DOI article:
Czyżewski, Krzysztof J.; Walczak, Marek: Ślepe maswerki w katedrze krakowskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0019
w obrębie katedry krakowskiej była, przeprowadzona
w latach 1836-1844, przebudowa kaplicy Św. Trójcy, do-
konana przez Franciszka Marię Lanciego, przy udziale
rzeźbiarza Parysa Filippiego. Przy tej okazji dotychcza-
sowe półkoliście zamknięte okno z początku wieku XVII
przekształcono, nadając mu formę ostrołukowąi wypeł-
niając maswerkiem11’. Motywy maswerkowe zastosowa-
no obficie również do dekoracji wnętrza tej kaplicy17.
W następnej kolejności w latach 1852-1854 wypełnio-
no mas werkami okna w ścianie zachodniej kaplicy Świę-
tokrzyskiej, o czym świadczy porównanie dwóch wido-
ków wnętrza kaplicy wykonanych przez Jana Kantego
Wojnarowskiego. Na pierwszym z nich (z r. 1852) brak
maswerków w oknach, pojawiają się one natomiast na
widoku późniejszym (z r. 1854)18.
Brak maswerków w oknach katedralnych musiał
wydawać się szczególnie rażący w 2. połowie wieku XIX,
dlatego w latach 1859-1860 przeprowadzono wielką ak-
cję ich przywracania. Projektantem i wykonawcą wszy-
stkich prac był krakowski kamieniarz Edward Stehlik19.
W pierwszej kolejności powstały maswerki w kaplicach
Konarskiego, Zadzika i prawdopodobnie Olbrachta20.
Zapewne w roku 1860 założono maswerki w oknach
ambitu oraz nawy głównej i transeptu21. Kształt wprowa-
dzonych wówczas detali dokumentują znakomicie rysun-
ki inwentaryzacyjne katedry wykonane przez Sławomira
Odrzywolskiego (fig. 5-8)22. Szczególne zainteresowanie
budzi zastosowanie maswerków w ambicie i niektórych
kaplicach, będące dość naiwną próbą nadania średnio-
wiecznego charakteru wnętrzom nowożytnym.
W latach 1895-1905 przeprowadzono kompleksową,
zakrojoną na szeroką skalę restaurację katedry2'1. Przy tej
okazji usunięto większość maswerków autorstwa Stehli-
2. Jan Strożecki, rysunki gotyckich maswerków w nawie głównej
i transepcie katedry krakowskiej, około 1850. APKr, Teka Gra-
bowskiego (wg Banacha; reprod. A. Rzepecki)
M. Rożek, Nieznany przekaz ikonograficzny do wyglądu
kaplicy królowej Zofii (Sw. Trójcy) w katedrze na Wawelu (Biule-
tyn HS, 35: 1973, s. 273-275). Okno przed przekształceniem widocz-
ne jest na rysunku Rafała Hadziewicza z ok. 1834-1839; Banach,
o. c., s. 22, il. 161, oraz na widoku katedry z ok. 1830 autorstwa Jana
Nepomucena Głowackiego, ibidem, s. 10, il. 151. Stan po przebu-
dowie obrazują liczne przekazy ikonograficzne: ibidem, s. 16, il. 156;
s. 20, il. 159; s. 84, il. 223; s. 174, il. 313, oraz APKr, Teka Odrzy-
wolskiego: pomiar fasady katedry z r. 1888.
17 Banach, o. c., s. 174, il. 313; s. 176, il. 314.
IS Banach, o. c., s. 142, il. 280 i 281. Wygląd neogotyckich
maswerków ukazują także inne źródła ikonograficzne - ibidem, s. 16,
il. 156; s. 82, il. 221; s. 84, il. 222; s. 140, il. 278; s. 160, il. 299.
