DOI Artikel:
Adamska, Magdalena: Przedmioty ze zbiorów wawelskich w "Album zamoyskim": Przyczynek do XIX-wiecznej ikografii zabytków sztuki w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0133
Studia Waweliana
Tom IV, 1995
PL ISSN 1230-3275
MAGDALENA ADAMSKA
PRZEDMIOTY ZE ZBIORÓW WAWELSKICH W ALBUM ZAMOYSKIM.
PRZYCZYNEK DO XIX-WIECZNEJ IKONOGRAFII ZABYTKÓW SZTUKI W POLSCE
W Gabinecie Rycin Muzeum Czartoryskich w Kra-
kowie znajduje się niezbyt okazały, lecz niezwykle inte-
resujący album składający się z kilkudziesięciu rysunków
i czterech plansz litograficznych1. Zawiera on przerysy
dzieł rzemiosła artystycznego - w przeważającej więk-
szości militariów ze zbiorów Zamoyskich oraz ze Skarb-
ca na Jasnej Górze, a także szkice zabytków archeologicz-
nych, emalierstwa, złotnictwa i meblarstwa oraz odrysy
pieczęci i sygnetów. Notatka na początku spisu zawar-
tości nazywa zbiór Albumem familijnym, skąd powstało
funkcjonujące w Muzeum określenie Album Zamoyskie.
Poza doklejonym później niewielkim rysunkiem satyrycz-
nym, wykonanym najprawdopodobniej przez księcia
Adama Kazimierza Czartoryskiego2, niemal wszystkie
noszą wyraźne cechy jednej ręki objawiające się
w identycznym kształtowaniu formy przy wykorzystaniu
tej samej techniki (drobiazgowy szkic ołówkowy delikat-
nie kolorowany akwarelą i miejscami wykończony złotą
farbą). Mniejszą grupę stanowią nie wykończone szkice
ołówkowe.
Konfrontacja z litografiami i rysunkami, będącymi
niewątpliwie powtórzeniami szkiców z Albumu zamoy-
' Gabinet Rycin i Rysunków Muzeum Czartoryskich w Krako-
wie [dalej: Gabinet Rycin MCz], dawne ozn. XI 930; obecnie nr inw.
Rr. 2356-2412. Złożony z 51 kart (40,7x25,8 cm) wtórnie oprawio-
nych w tekturę (42x27,5 cm); na początku wklejone spisy zawarto-
ści w języku polskim i francuskim. Na większości kart znak wodny
londyńskiej wytwórni Jamesa Whatmana. Niektóre rysunki publiko-
wane - z wieloma nieścisłościami - w: Z. Ż y g u 1 s k i, Typologia
buławy hetmańskiej (Muzealnictwo Wojskowe, 2: 1964, s. 258, 273,
275, il. 34); K. Aj e ws ki, Militaria w zbiorach Muzeum Ordynacji
Zamojskiej w Warszawie (Kwart. HKM, 42: 1994, nr 2, passim,
il. 9-14).
" Gabinet Rycin MCz: Rr. 2356.
' Dziennik podawczy Muzeum Czartoryskich, rkps, Kraków,
Bibl.Cz, Ew. 3142, s. nlb, [lata 1938-1939],
4 Dalej zw. albumem z Uniża - 38 kart (43,3x27,6 cm) w tek-
turowej okładce (44x38 ? cm) z 25 litografiami i 2 rysunkami dzieł
rzemiosła artystycznego, 13 kart z rysunkami i rycinami o tematyce
portretowej. Na karcie tytułowej napisy: ,,JW Jenerałowey Kickiey
/ 1842” - oraz „Pamiątki Historyczne / z różnych zbiorów rysowane
przez / Natalię z Bispingów Kicką / ze spadku po ś.p. Natalii
skiego, pozwala uznać te ostatnie za prace Natalii
z Bispingów Kickiej. Jej własnoręczne notatki znajdowały
się na litografiach zawartych w albumie przechowywa-
nym do roku 1939 w Uniżu na Wołyniu. Zbiór ten,
dziedziczony przez spadkobierców Kickiej, w roku 1938
został zaoferowany do zakupu Muzeum Czartoryskich'.
Do transakcji nie doszło, jednak dzięki sumienności
ówczesnego kustosza, Stefana Komornickiego, dysponu-
jemy drobiazgowym opisem albumu4. Można go porów-
nać z drugim, w zasadzie identycznym egzemplarzem
pochodzącym także z Uniża od Przybysławskich, szczęśli-
wie zachowanym w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie'.
