DOI Artikel:
Sieradzka, Ojcumiła: Portrety Wielopolskich z wieku XVIII w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0118
rosła ich potęga ekonomiczna - w czasie jednego stule-
cia (2. połowa wieku XVII do i. połowy wieku XVIII)
weszli w posiadanie wielkich majętności, m.in. Piesko-
we) Skały, Suchej, Ślemienia, Żywca oraz ordynacji My-
szkowskich obejmującej 12 kluczy, z których najcenniej-
sze to: Książ Wielki, Pińczów, Kozubów i Chroberz.
Upadek zamożności rodu, zauważalny juz w XVIII
stuleciu, był przyczyną - zwłaszcza w 1. połowie wieku
XIX - wyzbywania się dóbr. Wtedy to margrabia Ale-
ksander podjął aktywne działania mające na celu odzy-
skanie posiadłości rodowych. Zależało mu głównie na
ziemiach należących do ordynacji, ale dążył również do
przejęcia innych majątków Wielopolskich, pragnął bo-
wiem zgromadzić w swym ręku jak najwięcej elementów
rodowej spuścizny. Był pod urokiem zamku i ziem pie-
skowoskalskich. Po nieudanych próbach ich zakupu
kie archiwum Komorowskich, Wielopolskich i Habsburgów i jego
losy (,,Archeion”, 47: 1967, s. 110); S k a ł ko w s k i, o. c., 1, s. 2.
Aleksander Wielopolski (1803-1877), syn Józefa Stanisława
1 Leonory z Dembińskich, znany zwłaszcza z działalności politycznej
w Królestwie Kongresowym w latach sześćdziesiątych XIX wieku,
jako jeden z pierwszych w kraju wprowadził oczynszowanie włościan
w latach 1 845-1 849.
s Pieskową Skałę w r. 1842 sprzedał Paweł Wielopolski - syn
Ignacego Rocha i Zofii z Kossowskich, właściciel dóbr pieskowoskai-
skich od r. 1833 (po śmierci ojca) - Janowi Chrzcicielowi Mieroszew-
skiemu S kał k o ws k i, o. c.,2, s. 73-75; K. Wróblewski, Nad
Prądnikiem. Przewodnik po Ojcowie i jego okolicy, Warszawa 1907,
s. 146; M a j e w s k i, o. c., s. 12; Z. J a b ł o ń s k i, Mieroszewski Jan
Chrzciciel (M89-1867), PSB, 20:1975, s. 818-820; Słownik geo-
graficzny Królestwa Polskiego, red. B. Chlebowski, W. Walew-
ski^, s. 107. Opis zamku w Pieskowej Skale z około r. 1846, kiedy
zamieszkiwali tu Mieroszewscy, wymienia kilka portretów Wielopol-
skich: „w sali do uczt przeznaczonej [na I piętrze] z szeregu portre-
tów, wyobrażających przodków rodziny Wielopolskich, znakomitsze
są: dwa obrazy Jana Wojewody Krakowskiego, w dawnym stroju
Kacpra Podkomorzego. Ludwika w stroju rycerskim. Franciszka
Margrabiego na Mirowie Gonzagi Myszkowskiego, Wojewody Kra-
kowskiego. Jana Wielopolskiego Kanclerza”; z sal I piętra również
pokój bawialny ozdobiony był portretami rodziny Wielopolskich,
m.in.Urszuli, na II piętrze znajdował się portret Hieronima malowa-
ny w r. 1762 przez Ł. Orłowskiego - J. Wiślicki, Opis Królestwa
Polskiego pod względem historycznym, 1, cz. 2, Warszawa 1850,
s. 115-118; Majewski, o. c., s. 13-14.