1J W AKK zachowała się prośba Edwarda Stehlika do kapituły
(z 1 XII 1861, bez sygnatury) o list polecający. Znajdujemy tam in-
formację, że Stehlik pracował dla katedry jako rzeźbiarz i kamieniarz
już od dziesięciu lat. W szkicu odpowiedzi na tę prośbę, datowanym
7 XII 1861, dziekan kapituły pisze między innymi, iż rzeźbiarz: „wy-
kończył 23 okien ozdobnych, kamiennych podług własnego planu za-
stosowanych swym stylem do struktury kościoła”. W MNKr zacho-
wały się rysunki projektowe czterech maswerków do transeptu
i ambitu; por. Katalog rysunków architektonicznych ze zbiorów
Muzeum Narodowego w Krakowie. Cracoviana, cz. 1, oprać.
W. Mossakowska, Warszawa 1978, s. 63, poz. 408—411, il. 35.
20 Widoczne są one na widoku południowej elewacji katedry,
wykonanym przez Franciszka Stroobanta w r. 1859 - zob. Banach,
o. c., s. 26, il. 165.
21 Maswerki w ambicie i w transepcie ód strony południowej
widać na fotografiach Walerego Rzewuskiego, wykonanych przed
r. 1866, oraz fotografii Ignacego Kriegera, datowanej przed 1878 -
zob. B a n a ch, o. c., s. 18, il. 158; s. 20, il. 159. Maswerki z innych
partii katedry ukazano pa wielu widokach wnętrza kościoła - ibidem,
s. 44, il. 182 (rozeta w fasadzie zachodniej); s. 44, il. 183 (okno
w południowym ramieniu transeptu od zachodu); s. 48, il. 168
(okna we wschodnim ramieniu ambitu); s. 54, il. 192 (okno ponad
ołtarzem Pana Jezusa Ukrzyżowanego w ambicie). Por. też: Fi-
schinger, o. c., s. 498, il. 1 (okno nad portalem kaplicy Gamrata).
Maswerki w oknach ambitu wypełniono barwnym oszkleniem -
ibidem.
22 APKr, Teka Odrzywolskiego: rzuty elewacji zachodniej, po-
łudniowej i północnej, przekrój podłużny, przekrój poprzeczny przez
prezbiterium, rzut fragmentu elewacji nawy głównej od południa
i południowego ramienia transeptu od zachodu oraz pomiar maswer-
ków w nawie głównej i transepcie.
27 O restauracji katedry J. Frycz, Restauracja i konserwacja
zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa
1975, s. 200 i nn. Tam też literatura.
15
w latach 1836-1844, przebudowa kaplicy Św. Trójcy, do-
konana przez Franciszka Marię Lanciego, przy udziale
rzeźbiarza Parysa Filippiego. Przy tej okazji dotychcza-
sowe półkoliście zamknięte okno z początku wieku XVII
przekształcono, nadając mu formę ostrołukowąi wypeł-
niając maswerkiem11’. Motywy maswerkowe zastosowa-
no obficie również do dekoracji wnętrza tej kaplicy17.
W następnej kolejności w latach 1852-1854 wypełnio-
no mas werkami okna w ścianie zachodniej kaplicy Świę-
tokrzyskiej, o czym świadczy porównanie dwóch wido-
ków wnętrza kaplicy wykonanych przez Jana Kantego
Wojnarowskiego. Na pierwszym z nich (z r. 1852) brak
maswerków w oknach, pojawiają się one natomiast na
widoku późniejszym (z r. 1854)18.
Brak maswerków w oknach katedralnych musiał
wydawać się szczególnie rażący w 2. połowie wieku XIX,
dlatego w latach 1859-1860 przeprowadzono wielką ak-
cję ich przywracania. Projektantem i wykonawcą wszy-
stkich prac był krakowski kamieniarz Edward Stehlik19.
W pierwszej kolejności powstały maswerki w kaplicach
Konarskiego, Zadzika i prawdopodobnie Olbrachta20.
Zapewne w roku 1860 założono maswerki w oknach
ambitu oraz nawy głównej i transeptu21. Kształt wprowa-
dzonych wówczas detali dokumentują znakomicie rysun-
ki inwentaryzacyjne katedry wykonane przez Sławomira
Odrzywolskiego (fig. 5-8)22. Szczególne zainteresowanie
budzi zastosowanie maswerków w ambicie i niektórych
kaplicach, będące dość naiwną próbą nadania średnio-
wiecznego charakteru wnętrzom nowożytnym.
