DOI Artikel:
Czyżewski, Krzysztof J.; Walczak, Marek: Ślepe maswerki w katedrze krakowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0031
w Wormacji (fig. 20)4°. Motyw trzech spiętrzonych ar-
kadek pojawił się też około połowy wieku XIV w pły-
cinach flankujących południowy portal prezbiterium
katedry w Augsburgu. Trzeba jednak zaznaczyć, że
omawiany maswerk transeptowy nie jest kreacją jedno-
rodną. Można mieć wobec tego wątpliwości, czy jego
kompozycję można traktować jako w pełni przemyślaną
czy też jako wynik kompromisu - dzieło w pewien spo-
sób przypadkowe'0.
2. Maswerki w nawie głównej katedry
Mas werki zachowane we wnękach flankujących okna
w nawie głównej oraz na zachodnich ścianach ramion
transeptu katedry mają zupełnie inny charakter niż oma-
wiane dotąd dekoracje. Zostały one rozwiązane jako nie
złączone ze ścianą, przestrzenne struktury rozmieszczo-
ne przy zewnętrznych krawędziach wnęk. Nadaje im to
charakter plastyczny, światłocieniowy, a przez to bardziej
dekoracyjny i ekspresyjny niż w przypadku wspomnia-
nych dotąd maswerków. Cechą charakterystyczną drugiej
grupy ślepych maswerków katedralnych jest brak lasek
dzielących wnęki, powtarzanie się otwartych kompozycji
wzbogacanych o układy rozmieszczanych dośrodkowo
nosków (tzw. luki o zwielokrotnionych noskach - niem.
Mehrpcissbogen) oraz odcinanie górnych części kompo-
zycji półokrągłymi lukami, zdobionymi od wewnątrz
noskami. Noski te oraz lilijki (znane z przekazów ikono-
graficznych) pogłębiały wrażenie bogactwa form.
B i nding, o. c., s. 288, il. 324.
M) Maswerk powstał zapewne w dwóch fazach. W pierwszej
wykonano dwie arkadki z noskami, w drugiej arkadkę wieńczącą.
Dwa trójkąty sferyczne po bokach dolnych arkadek są niewątpliwie
podstawami dla nie wykonanego ostroluku zamykającego plycinę od
góry.
1 Oznaczenia liczbowe 1-V1 odnoszą się do maswerków w na-
wie głównej katedry, licząc od strony zachodniej w kierunku wscho-
dnim. Numeracja ta zgadza się z rysunkami inwentaryzacyjnymi
Odrzywolskiego; - zob. il. 3, 4.
Luki te mają kształt oślich grzbietów; Buchowiecki,
o. c., s. 94, 227; R. Wagne r-Ri eger, Heiligenkreuz, Stiftskirche
[w:] Golik in Ósterreich, Krems an der Donau 1967, s. 379; B ru-
ch e r, o. c., s. 74. Podobne rozwiązania maswerków pojawiły się też
w latach dziewięćdziesiątych w. XIII i tuż po r. 1300 na terenie Anglii.
Jednym z najwcześniejszych przykładów jest monumentalny maswerk
w arkadzie tworzącej nagrobek arcybiskupa Canterbury Johna Pecha-
ma (zm. 1292) w jego katedrze oraz zespół nagrobków w opactwie
Westminster w Londynie; najsłynniejszy jest nagrobek Edmunda
Crouchbacka (zm. 1296); o tej grupie nagrobków zob: L. L. G e e,
„Ciborium” Tombs in Englancl 1290-1330 (Journal of the British
Archaeological Association, 132: 1979, s. 29-41); P. L i n d 1 e y,
The Tomb of Bishop William de Luda: an Architectural Model at
Ely Cathedral (Proceedings of the Cambridge Antiąuarian Society,
73: 1984, s. 75—87); P. William son, Sculpture [w:] Age of
Chivalry. Art in Planlagenet England 1200-1400, red. J. A 1 exan-
Trudno wskazać bezpośrednie wzory dla omawianych
maswerków, można jednak zawęzić krąg ich inspiracji.