9 Spis ruchomości pałacu w Chrobrzu z r. 1863 wymienia m.in.:
2 duże portrety familijne - w sieni głównej, 5 dużych portretów fa-
milijnych (w złoconych ramach) i portret Franciszka Wielopolskiego
(bez ram) - w sali żółtej, 44 różne portrety familijne - w salonie hr
Zygmunta oraz różne portrety: w jadalni 12, w gabinecie margra-
biny - 4, w kaplicy 1 (Myszkowskiego), w sypialni margrabiego
9, w bawialni - 1. Z zamku w Pieskowej Skale pochodziły por-
trety, które wisiały w sieni głównej, a to: całpostaciowy portret Jana
Wielopolskiego, kanclerza, w płaszczu podbitym gronostajami oraz
portret Ludwika, cześnika koronnego, w zbroi oraz inne wizerunki
z tej serii, które były w jadalni. Archiwum Państwowe
w Kielcach, Archiwum Ordynacji Myszkowskich [dalej: AP Kielce,
AOM] 808: Spis wszelkich ruchomości znalezionych w pałacu
i oficynie Chroberz w dniu 10 VI 1863 r., s. 1 p. 4; s. 3 p. 53, 54,
s. 17 p. 515; s. 2 p. 41; s. 3 p. 70; s. 4 p 87; s. 18 p. 542, 543;
domagał się oddania księgozbioru oraz. wszy stkich obra-
zów „jako ciągłej familijnej pamiątki"'8. Ostatecznie
portrety przodków z Pieskowej Skah zawisły w roku
1859 w głównej siedzibie Aleksandra - pałacu w Chro-
brzu9 Margrabia Aleksander usilnie zabiegał też o prze-
jęcie dokumentów rodzinnych oraz. obrazów z Ży wca
i pałacu krakowskiego1 ; yv rezultacie odzy skał część ar-
chiwum żywieckiegoX Nie zainteresował się natomiast
kluczem suskim wraz z. zamkiem w Suchej, którv był
ulubiony m miejscem pobytu Jana Kantego Wielopolskie-
go1:. I te dobra podzieliły los yyielu innych. Jan Kanty
sprzedał je w latach 1843-1846 Aleksandrowi Bramckie-
mu (1821-1877)1'. Następnie w roku 1907 poprzez mał-
żeństwo Anny z Bramckich, Sucha przeszła na własność
Tarnowskich1 ’. Według umoyyy sprzedaży Bramccy mieli
otrzymać zamek wraz z wy posażeniem Ze yyzględu na
Skałkowski, o. c, 2, s. 141,266-267; W. Ozdoba-Kosicrkie-
w i c z. Portret polski KUl- i XVlll-wieczny ze zbiorów Muzeum Na-
rodowego w Kielcach (Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach,
12: 1982, s. 161). Większość zgromadzonych przez Wielopolskich
w Chrobrzu obiektów nie zachowała się do naszych czasów, gdyż
została zniszczona podczas II w/ojny światowej.
1(1 Jest to budynek stojący przy kościele Franciszkanów dzi-
siaj mieszczący Urząd Miasta Krakowa. Najprawdopodobniej wszy-
stkie portrety spłonęły podczas pożaru pałacu w r. 1850, gdyż Ale-
ksander Wielopolski nie wymienia ich już wśród rzeczy ocalałych -
J. Ostrowski .Architektura pałacu Wielopolskich (Rocz. Krak.,
44:1973; s. 39-41); S. To m k o w i c z. Pałac Wielopolskich w Kra-
kowie i jego dawna dekoracja malarska (Rocz. Krak., 18: 1917,
s. 11-13, 14- 16); Skałkowski. o. c.. 2, s. 80. 144, 156, 269
11 S k a 1 ko w s k i, o. c., 2. s. 68. 241; R ą c z k a. o. c.. s 122
- nie udało się ustalić dokąd tę część archiwaliów wywiózł Aleksan-
der Wielopolski.
