DOI Artikel:
Frey-Stecowa, Beata: Znaczenie wzorów graficznych dla identyfikacji wizerunków na fryzie w krużgankach zamku wawelskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0051
Studia Waweliana
Tom IV, 1995
PL ISSN 1230-3275
BEATA FREY-STECOWA
ZNACZENIE WZORÓW GRAFICZNYCH DLA IDENTYFIKACJI WIZERUNKÓW
NA FRYZIE W KRUŻGANKACH ZAMKU WAWELSKIEGO*
Jednym z najbardziej interesujących malowideł ścien-
nych z epoki Renesansu, jakie zachowały się na Wawe-
lu, jest fryz z przedstawieniami głów cesarzy i kobiet
z rodzin cesarskich, zdobiący znaczną część ściany wscho-
dniej, a także ścianę południową i narożnik południowo-
zachodni krużganków drugiego piętra zamku. Zachowa-
ny do dziś fragment fryzu - wykonanego w latach 1535-
1536 przez Dionizego Stubę1 - stanowi kontynuację
wcześniejszego, nieistniejącego dziś malowidła o analo-
gicznej kompozycji, które zdobiło górne partie ścian
skrzydeł drugiego piętra. Idea tego typu dekoracji malar-
skiej powstała najprawdopodobniej równocześnie z pro-
jektem ściśle architektonicznym; świadczą o tym zarów-
no kompozycja fryzu, który jest w zasadzie iluzjonistycz-
nym belkowaniem, integralnie łączącym się z kształtem
architektonicznym krużganków, jak i jego funkcje - ide-
owa oraz estetyczna2. Fryz na ścianach zachodniej i pół-
* Tekst niniejszy referowany był na posiedzeniu Towarzystwa
Miłośników Historii i Zabytków Krakowa dnia 13 XII 1994 i jest
fragmentem przygotowywanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Adama
Małkiewicza pracy doktorskiej poświęconej renesansowym fryzom
podstropowym w zamku królewskim na Wawelu.
1 Jest to archiwalnie potwierdzone dzieło malarza o imieniu
Dionizy, o czym świadczy zapis w rachunkach z r. 1536, bez daty
dziennej, przed wzmianką informującą o pożarze, który wybuch! w
nocy z 17 na 18 października r. 1536: „Item Dionisio pictori a pin-
gendo kranyecz velde venuste et coloribus praetiosis in utroąue
ambitu superior# monetae fi. 100” - zob. Wawel, 2: Materiały ar-
chiwalne do budowy zamku, wyd. A. Chmiel (Teka GKGZ, 5:
1913, s. 227). Wnioski z nie opublikowanych danych archiwalnych
wyciągnął Stanisław Tomkowicz, który zidentyfikował malarza z Dio-
nizym Stubą, przybyłym do Krakowa w r. 1534 - zob. S. Tomko-
wicz, Wawel, 1: Zabudowania Wawelu i ich dzieje (Teka GKGZ,
4: 1908, s. 272-273). Z pewnością ten sam malarz wykonał prace
polegające na usunięciu z powierzchni malowideł skutków pożaru.
' Szerzej na ten temat zob. J. Lepiarczyk, Kilka uwag o kruż-
gankach drugiego piętra arkadowego dziedzińca Zamku Królew-
skiego na Wawelu [w:] Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia
z historii architektury, sztuki i kultury ojiaroM>ane Adamowi Mi/o-
będzkiemu, Warszawka 1988, s. 250-252.
’ Czas powstania krużganków podaję za najnowszymi wynika-
mi badań archiwalnych, przeprowadzonych przez dra Andrzeja Fi-
nocnej powstał najprawdopodobniej w latach 1517-1518,
w roku 1517 ukończono bowiem montaż krużganków
obiegających te skrzydła4. Autorem tego odcinka fryzu był
zapewne Michał Lentz z Kitzingen, z którym już w roku
1508 zawarto umowę dotyczącą prac malarskich na za-
mku4. Ta część fryzu zniszczona została w czasie poża-
ru, który we wrześniu roku 1702 strawił zachodnie,
północne i częściowo wschodnie skrzydło zamku.