Z adnotacji Żegoty Paulego z roku 1888 na karcie tytu-
łowej wynika, iż istniały zaledwie cztery egzemplarze al-
bumu litograficznego. Znamy ponadto 406 luźnych odbi-
tek z 19 plansz, w tym 7 kolorowanych - wszystkie
w Muzeum Czartoryskich0. W tych samych zbiorach znaj-
dują się dwie akwarelowe kopie rysunków Kickiej7, które
były w posiadaniu Czartoryskich najprawdopodobniej
przed nabyciem w roku 1929 Albumu Zamoyskiego 8.
W zamierzeniu autorki rysunki z tego albumu miały
stanowić wzór dla kolorowanych litografii. Tak pomyśla-
z Bispingów Kickiej / zmarłej 48° kwietnia 1888 w Warszawie / odzie-
dziczyła rodzona siostrzenica Helena z Wesslów / Przybysławska /
Córka siostry jej młodszej Rozalii z Bis: Wessel”. Na poszczególnych
planszach notatki Kickiej w rodzaju: „Szkatułka [...] z tego zbioru do
przerysowania mnie użyczona NK” (k. 9, 21), „rysowałam 1 838 -
NK” (k. 10, 11, 12) - rkps, Gabinet Rycin MCz, luźne notatki Ste-
fana Komornickiego, b.d., bez sygn.
' Dalej zw. albumem w BJ - Bibl. Jag.: Teka 160 II (I 9785-
9809): 25 litografii (43,3x27,2 cm) w tekturowej oprawie (44x28,7
cm). Artystki polskie. Katalog wystawy, MN W, Warszawa 1991, s.
193, poz. 351 [oprać. A. G r o c h a 1 a],
6 Nie udało się ustalić czasu pozyskania do zbiorów tak znacz-
nej liczby odbitek.
7 Gabinet Rycin MCz: Rr. 435, Rr. 1887. Na obu adnotacja:
„Z Rysunku NK”.
s Notatka S. Komornickiego w Albumie na k. 50v.: „Nabyte
przez Muzeum Ks Czartoryskich w Krakowie / 13. V. 1929.
w oddziale antykwarskim księgarni S. A. Krzyżanowskiego (która
zbiór niniejszy nabyła w Paryżu u bouquiniste’y) za 550.- zł”.
129
Tom IV, 1995
PL ISSN 1230-3275
MAGDALENA ADAMSKA
PRZEDMIOTY ZE ZBIORÓW WAWELSKICH W ALBUM ZAMOYSKIM.
PRZYCZYNEK DO XIX-WIECZNEJ IKONOGRAFII ZABYTKÓW SZTUKI W POLSCE
W Gabinecie Rycin Muzeum Czartoryskich w Kra-
kowie znajduje się niezbyt okazały, lecz niezwykle inte-
resujący album składający się z kilkudziesięciu rysunków
i czterech plansz litograficznych1. Zawiera on przerysy
dzieł rzemiosła artystycznego - w przeważającej więk-
szości militariów ze zbiorów Zamoyskich oraz ze Skarb-
ca na Jasnej Górze, a także szkice zabytków archeologicz-
nych, emalierstwa, złotnictwa i meblarstwa oraz odrysy
pieczęci i sygnetów. Notatka na początku spisu zawar-
tości nazywa zbiór Albumem familijnym, skąd powstało
funkcjonujące w Muzeum określenie Album Zamoyskie.
Poza doklejonym później niewielkim rysunkiem satyrycz-
nym, wykonanym najprawdopodobniej przez księcia
Adama Kazimierza Czartoryskiego2, niemal wszystkie
noszą wyraźne cechy jednej ręki objawiające się
w identycznym kształtowaniu formy przy wykorzystaniu
tej samej techniki (drobiazgowy szkic ołówkowy delikat-
nie kolorowany akwarelą i miejscami wykończony złotą
farbą). Mniejszą grupę stanowią nie wykończone szkice
ołówkowe.
Konfrontacja z litografiami i rysunkami, będącymi
niewątpliwie powtórzeniami szkiców z Albumu zamoy-
' Gabinet Rycin i Rysunków Muzeum Czartoryskich w Krako-
wie [dalej: Gabinet Rycin MCz], dawne ozn. XI 930; obecnie nr inw.