12 Jan Kanty Wielopolski (1773-1860), syn Jana Józefa i Teresy
z Sułkowskich, należał do linii Wielopolskich z Suchej. Od w. XVIII
istniały trzy gałęzie rodzinne: starsza ordynacka, zapoczątkowa-
na w' r. 1729 przez Franciszka (zm.1732), syna Jana i Konstancji Kry-
styny z Komorowskich, a wygasła na Józefie Janie Nepomucenie (zm.
około 1839), czwartym ordynacie; młodsza ordynacka, wywo-
dząca się od Ignacego (1741 1797), syna Karola i Elżbiety z Mni-
szchów; młodsza z Suchej (dawna forma gramatyczna ,.na
Suchy”), której początek dał Jan (1701 1774), syn Franciszka i Te-
resy z Tarłów, wygasła na potomstwie Ignacego Rocha (Adam. Paweł
zmarli bezpotomnie) i Wincentego (Feliks, Krystyna zmarli młodo).
,JA. Macie sza, Branicki Aleksander (1821 1877), PSB,
2: 1936, s. 397-398, podaje, iż dobra Sucha nabył Aleksander Bra-
nicki w7 r. 1846, a w 1849 - Siemień, Zabytki sztuki w Polsce.
Inwentarz topograficzny, 3: Powiat żywiecki, województwo krakow-
skie, oprać, i red. J. Szabłowski, Warszawa 1948. s. 186- 187;
Słownik geograficzny..., 11, s. 526-527; He u mann, o c., s 92;
Rączka, o. c., s. 1 15; FI. M a ł y s i a k, Biblioteka Bramckich
i Tarnowskich w Suchej, Bielsko-Biała 1986, s. 12. Dobra suskie
zostały nabyte w latach 1843-1846, a przejęte po r 1851 po ustą-
pieniu dzierżawcy tvch terenów Ludwika Filipa de Saint Genois.
14 Anna Branicka, córka Władysława, syna Aleksandra, wyszła
za mąż za Juiiusza Tarnowskiego J. Seruga, Branicki Władysław
(1848 1914), PSB, 2: 1936, s. 413; Maciesza, o. c., s 397;
Rączka, o. c., s. 115; Żychliński, o c., 21, s. 14.
15 M a 1 y s i a k, o. c., s. 12
cia (2. połowa wieku XVII do i. połowy wieku XVIII)
weszli w posiadanie wielkich majętności, m.in. Piesko-
we) Skały, Suchej, Ślemienia, Żywca oraz ordynacji My-
szkowskich obejmującej 12 kluczy, z których najcenniej-
sze to: Książ Wielki, Pińczów, Kozubów i Chroberz.
Upadek zamożności rodu, zauważalny juz w XVIII
stuleciu, był przyczyną - zwłaszcza w 1. połowie wieku
XIX - wyzbywania się dóbr. Wtedy to margrabia Ale-
ksander podjął aktywne działania mające na celu odzy-
skanie posiadłości rodowych. Zależało mu głównie na
ziemiach należących do ordynacji, ale dążył również do
przejęcia innych majątków Wielopolskich, pragnął bo-
wiem zgromadzić w swym ręku jak najwięcej elementów
rodowej spuścizny. Był pod urokiem zamku i ziem pie-
skowoskalskich. Po nieudanych próbach ich zakupu
kie archiwum Komorowskich, Wielopolskich i Habsburgów i jego
losy (,,Archeion”, 47: 1967, s. 110); S k a ł ko w s k i, o. c., 1, s. 2.
Aleksander Wielopolski (1803-1877), syn Józefa Stanisława
1 Leonory z Dembińskich, znany zwłaszcza z działalności politycznej
w Królestwie Kongresowym w latach sześćdziesiątych XIX wieku,
jako jeden z pierwszych w kraju wprowadził oczynszowanie włościan
w latach 1 845-1 849.