W dotychczasowej literaturze przedmiotu w sprawie
identyfikacji wizerunków cesarzy i kobiet z ich rodzin,
widocznych na zachowanym fragmencie fryzu, wypowie-
dział się jedynie Stanisław Mossakowski na marginesie
swych rozważań dotyczących treści dekoracji renesanso-
wego pałacu wawelskiego4. Identyfikację przeprowadził
opierając się na wyglądzie fryzu będącym efektem kon-
serwacji i rekonstrukcji dokonanych w latach 1909-1910
i 1915-1916 przez Juliusza Makarewicza0 oraz ponow-
schingera, który niech zechce przyjąć ode minie słowa podziękowa-
nia za ich udostępnienie. Lepiarczyk (o. c., s. 252) przyjął, że nie
istniejąca już dziś część fryzu została wykonana przed r. 1518, rów-
nocześnie z zakończeniem prac przy skrzydle zachodnim i części
skrzydła północnego. A. Franaszek (Budowa zamku królewskie-
go na Wawelu (1502-1536). Organizacja i wykonawcy [w:] Z prze-
szłości Krakowa, pod red. J. M. Małeckiego, Warszawa-Kraków
1989, s. 108) uważa, że w r. 1516 zasadnicze prace przy skrzydle
północnym były ukończone. W r. 1517 prace nad malowidłami
musiały być już rozpoczęte, skoro pod tą datą Rocznik świętokrzyski
podaje: ,,Rex Polonię Sigismundus predictus castrum Cracoviense
reformando [...] cum columnis, picturis, floribus aureis et lazuro [...]
atriaąuae i 1 la a parte ecclesie, incipiendo a valva castelli et illa
a civitate usąuead Kurza Noga conplevit” - MPH, 3, 1878, s. 91.
4 Sugestię co do autorstwa zawdzięczam uprzejmości dra An-
drzeja Fischingera.
4 S. Mossakowski, Treść dekoracji renesansowego pałacu
na Wawelu [w:] Renesans, sztuka i ideologia, Warszawa 1976,
s. 357, przyp. 58 i 59; Idem, Renesansowy pałac wawelski a polska
myśl polityczna i fdozoficzna epoki [w:] Idem, Sztuka jako świa-
dectwo czasu. Studia z pogranicza historii sztuki i historii idei, War-
szawa 1980, s. 106, przyp. 58 i 59.
6 R- Leszczyńska, Działalność konserwatorska Juliusza
Makarewicza (malowidła ścienne) (Ochrona Zabytków, 21: 1968,
nr 2, s. 30).
47
Tom IV, 1995
PL ISSN 1230-3275
BEATA FREY-STECOWA
ZNACZENIE WZORÓW GRAFICZNYCH DLA IDENTYFIKACJI WIZERUNKÓW
NA FRYZIE W KRUŻGANKACH ZAMKU WAWELSKIEGO*
Jednym z najbardziej interesujących malowideł ścien-
nych z epoki Renesansu, jakie zachowały się na Wawe-
lu, jest fryz z przedstawieniami głów cesarzy i kobiet
z rodzin cesarskich, zdobiący znaczną część ściany wscho-
dniej, a także ścianę południową i narożnik południowo-
zachodni krużganków drugiego piętra zamku. Zachowa-
ny do dziś fragment fryzu - wykonanego w latach 1535-
1536 przez Dionizego Stubę1 - stanowi kontynuację
wcześniejszego, nieistniejącego dziś malowidła o analo-
gicznej kompozycji, które zdobiło górne partie ścian
skrzydeł drugiego piętra. Idea tego typu dekoracji malar-
skiej powstała najprawdopodobniej równocześnie z pro-
jektem ściśle architektonicznym; świadczą o tym zarów-
no kompozycja fryzu, który jest w zasadzie iluzjonistycz-
nym belkowaniem, integralnie łączącym się z kształtem
architektonicznym krużganków, jak i jego funkcje - ide-
owa oraz estetyczna2. Fryz na ścianach zachodniej i pół-
* Tekst niniejszy referowany był na posiedzeniu Towarzystwa
Miłośników Historii i Zabytków Krakowa dnia 13 XII 1994 i jest
fragmentem przygotowywanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Adama
Małkiewicza pracy doktorskiej poświęconej renesansowym fryzom
podstropowym w zamku królewskim na Wawelu.
