubensa2. Obydwa
portrety - jeden z północnych, drugi z południowych Ni-
derlandów, niezależnie od tego dla jakich pierwotnie
zbiorów były przeznaczone - łączą pewne fakty historycz-
ne i więzi personalne. Elżbieta bowiem była córką króla
Francji z dynastii burbońskiej Henryka IV (1553-1610),
siostrą Henrietty Marii (1609-1649) - żony brytyjskie-
go monarchy Karola I (1600-1649), a małżonką króla Hi-
szpanii Filipa IV (1605-1665), z którym Fryderyk Hen-
ryk skutecznie walczył o niepodległość Holandii. Z ksią-
żąt de Monpensier, bocznej linii Bourbonów, pochodziła
Charlotta de Bourbon (1547-1582), której córki były
przyrodnimi siostrami naszego namiestnika. Z królewską
linią Bourbonów związał się po kądzieli Wilhelm II
Orański'.
* Pragnę złożyć serdeczne podziękowania tym wszystkim oso-
bom i instytucjom, które odpowiedziały na moje kwerendy i były
łaskawe przekazać mi materiały ikonograficzne. Przede wszystkim
Pani Karen Schaffers-Bodenhausen, Dyrektorowi Biura Ikonograficz-
nego w Hadze, instytucjom: Mauritshuis w Hadze, Rijksmuseum
w Amsterdamie, Rijksmuseum Paleis Het Loo w Apoldoorn, Oran-
je-Nassau Museum w Delft, Muzeum w Luwrze, Muzeum zamku
Rheydt w Mónchengladbach oraz Panom: A. von Braunfels z zamku
Braunfels, Alexandrowi zu Dohna z Bazylei, Pani Lucii Thijssen
z Hagi oraz Prof. dr. hab. Zygmuntowi Kruszelnickiemu z Torunia.
1 Ol-., deska dębowa; wym.: 68,7x55,7 cm, ZK Wawel, nr inw.
6527. Identyfikacji osoby i warsztatu artystycznego dokonała dr Mag-
dalena Piwocka, której wyrażam serdeczne podziękowania za inspi-
rację i wszelką pomoc, jaką okazała mi w trakcie pisania artykułu.
" M. Schuster-Gawłowska, Próba przypisania Rubenso-
wi autorstwa portretu Elżbiety de Bourbon ze zbiorów prywatnych
w Krakowie [w:] Materiały do sesji naukowej. Łódź 25-26 lutego
1977, Łódź 1978, s. 98-102. O kolekcji malarstwa niderlandzkiego
Fryderyk Henryk urodził się 29 stycznia 1584 roku
w Delft jako syn Wilhelma I (1533-1584) - „ojca ojczy-
zny”, zamordowanego 10 lipca 1584 roku - i jego czwar-
tej małżonki Louise de Coligny (1555-1620), córki ad-
mirała Francji, hugenoty Gasparda de Coligny, tragicz-
nej ofiary konfliktów religijnych4. Wychowywał się na
dworze przyrodniego brata Maurycego Orańskiego
(1567-1625), który wywarł zasadniczy wpływ na kształt
duchowej formacji młodego księcia. Zasad wiary chrze-
ścijańskiej uczył go teolog Jan van Uytenbogaart (1577-
1644), jeden ze zwolenników reformowania kalwinizmu.
Na Uniwersytecie Lejdejskim słuchał wykładów znako-
mitego poety holenderskiego Jana van der Doesa (1545-
1609), z którym korespondował Szymon Szymonowie
i lwowianin Szymon Birkowski, wykształcony w Aka-
demii Krakowskiej profesor uczelni Zamojskich'. Jed-
nym z pierwszych studentów w Lejdzie z dawnych
obszarów Rzeczypospolitej był w roku 1599 Ernest
Magnus Denhoff6. W wieku XVII Uniwersytet Lejdej-
ski stał się najważniejszą uczelnią dla polskiej młodzieży
protestanckiej7.