Szczególnie interesujące wydają się maswerki VI na
ścianie południowej oraz V i VI na ścianie północnej
nawy głównej katedry'1. Skomponowano je opierając się
na prostym schemacie ostrołukowej arkady odciętej
w górnej części lukiem półkolistym, dekorowanym noska-
mi. Wydaje się, że typ ten wywodzi się z dekoracji
w formie szeregu arkadek podwieszonych wewnątrz
ostrołukowej arkady. Duży zespół tak właśnie kształto-
wanych ślepych maswerków pojawił się już w końcu
wieku XIII w chórze oraz w kaplicy mieszczącej studnię
(Brunnenhaus) przy krużganku klasztoru Cystersów
w Heiligenkreuz (fig. 21) , nieco później, w wersji ma-
larskiej, na przegrodzie chórowej w katedrze kolońskief',
najprawdopodobniej za rządów biskupa Walrama von
Jiilich (1332-1349). Powtarza się tam popularny w XIV
wieku motyw lilijek wieńczących luki lub noski (widocz-
ny był w katedrze krakowskiej w IV maswerku na połu-
dniowej ścianie nawy głównej). Część malowanych arkad
w katedrze kolońskiej dopełniają od góry wydłużone,
pęcherzowate maswerki, co zapowiada niektóre z rozwią-
zań obecnych w katedrze krakowskiej. Podobny schemat
dekoracji pojawił się w kręgu frankońskim około poło-
wy wieku XIV w Portalu Ślubnym (tzw. Brautpforte)
prowadzącym do kościoła Św. Sebalda w Norymberdze
(fig. 22). Tutaj jednak potężna, ostrołukowa arkada po-
rtalu odcięta została w górnej części lukiem półkolistym,
pod którym podwieszono szereg drobnych ostrołukowych
arkadek zakończonych lilijkami'4. Wydzielone w górnej
der, P. Binski, London 1987, s. 104; także: Bony, o. c., s. 21,
28, il. 122; G. Kowa, Architektur der Englischen Golik, Koln 1990,
s. il. 169. Na początku następnego stulecia podobne maswerki po-
jawiły się w sediliach opactwa westminsterskiego, po r. 1308,
i w nagrobku Aymera de Valence (zm. 1324) w tymże opactwie.
Z tym typem dekoracji, określanym w literaturze jako charakterystycz-
ny dla środowiska Londyn-Westminster, wiążą się ściśle malowane de-
koracje w Psałterzu Roberta de Lisie (British Library, Arundel MS. 83
II, szczególnie fol. 131 v.), wschodnia Anglia, datowane zazwyczaj
około 1300-1310 - por.: L. F. Sand 1 er, The Psalt er of Robert de
Lisie in the British Library, Oxford 1983, s. 7, 16, il. 5, 11, 12.
■ ’ R. Haussherr, Die Chorschrankenmalereien des Kólner
Doms [w:] Vor Stefan Lochner. Die Kólner Maler von 1300-1430.
Ergebnisse der Ausstellung und des Collocjuiitms, Koln 1974 (Be-
gleithefte zum Wallraf-Richartz-Jahrbuch 1977, 1, s. 28-59). Ma-
swerki oparte na tym samym schemacie widoczne są na witrażach
tzw. Dreikónigenfenster w kaplicy od wschodu na osi kościoła:
ibidem, s. 42, il. 14; por. też: G. Schmidt, Die Chorschranken-
malereien des Kólner Doms und die Europaische Malerei (Kólner
Domblatt. Jahrbuch der Zentral-Dombau-Vereins, 44/45, 1979/1980,
s. 293-340).
'4 Por. np. E. Re dsl o b, Das Kirchenportal, Jena 1901 (Deut-
sche Plastik, 1, s. 17, tabl. 49); G.Czymmek, Mcisswerk [w:] Die
Parł er und der Schóne Stil 1350-1400. Europaische Kunst unter
den Luxemburgern, 3, wyd. A. Legner, Koln 1978, s. 51; Bin-
d i ng, o. c., s. 324, il. 367.