1 Jest to archiwalnie potwierdzone dzieło malarza o imieniu
Dionizy, o czym świadczy zapis w rachunkach z r. 1536, bez daty
dziennej, przed wzmianką informującą o pożarze, który wybuch! w
nocy z 17 na 18 października r. 1536: „Item Dionisio pictori a pin-
gendo kranyecz velde venuste et coloribus praetiosis in utroąue
ambitu superior# monetae fi. 100” - zob. Wawel, 2: Materiały ar-
chiwalne do budowy zamku, wyd. A. Chmiel (Teka GKGZ, 5:
1913, s. 227). Wnioski z nie opublikowanych danych archiwalnych
wyciągnął Stanisław Tomkowicz, który zidentyfikował malarza z Dio-
nizym Stubą, przybyłym do Krakowa w r. 1534 - zob. S. Tomko-
wicz, Wawel, 1: Zabudowania Wawelu i ich dzieje (Teka GKGZ,
4: 1908, s. 272-273). Z pewnością ten sam malarz wykonał prace
polegające na usunięciu z powierzchni malowideł skutków pożaru.
' Szerzej na ten temat zob. J. Lepiarczyk, Kilka uwag o kruż-
gankach drugiego piętra arkadowego dziedzińca Zamku Królew-
skiego na Wawelu [w:] Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia
z historii architektury, sztuki i kultury ojiaroM>ane Adamowi Mi/o-
będzkiemu, Warszawka 1988, s. 250-252.
’ Czas powstania krużganków podaję za najnowszymi wynika-
mi badań archiwalnych, przeprowadzonych przez dra Andrzeja Fi-
nocnej powstał najprawdopodobniej w latach 1517-1518,
w roku 1517 ukończono bowiem montaż krużganków
obiegających te skrzydła4. Autorem tego odcinka fryzu był
zapewne Michał Lentz z Kitzingen, z którym już w roku
1508 zawarto umowę dotyczącą prac malarskich na za-
mku4. Ta część fryzu zniszczona została w czasie poża-
ru, który we wrześniu roku 1702 strawił zachodnie,
północne i częściowo wschodnie skrzydło zamku.
W dotychczasowej literaturze przedmiotu w sprawie
identyfikacji wizerunków cesarzy i kobiet z ich rodzin,
widocznych na zachowanym fragmencie fryzu, wypowie-
dział się jedynie Stanisław Mossakowski na marginesie
swych rozważań dotyczących treści dekoracji renesanso-
wego pałacu wawelskiego4. Identyfikację przeprowadził
opierając się na wyglądzie fryzu będącym efektem kon-
serwacji i rekonstrukcji dokonanych w latach 1909-1910
i 1915-1916 przez Juliusza Makarewicza0 oraz ponow-
schingera, który niech zechce przyjąć ode minie słowa podziękowa-
nia za ich udostępnienie. Lepiarczyk (o. c., s. 252) przyjął, że nie
istniejąca już dziś część fryzu została wykonana przed r. 1518, rów-
nocześnie z zakończeniem prac przy skrzydle zachodnim i części
skrzydła północnego. A. Franaszek (Budowa zamku królewskie-
go na Wawelu (1502-1536). Organizacja i wykonawcy [w:] Z prze-
szłości Krakowa, pod red. J. M. Małeckiego, Warszawa-Kraków
1989, s. 108) uważa, że w r. 1516 zasadnicze prace przy skrzydle
północnym były ukończone. W r. 1517 prace nad malowidłami
musiały być już rozpoczęte, skoro pod tą datą Rocznik świętokrzyski
podaje: ,,Rex Polonię Sigismundus predictus castrum Cracoviense
reformando [...] cum columnis, picturis, floribus aureis et lazuro [...]
atriaąuae i 1 la a parte ecclesie, incipiendo a valva castelli et illa
a civitate usąuead Kurza Noga conplevit” - MPH, 3, 1878, s. 91.
4 Sugestię co do autorstwa zawdzięczam uprzejmości dra An-
drzeja Fischingera.
4 S. Mossakowski, Treść dekoracji renesansowego pałacu
na Wawelu [w:] Renesans, sztuka i ideologia, Warszawa 1976,
s. 357, przyp. 58 i 59; Idem, Renesansowy pałac wawelski a polska
myśl polityczna i fdozoficzna epoki [w:] Idem, Sztuka jako świa-
dectwo czasu. Studia z pogranicza historii sztuki i historii idei, War-
szawa 1980, s. 106, przyp. 58 i 59.
6 R- Leszczyńska, Działalność konserwatorska Juliusza
Makarewicza (malowidła ścienne) (Ochrona Zabytków, 21: 1968,
nr 2, s. 30).
47