W latach 1895-1905 przeprowadzono kompleksową,
zakrojoną na szeroką skalę restaurację katedry2'1. Przy tej
okazji usunięto większość maswerków autorstwa Stehli-
2. Jan Strożecki, rysunki gotyckich maswerków w nawie głównej
i transepcie katedry krakowskiej, około 1850. APKr, Teka Gra-
bowskiego (wg Banacha; reprod. A. Rzepecki)
M. Rożek, Nieznany przekaz ikonograficzny do wyglądu
kaplicy królowej Zofii (Sw. Trójcy) w katedrze na Wawelu (Biule-
tyn HS, 35: 1973, s. 273-275). Okno przed przekształceniem widocz-
ne jest na rysunku Rafała Hadziewicza z ok. 1834-1839; Banach,
o. c., s. 22, il. 161, oraz na widoku katedry z ok. 1830 autorstwa Jana
Nepomucena Głowackiego, ibidem, s. 10, il. 151. Stan po przebu-
dowie obrazują liczne przekazy ikonograficzne: ibidem, s. 16, il. 156;
s. 20, il. 159; s. 84, il. 223; s. 174, il. 313, oraz APKr, Teka Odrzy-
wolskiego: pomiar fasady katedry z r. 1888.
17 Banach, o. c., s. 174, il. 313; s. 176, il. 314.
IS Banach, o. c., s. 142, il. 280 i 281. Wygląd neogotyckich
maswerków ukazują także inne źródła ikonograficzne - ibidem, s. 16,
il. 156; s. 82, il. 221; s. 84, il. 222; s. 140, il. 278; s. 160, il. 299.
1J W AKK zachowała się prośba Edwarda Stehlika do kapituły
(z 1 XII 1861, bez sygnatury) o list polecający. Znajdujemy tam in-
formację, że Stehlik pracował dla katedry jako rzeźbiarz i kamieniarz
już od dziesięciu lat. W szkicu odpowiedzi na tę prośbę, datowanym
7 XII 1861, dziekan kapituły pisze między innymi, iż rzeźbiarz: „wy-
kończył 23 okien ozdobnych, kamiennych podług własnego planu za-
stosowanych swym stylem do struktury kościoła”. W MNKr zacho-
wały się rysunki projektowe czterech maswerków do transeptu
i ambitu; por. Katalog rysunków architektonicznych ze zbiorów
Muzeum Narodowego w Krakowie. Cracoviana, cz. 1, oprać.
W. Mossakowska, Warszawa 1978, s. 63, poz. 408—411, il. 35.
20 Widoczne są one na widoku południowej elewacji katedry,
wykonanym przez Franciszka Stroobanta w r. 1859 - zob. Banach,
o. c., s. 26, il. 165.
21 Maswerki w ambicie i w transepcie ód strony południowej
widać na fotografiach Walerego Rzewuskiego, wykonanych przed
r. 1866, oraz fotografii Ignacego Kriegera, datowanej przed 1878 -
zob. B a n a ch, o. c., s. 18, il. 158; s. 20, il. 159. Maswerki z innych
partii katedry ukazano pa wielu widokach wnętrza kościoła - ibidem,
s. 44, il. 182 (rozeta w fasadzie zachodniej); s. 44, il. 183 (okno
w południowym ramieniu transeptu od zachodu); s. 48, il. 168
(okna we wschodnim ramieniu ambitu); s. 54, il. 192 (okno ponad
ołtarzem Pana Jezusa Ukrzyżowanego w ambicie). Por. też: Fi-
schinger, o. c., s. 498, il. 1 (okno nad portalem kaplicy Gamrata).
Maswerki w oknach ambitu wypełniono barwnym oszkleniem -
ibidem.
22 APKr, Teka Odrzywolskiego: rzuty elewacji zachodniej, po-
łudniowej i północnej, przekrój podłużny, przekrój poprzeczny przez
prezbiterium, rzut fragmentu elewacji nawy głównej od południa
i południowego ramienia transeptu od zachodu oraz pomiar maswer-
ków w nawie głównej i transepcie.
27 O restauracji katedry J. Frycz, Restauracja i konserwacja
zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa
1975, s. 200 i nn. Tam też literatura.
15