27
kadek pojawił się też około połowy wieku XIV w pły-
cinach flankujących południowy portal prezbiterium
katedry w Augsburgu. Trzeba jednak zaznaczyć, że
omawiany maswerk transeptowy nie jest kreacją jedno-
rodną. Można mieć wobec tego wątpliwości, czy jego
kompozycję można traktować jako w pełni przemyślaną
czy też jako wynik kompromisu - dzieło w pewien spo-
sób przypadkowe'0.
2. Maswerki w nawie głównej katedry
Mas werki zachowane we wnękach flankujących okna
w nawie głównej oraz na zachodnich ścianach ramion
transeptu katedry mają zupełnie inny charakter niż oma-
wiane dotąd dekoracje. Zostały one rozwiązane jako nie
złączone ze ścianą, przestrzenne struktury rozmieszczo-
ne przy zewnętrznych krawędziach wnęk. Nadaje im to
charakter plastyczny, światłocieniowy, a przez to bardziej
dekoracyjny i ekspresyjny niż w przypadku wspomnia-
nych dotąd maswerków. Cechą charakterystyczną drugiej
grupy ślepych maswerków katedralnych jest brak lasek
dzielących wnęki, powtarzanie się otwartych kompozycji
wzbogacanych o układy rozmieszczanych dośrodkowo
nosków (tzw. luki o zwielokrotnionych noskach - niem.
Mehrpcissbogen) oraz odcinanie górnych części kompo-
zycji półokrągłymi lukami, zdobionymi od wewnątrz
noskami. Noski te oraz lilijki (znane z przekazów ikono-
graficznych) pogłębiały wrażenie bogactwa form.
B i nding, o. c., s. 288, il. 324.
M) Maswerk powstał zapewne w dwóch fazach. W pierwszej
wykonano dwie arkadki z noskami, w drugiej arkadkę wieńczącą.
Dwa trójkąty sferyczne po bokach dolnych arkadek są niewątpliwie
podstawami dla nie wykonanego ostroluku zamykającego plycinę od
góry.
1 Oznaczenia liczbowe 1-V1 odnoszą się do maswerków w na-
wie głównej katedry, licząc od strony zachodniej w kierunku wscho-
dnim. Numeracja ta zgadza się z rysunkami inwentaryzacyjnymi
Odrzywolskiego; - zob. il. 3, 4.
Luki te mają kształt oślich grzbietów; Buchowiecki,
o. c., s. 94, 227; R. Wagne r-Ri eger, Heiligenkreuz, Stiftskirche
[w:] Golik in Ósterreich, Krems an der Donau 1967, s. 379; B ru-
ch e r, o. c., s. 74. Podobne rozwiązania maswerków pojawiły się też
w latach dziewięćdziesiątych w. XIII i tuż po r. 1300 na terenie Anglii.
Jednym z najwcześniejszych przykładów jest monumentalny maswerk
w arkadzie tworzącej nagrobek arcybiskupa Canterbury Johna Pecha-
ma (zm. 1292) w jego katedrze oraz zespół nagrobków w opactwie
Westminster w Londynie; najsłynniejszy jest nagrobek Edmunda
Crouchbacka (zm. 1296); o tej grupie nagrobków zob: L. L. G e e,
„Ciborium” Tombs in Englancl 1290-1330 (Journal of the British
Archaeological Association, 132: 1979, s. 29-41); P. L i n d 1 e y,
The Tomb of Bishop William de Luda: an Architectural Model at
Ely Cathedral (Proceedings of the Cambridge Antiąuarian Society,
73: 1984, s. 75—87); P. William son, Sculpture [w:] Age of
Chivalry. Art in Planlagenet England 1200-1400, red. J. A 1 exan-
Trudno wskazać bezpośrednie wzory dla omawianych
maswerków, można jednak zawęzić krąg ich inspiracji.