s Pieskową Skałę w r. 1842 sprzedał Paweł Wielopolski - syn
Ignacego Rocha i Zofii z Kossowskich, właściciel dóbr pieskowoskai-
skich od r. 1833 (po śmierci ojca) - Janowi Chrzcicielowi Mieroszew-
skiemu S kał k o ws k i, o. c.,2, s. 73-75; K. Wróblewski, Nad
Prądnikiem. Przewodnik po Ojcowie i jego okolicy, Warszawa 1907,
s. 146; M a j e w s k i, o. c., s. 12; Z. J a b ł o ń s k i, Mieroszewski Jan
Chrzciciel (M89-1867), PSB, 20:1975, s. 818-820; Słownik geo-
graficzny Królestwa Polskiego, red. B. Chlebowski, W. Walew-
ski^, s. 107. Opis zamku w Pieskowej Skale z około r. 1846, kiedy
zamieszkiwali tu Mieroszewscy, wymienia kilka portretów Wielopol-
skich: „w sali do uczt przeznaczonej [na I piętrze] z szeregu portre-
tów, wyobrażających przodków rodziny Wielopolskich, znakomitsze
są: dwa obrazy Jana Wojewody Krakowskiego, w dawnym stroju
Kacpra Podkomorzego. Ludwika w stroju rycerskim. Franciszka
Margrabiego na Mirowie Gonzagi Myszkowskiego, Wojewody Kra-
kowskiego. Jana Wielopolskiego Kanclerza”; z sal I piętra również
pokój bawialny ozdobiony był portretami rodziny Wielopolskich,
m.in.Urszuli, na II piętrze znajdował się portret Hieronima malowa-
ny w r. 1762 przez Ł. Orłowskiego - J. Wiślicki, Opis Królestwa
Polskiego pod względem historycznym, 1, cz. 2, Warszawa 1850,
s. 115-118; Majewski, o. c., s. 13-14.
9 Spis ruchomości pałacu w Chrobrzu z r. 1863 wymienia m.in.:
2 duże portrety familijne - w sieni głównej, 5 dużych portretów fa-
milijnych (w złoconych ramach) i portret Franciszka Wielopolskiego
(bez ram) - w sali żółtej, 44 różne portrety familijne - w salonie hr
Zygmunta oraz różne portrety: w jadalni 12, w gabinecie margra-
biny - 4, w kaplicy 1 (Myszkowskiego), w sypialni margrabiego
9, w bawialni - 1. Z zamku w Pieskowej Skale pochodziły por-
trety, które wisiały w sieni głównej, a to: całpostaciowy portret Jana
Wielopolskiego, kanclerza, w płaszczu podbitym gronostajami oraz
portret Ludwika, cześnika koronnego, w zbroi oraz inne wizerunki
z tej serii, które były w jadalni. Archiwum Państwowe
w Kielcach, Archiwum Ordynacji Myszkowskich [dalej: AP Kielce,
AOM] 808: Spis wszelkich ruchomości znalezionych w pałacu
i oficynie Chroberz w dniu 10 VI 1863 r., s. 1 p. 4; s. 3 p. 53, 54,
s. 17 p. 515; s. 2 p. 41; s. 3 p. 70; s. 4 p 87; s. 18 p. 542, 543;
domagał się oddania księgozbioru oraz. wszy stkich obra-
zów „jako ciągłej familijnej pamiątki"'8. Ostatecznie
portrety przodków z Pieskowej Skah zawisły w roku
1859 w głównej siedzibie Aleksandra - pałacu w Chro-
brzu9 Margrabia Aleksander usilnie zabiegał też o prze-
jęcie dokumentów rodzinnych oraz. obrazów z Ży wca
i pałacu krakowskiego1 ; yv rezultacie odzy skał część ar-
chiwum żywieckiegoX Nie zainteresował się natomiast
kluczem suskim wraz z. zamkiem w Suchej, którv był
ulubiony m miejscem pobytu Jana Kantego Wielopolskie-
go1:. I te dobra podzieliły los yyielu innych. Jan Kanty
sprzedał je w latach 1843-1846 Aleksandrowi Bramckie-
mu (1821-1877)1'. Następnie w roku 1907 poprzez mał-
żeństwo Anny z Bramckich, Sucha przeszła na własność
Tarnowskich1 ’. Według umoyyy sprzedaży Bramccy mieli
otrzymać zamek wraz z wy posażeniem Ze yyzględu na
Skałkowski, o. c, 2, s. 141,266-267; W. Ozdoba-Kosicrkie-
w i c z. Portret polski KUl- i XVlll-wieczny ze zbiorów Muzeum Na-
rodowego w Kielcach (Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach,
12: 1982, s. 161). Większość zgromadzonych przez Wielopolskich
w Chrobrzu obiektów nie zachowała się do naszych czasów, gdyż
została zniszczona podczas II w/ojny światowej.