Rr. 2356-2412. Złożony z 51 kart (40,7x25,8 cm) wtórnie oprawio-
nych w tekturę (42x27,5 cm); na początku wklejone spisy zawarto-
ści w języku polskim i francuskim. Na większości kart znak wodny
londyńskiej wytwórni Jamesa Whatmana. Niektóre rysunki publiko-
wane - z wieloma nieścisłościami - w: Z. Ż y g u 1 s k i, Typologia
buławy hetmańskiej (Muzealnictwo Wojskowe, 2: 1964, s. 258, 273,
275, il. 34); K. Aj e ws ki, Militaria w zbiorach Muzeum Ordynacji
Zamojskiej w Warszawie (Kwart. HKM, 42: 1994, nr 2, passim,
il. 9-14).
" Gabinet Rycin MCz: Rr. 2356.
' Dziennik podawczy Muzeum Czartoryskich, rkps, Kraków,
Bibl.Cz, Ew. 3142, s. nlb, [lata 1938-1939],
4 Dalej zw. albumem z Uniża - 38 kart (43,3x27,6 cm) w tek-
turowej okładce (44x38 ? cm) z 25 litografiami i 2 rysunkami dzieł
rzemiosła artystycznego, 13 kart z rysunkami i rycinami o tematyce
portretowej. Na karcie tytułowej napisy: ,,JW Jenerałowey Kickiey
/ 1842” - oraz „Pamiątki Historyczne / z różnych zbiorów rysowane
przez / Natalię z Bispingów Kicką / ze spadku po ś.p. Natalii
skiego, pozwala uznać te ostatnie za prace Natalii
z Bispingów Kickiej. Jej własnoręczne notatki znajdowały
się na litografiach zawartych w albumie przechowywa-
nym do roku 1939 w Uniżu na Wołyniu. Zbiór ten,
dziedziczony przez spadkobierców Kickiej, w roku 1938
został zaoferowany do zakupu Muzeum Czartoryskich'.
Do transakcji nie doszło, jednak dzięki sumienności
ówczesnego kustosza, Stefana Komornickiego, dysponu-
jemy drobiazgowym opisem albumu4. Można go porów-
nać z drugim, w zasadzie identycznym egzemplarzem
pochodzącym także z Uniża od Przybysławskich, szczęśli-
wie zachowanym w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie'.
Z adnotacji Żegoty Paulego z roku 1888 na karcie tytu-
łowej wynika, iż istniały zaledwie cztery egzemplarze al-
bumu litograficznego. Znamy ponadto 406 luźnych odbi-
tek z 19 plansz, w tym 7 kolorowanych - wszystkie
w Muzeum Czartoryskich0. W tych samych zbiorach znaj-
dują się dwie akwarelowe kopie rysunków Kickiej7, które
były w posiadaniu Czartoryskich najprawdopodobniej
przed nabyciem w roku 1929 Albumu Zamoyskiego 8.
W zamierzeniu autorki rysunki z tego albumu miały
stanowić wzór dla kolorowanych litografii. Tak pomyśla-
z Bispingów Kickiej / zmarłej 48° kwietnia 1888 w Warszawie / odzie-
dziczyła rodzona siostrzenica Helena z Wesslów / Przybysławska /
Córka siostry jej młodszej Rozalii z Bis: Wessel”. Na poszczególnych
planszach notatki Kickiej w rodzaju: „Szkatułka [...] z tego zbioru do
przerysowania mnie użyczona NK” (k. 9, 21), „rysowałam 1 838 -
NK” (k. 10, 11, 12) - rkps, Gabinet Rycin MCz, luźne notatki Ste-
fana Komornickiego, b.d., bez sygn.
' Dalej zw. albumem w BJ - Bibl. Jag.: Teka 160 II (I 9785-
9809): 25 litografii (43,3x27,2 cm) w tekturowej oprawie (44x28,7
cm). Artystki polskie. Katalog wystawy, MN W, Warszawa 1991, s.
193, poz. 351 [oprać. A. G r o c h a 1 a],
6 Nie udało się ustalić czasu pozyskania do zbiorów tak znacz-
nej liczby odbitek.
7 Gabinet Rycin MCz: Rr. 435, Rr. 1887. Na obu adnotacja:
„Z Rysunku NK”.
s Notatka S. Komornickiego w Albumie na k. 50v.: „Nabyte
przez Muzeum Ks Czartoryskich w Krakowie / 13. V. 1929.
w oddziale antykwarskim księgarni S. A. Krzyżanowskiego (która
zbiór niniejszy nabyła w Paryżu u bouquiniste’y) za 550.- zł”.
129