Szczególnie interesujące wydają się maswerki VI na
ścianie południowej oraz V i VI na ścianie północnej
nawy głównej katedry'1. Skomponowano je opierając się
na prostym schemacie ostrołukowej arkady odciętej
w górnej części lukiem półkolistym, dekorowanym noska-
mi. Wydaje się, że typ ten wywodzi się z dekoracji
w formie szeregu arkadek podwieszonych wewnątrz
ostrołukowej arkady. Duży zespół tak właśnie kształto-
wanych ślepych maswerków pojawił się już w końcu
wieku XIII w chórze oraz w kaplicy mieszczącej studnię
(Brunnenhaus) przy krużganku klasztoru Cystersów
w Heiligenkreuz (fig. 21) , nieco później, w wersji ma-
larskiej, na przegrodzie chórowej w katedrze kolońskief',
najprawdopodobniej za rządów biskupa Walrama von
Jiilich (1332-1349). Powtarza się tam popularny w XIV
wieku motyw lilijek wieńczących luki lub noski (widocz-
ny był w katedrze krakowskiej w IV maswerku na połu-
dniowej ścianie nawy głównej). Część malowanych arkad
w katedrze kolońskiej dopełniają od góry wydłużone,
pęcherzowate maswerki, co zapowiada niektóre z rozwią-
zań obecnych w katedrze krakowskiej. Podobny schemat
dekoracji pojawił się w kręgu frankońskim około poło-
wy wieku XIV w Portalu Ślubnym (tzw. Brautpforte)
prowadzącym do kościoła Św. Sebalda w Norymberdze
(fig. 22). Tutaj jednak potężna, ostrołukowa arkada po-
rtalu odcięta została w górnej części lukiem półkolistym,
pod którym podwieszono szereg drobnych ostrołukowych
arkadek zakończonych lilijkami'4. Wydzielone w górnej
der, P. Binski, London 1987, s. 104; także: Bony, o. c., s. 21,
28, il. 122; G. Kowa, Architektur der Englischen Golik, Koln 1990,
s. il. 169. Na początku następnego stulecia podobne maswerki po-
jawiły się w sediliach opactwa westminsterskiego, po r. 1308,
i w nagrobku Aymera de Valence (zm. 1324) w tymże opactwie.
Z tym typem dekoracji, określanym w literaturze jako charakterystycz-
ny dla środowiska Londyn-Westminster, wiążą się ściśle malowane de-
koracje w Psałterzu Roberta de Lisie (British Library, Arundel MS. 83
II, szczególnie fol. 131 v.), wschodnia Anglia, datowane zazwyczaj
około 1300-1310 - por.: L. F. Sand 1 er, The Psalt er of Robert de
Lisie in the British Library, Oxford 1983, s. 7, 16, il. 5, 11, 12.
■ ’ R. Haussherr, Die Chorschrankenmalereien des Kólner
Doms [w:] Vor Stefan Lochner. Die Kólner Maler von 1300-1430.
Ergebnisse der Ausstellung und des Collocjuiitms, Koln 1974 (Be-
gleithefte zum Wallraf-Richartz-Jahrbuch 1977, 1, s. 28-59). Ma-
swerki oparte na tym samym schemacie widoczne są na witrażach
tzw. Dreikónigenfenster w kaplicy od wschodu na osi kościoła:
ibidem, s. 42, il. 14; por. też: G. Schmidt, Die Chorschranken-
malereien des Kólner Doms und die Europaische Malerei (Kólner
Domblatt. Jahrbuch der Zentral-Dombau-Vereins, 44/45, 1979/1980,
s. 293-340).
'4 Por. np. E. Re dsl o b, Das Kirchenportal, Jena 1901 (Deut-
sche Plastik, 1, s. 17, tabl. 49); G.Czymmek, Mcisswerk [w:] Die
Parł er und der Schóne Stil 1350-1400. Europaische Kunst unter
den Luxemburgern, 3, wyd. A. Legner, Koln 1978, s. 51; Bin-
d i ng, o. c., s. 324, il. 367.
27