1(1 Jest to budynek stojący przy kościele Franciszkanów dzi-
siaj mieszczący Urząd Miasta Krakowa. Najprawdopodobniej wszy-
stkie portrety spłonęły podczas pożaru pałacu w r. 1850, gdyż Ale-
ksander Wielopolski nie wymienia ich już wśród rzeczy ocalałych -
J. Ostrowski .Architektura pałacu Wielopolskich (Rocz. Krak.,
44:1973; s. 39-41); S. To m k o w i c z. Pałac Wielopolskich w Kra-
kowie i jego dawna dekoracja malarska (Rocz. Krak., 18: 1917,
s. 11-13, 14- 16); Skałkowski. o. c.. 2, s. 80. 144, 156, 269
11 S k a 1 ko w s k i, o. c., 2. s. 68. 241; R ą c z k a. o. c.. s 122
- nie udało się ustalić dokąd tę część archiwaliów wywiózł Aleksan-
der Wielopolski.
12 Jan Kanty Wielopolski (1773-1860), syn Jana Józefa i Teresy
z Sułkowskich, należał do linii Wielopolskich z Suchej. Od w. XVIII
istniały trzy gałęzie rodzinne: starsza ordynacka, zapoczątkowa-
na w' r. 1729 przez Franciszka (zm.1732), syna Jana i Konstancji Kry-
styny z Komorowskich, a wygasła na Józefie Janie Nepomucenie (zm.
około 1839), czwartym ordynacie; młodsza ordynacka, wywo-
dząca się od Ignacego (1741 1797), syna Karola i Elżbiety z Mni-
szchów; młodsza z Suchej (dawna forma gramatyczna ,.na
Suchy”), której początek dał Jan (1701 1774), syn Franciszka i Te-
resy z Tarłów, wygasła na potomstwie Ignacego Rocha (Adam. Paweł
zmarli bezpotomnie) i Wincentego (Feliks, Krystyna zmarli młodo).
,JA. Macie sza, Branicki Aleksander (1821 1877), PSB,
2: 1936, s. 397-398, podaje, iż dobra Sucha nabył Aleksander Bra-
nicki w7 r. 1846, a w 1849 - Siemień, Zabytki sztuki w Polsce.
Inwentarz topograficzny, 3: Powiat żywiecki, województwo krakow-
skie, oprać, i red. J. Szabłowski, Warszawa 1948. s. 186- 187;
Słownik geograficzny..., 11, s. 526-527; He u mann, o c., s 92;
Rączka, o. c., s. 1 15; FI. M a ł y s i a k, Biblioteka Bramckich
i Tarnowskich w Suchej, Bielsko-Biała 1986, s. 12. Dobra suskie
zostały nabyte w latach 1843-1846, a przejęte po r 1851 po ustą-
pieniu dzierżawcy tvch terenów Ludwika Filipa de Saint Genois.
14 Anna Branicka, córka Władysława, syna Aleksandra, wyszła
za mąż za Juiiusza Tarnowskiego J. Seruga, Branicki Władysław
(1848 1914), PSB, 2: 1936, s. 413; Maciesza, o. c., s 397;
Rączka, o. c., s. 115; Żychliński, o c., 21, s. 14.
15 M a 1 y s i a k, o. c., s. 12