W roku 1598 podążył Fryderyk Henryk wraz z matką
do Francji na ślub przyrodniej siostry Charlotty B raban-
tine van Nassau z Claudem de la Tremouille. Tam do-
zob. Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, Warszawa 1975;
Malarstwo Niderlandów w wiekach XV-XVII w zbiorach wawel-
skich. Katalog wystawy, Kraków 1990, s. 14-15.
’ Europaische Stammtafel, 2, Marburg 1984, tabl. 28-29; 3, cz.
I, tabl. 74-75.
4 Ibidem, 14, Marburg 1991, tabl. 115.
" Biographisch Woordenboek der Nederlanden, oprać. A. J. van
der Aa, 2, Haarlem 1852, s. 67-68; L. Zembrzuski, K. Lepszy,
Birkowski Szymon (1574-1626), PSB, 2: 1936, s. 105-106;
J. R i j m p a, Literatura holenderska i flamandzka [w:] Dzieje literatur
europejskich, pod red. W. F1 o r y a n a, 2, cz. 1, Warszawa 1982, s. 248.
6 W. Czapliński, Denhoff Ernest Magnus (1581-1642),
PSB, 5: 1939-1946, s. 109.
7 K. Targosz, Jana Sobieskiego nauki i peregrynacje, Wro-
cław 1985, s. 143 i in.; R. de L e e u w, L. Thijssen, Związki mię-
dzy Holandią i Polską w XVI i XVII wieku. Katalog wystawy, Gdańsk
1978, s. 96-99; L. Thijssen, 1000 Jaar Polen en Nederland,
Zutphen 1992.
93
Tom IV, 1995
PL ISSN 1230-3275
KAMILA WRÓBLEWSKA
PORTRET FRYDERYKA HENRYKA ORAŃSKIEGO
NAMIESTNIKA ZJEDNOCZONYCH NIDERLANDÓW*
W kolekcji malarstwa niderlandzkiego Zamku
Królewskiego na Wawelu znajduje się portret Fryderyka
Henryka księcia Orańskiego (1584-1647; fig. 1), wiąza-
ny z warsztatem Gerarda Honthorsta (1590-1656). Wi-
zerunek jest niesygnowany i pozbawiony legendy atrybu-
cyjnej1. Warto przypomnieć dla nowo kształtowanej hi-
storii obrazu muzealnego, że ostatnio był własnością sza-
nowanej w Krakowie rodziny zbieraczy, która wcześniej
ofiarowała Wawelowi wizerunek Elżbiety de Bourbon
(1602-1644), pędzla Petera Paula Rubensa2. Obydwa
portrety - jeden z północnych, drugi z południowych Ni-
derlandów, niezależnie od tego dla jakich pierwotnie
zbiorów były przeznaczone - łączą pewne fakty historycz-
ne i więzi personalne. Elżbieta bowiem była córką króla
Francji z dynastii burbońskiej Henryka IV (1553-1610),
siostrą Henrietty Marii (1609-1649) - żony brytyjskie-
go monarchy Karola I (1600-1649), a małżonką króla Hi-
szpanii Filipa IV (1605-1665), z którym Fryderyk Hen-
ryk skutecznie walczył o niepodległość Holandii. Z ksią-
żąt de Monpensier, bocznej linii Bourbonów, pochodziła
Charlotta de Bourbon (1547-1582), której córki były
przyrodnimi siostrami naszego namiestnika. Z królewską
linią Bourbonów związał się po kądzieli Wilhelm II
Orański'.
* Pragnę złożyć serdeczne podziękowania tym wszystkim oso-
bom i instytucjom, które odpowiedziały na moje kwerendy i były
łaskawe przekazać mi materiały ikonograficzne. Przede wszystkim
Pani Karen Schaffers-Bodenhausen, Dyrektorowi Biura Ikonograficz-
nego w Hadze, instytucjom: Mauritshuis w Hadze, Rijksmuseum
w Amsterdamie, Rijksmuseum Paleis Het Loo w Apoldoorn, Oran-
je-Nassau Museum w Delft, Muzeum w Luwrze, Muzeum zamku
Rheydt w Mónchengladbach oraz Panom: A. von Braunfels z zamku
Braunfels, Alexandrowi zu Dohna z Bazylei, Pani Lucii Thijssen
z Hagi oraz Prof. dr. hab. Zygmuntowi Kruszelnickiemu z Torunia.
1 Ol-., deska dębowa; wym.: 68,7x55,7 cm, ZK Wawel, nr inw.
6527. Identyfikacji osoby i warsztatu artystycznego dokonała dr Mag-
dalena Piwocka, której wyrażam serdeczne podziękowania za inspi-
rację i wszelką pomoc, jaką okazała mi w trakcie pisania artykułu.
" M. Schuster-Gawłowska, Próba przypisania Rubenso-
wi autorstwa portretu Elżbiety de Bourbon ze zbiorów prywatnych
w Krakowie [w:] Materiały do sesji naukowej. Łódź 25-26 lutego
1977, Łódź 1978, s. 98-102. O kolekcji malarstwa niderlandzkiego
Fryderyk Henryk urodził się 29 stycznia 1584 roku
w Delft jako syn Wilhelma I (1533-1584) - „ojca ojczy-
zny”, zamordowanego 10 lipca 1584 roku - i jego czwar-
tej małżonki Louise de Coligny (1555-1620), córki ad-
mirała Francji, hugenoty Gasparda de Coligny, tragicz-
nej ofiary konfliktów religijnych4. Wychowywał się na
dworze przyrodniego brata Maurycego Orańskiego
(1567-1625), który wywarł zasadniczy wpływ na kształt
duchowej formacji młodego księcia. Zasad wiary chrze-
ścijańskiej uczył go teolog Jan van Uytenbogaart (1577-
1644), jeden ze zwolenników reformowania kalwinizmu.
Na Uniwersytecie Lejdejskim słuchał wykładów znako-
mitego poety holenderskiego Jana van der Doesa (1545-
1609), z którym korespondował Szymon Szymonowie
i lwowianin Szymon Birkowski, wykształcony w Aka-
demii Krakowskiej profesor uczelni Zamojskich'. Jed-
nym z pierwszych studentów w Lejdzie z dawnych
obszarów Rzeczypospolitej był w roku 1599 Ernest
Magnus Denhoff6. W wieku XVII Uniwersytet Lejdej-
ski stał się najważniejszą uczelnią dla polskiej młodzieży
protestanckiej7.
W roku 1598 podążył Fryderyk Henryk wraz z matką
do Francji na ślub przyrodniej siostry Charlotty B raban-
tine van Nassau z Claudem de la Tremouille. Tam do-
zob. Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, Warszawa 1975;
Malarstwo Niderlandów w wiekach XV-XVII w zbiorach wawel-
skich. Katalog wystawy, Kraków 1990, s. 14-15.
’ Europaische Stammtafel, 2, Marburg 1984, tabl. 28-29; 3, cz.
I, tabl. 74-75.
4 Ibidem, 14, Marburg 1991, tabl. 115.
" Biographisch Woordenboek der Nederlanden, oprać. A. J. van
der Aa, 2, Haarlem 1852, s. 67-68; L. Zembrzuski, K. Lepszy,
Birkowski Szymon (1574-1626), PSB, 2: 1936, s. 105-106;
J. R i j m p a, Literatura holenderska i flamandzka [w:] Dzieje literatur
europejskich, pod red. W. F1 o r y a n a, 2, cz. 1, Warszawa 1982, s. 248.
6 W. Czapliński, Denhoff Ernest Magnus (1581-1642),
PSB, 5: 1939-1946, s. 109.
7 K. Targosz, Jana Sobieskiego nauki i peregrynacje, Wro-
cław 1985, s. 143 i in.; R. de L e e u w, L. Thijssen, Związki mię-
dzy Holandią i Polską w XVI i XVII wieku. Katalog wystawy, Gdańsk
1978, s. 96-99; L. Thijssen, 1000 Jaar Polen en Nederland,
Zutphen 1992.
93