DOI Artikel:
Stepien, Piotr M.: Badania i konserwacja baszty Lubranki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0025
uniknął błędów; sątu widoczne m.in uszkodzenia budowli
zanikowych (spalony dach nad skrzydłem wschodnim).
W odniesieniu do Lubranki rysownik zaznaczył, zacho-
wane do dziś, elementy formy architektonicznej: część
cokołową z wydatnymi przyporami, obły trzon, ostatnią
kondygnację nadwieszoną na kroksztynach i zwieńczoną
krenelażem - a zatem można uznać za wiary godne przed-
stawienie nakrywającego basztę wysokiego, stożkowego
dachu z gałką i „powietrznikiem” (chorągiewką), choć
przypuszczalnie o przesadzonych proporcjach (fig. 40).
Ikonografia ta jest zgodna z zapisami w rachunkach z lat
1525-1531 (gałki, dach kryty dachówką), a w odniesieniu
do zapisu o pożarze można przyjąć, że dach nie uległ
całkowitemu spaleniu, lecz jedynie uszkodzeniom, które
rysownik pominął.
Według rachunków w roku 1540 naprawiano więźbę,
ponownie układano dachówki na Lubrance i na dachu
ustępu publicznego „penes turrim Lubranca”, zapłacono
za gwoździe do drewnianej kraty na średnim ganku (tj.
na krużganku I piętra), „który prowadzi do Lubranki”.
W następnym roku (1541) zapłacono za drzwi żelazne („pro
ostiis ferreis”) do Lubranki, okna i okucia okiennic na dol-
nym, górnym i średnim ganku „ubi itur ad turrim Lubran-
ka” oraz okna w „sklepie” Lubranki63. Powyższe wzmianki
dokumentują zapewne naprawę szkód po pożarze w roku
1536 (brak rachunków z lat 1537-1539, kiedy zapewne
te naprawy rozpoczęto). Prace kontynuowano w następ-
nych latach. W rachunkach z 1543 zanotowano: kolejną
naprawę dachu i murów „supra turrim Lubranka”, zapewne
zwieńczenia; zakup 3000 cegieł „ad turrim Lubranca ad
cameram Regi Iuveni”; przenoszenie stołów i ław, naprawę
szaf „ubi vestimenta servantur in Lubranka”, „ubi regiae
vestes sen antur”; zapłaty za okucia „ad turrim Lubranka”.
W roku 1548 kładziono płazy (posadzkę kamienną?) „in
atrio maiore antę Lubranka”; zakładano w oknach szyby,
łączone ołowiem64. Wzmianki te potwierdzająmieszkalne
funkcje dolnych kondygnacji Lubranki, wprowadzone
prawdopodobnie już na początku lat trzydziestych wieku
XVI. Pokój „młodego króla” to zapewne komnata na I pię-
trze, jeszcze raz poddana przeróbce - podana liczba cegieł
mogła wystarczyć na ułożenie posadzki ceglanej.
W roku 1549 po raz kolejny naprawiano dach, może
po uszkodzeniu przez pożar, któiy w wigilię św. Łukasza
zniszczył pd.-zach. część wzgórza „usąue ad turrim dic-
tam Lubrancam”65. W tym samym roku wstawiano nowe
drzwi na ganku, prowadzące do Lubranki. W 1551 za-
płacono za płot pod basztą, w 1559 - za naprawę zamka
„u kraty drewnianej, idąc na Lubramki”66. W roku 1563
Zygmunt August polecił w liście do wielkorządcy Jana
Bonera „Lubrankę wieżę oprawić, sklep góry rozebrać,
bo się wieża rozrysowała od niego i sklep, który się
zawalił pod nią w piwnicach, zasklepić, tamże rynsztok
nowy uczynić i wychód oprawić”67. Śladów wspomnia-
nego wyżej sklepienia na górnych kondygnacjach nie
r
o
40. Lubranka w latach 1536-1537
(wg Firlet, Najstarsza panorama Krakowa...)
udało się odnaleźć w trakcie badań architektonicznych.
W 1565, a następnie w latach 1572, 1575 i 1579 wspo-
mniana jest spiżarnia pod Lubranką68, którą inwentarze
wymieniają aż do roku 1787; wynika z nich, że zajmo-
wała ona parter baszty i „przewiązki”.
Kolejne wzmianki świadczą, że - pomimo rozbudowy
funkcji mieszkalnej - nie zapomniano o roli obronnej
baszty. W roku 1564 cieśle pracowali „in tum Lubramka
około wiązania i składania szrag ku zawieszaniu hakow-
nic”. W tym samym roku naprawiano dach uszkodzony
przez burzę. W roku następnym znowu odnotowano
hakownice69.
W roku 1565 nastąpiła istotna zmiana architekto-
niczna, wprawdzie nie dotyczyła ona baszty, lecz jej
najbliższego otoczenia. W liście datowanym błędnie przez
Chmielą na rok 1570, a dotyczącym prac zapłaconych
w roku 1565, Zygmunt August poleca „Item znieść pół
dachu między Lubranką a gmachy, gdzie Izba z głowami,
63 Chmiel, Wawel, 2, s. 235, 237, 250, 252, 277-279, 281,
283.
54 Ibidem, s. 288, 311-313, 315, 319-323, 326, 385, 397.
65 Tom ko w i cz, Wawel, 1, s. 110.
“Chmiel, Wawel, 2, s. 407, 411,418.
61 Ibidem, s. 776.
68 Ibidem, s. 430, 439, 445, 449.
69 Ibidem, s. 429-430, 437.
23
zanikowych (spalony dach nad skrzydłem wschodnim).
W odniesieniu do Lubranki rysownik zaznaczył, zacho-
wane do dziś, elementy formy architektonicznej: część
cokołową z wydatnymi przyporami, obły trzon, ostatnią
kondygnację nadwieszoną na kroksztynach i zwieńczoną
krenelażem - a zatem można uznać za wiary godne przed-
stawienie nakrywającego basztę wysokiego, stożkowego
dachu z gałką i „powietrznikiem” (chorągiewką), choć
przypuszczalnie o przesadzonych proporcjach (fig. 40).
Ikonografia ta jest zgodna z zapisami w rachunkach z lat
1525-1531 (gałki, dach kryty dachówką), a w odniesieniu
do zapisu o pożarze można przyjąć, że dach nie uległ
całkowitemu spaleniu, lecz jedynie uszkodzeniom, które
rysownik pominął.
Według rachunków w roku 1540 naprawiano więźbę,
ponownie układano dachówki na Lubrance i na dachu
ustępu publicznego „penes turrim Lubranca”, zapłacono
za gwoździe do drewnianej kraty na średnim ganku (tj.
na krużganku I piętra), „który prowadzi do Lubranki”.
W następnym roku (1541) zapłacono za drzwi żelazne („pro
ostiis ferreis”) do Lubranki, okna i okucia okiennic na dol-
nym, górnym i średnim ganku „ubi itur ad turrim Lubran-
ka” oraz okna w „sklepie” Lubranki63. Powyższe wzmianki
dokumentują zapewne naprawę szkód po pożarze w roku
1536 (brak rachunków z lat 1537-1539, kiedy zapewne
te naprawy rozpoczęto). Prace kontynuowano w następ-
nych latach. W rachunkach z 1543 zanotowano: kolejną
naprawę dachu i murów „supra turrim Lubranka”, zapewne
zwieńczenia; zakup 3000 cegieł „ad turrim Lubranca ad
cameram Regi Iuveni”; przenoszenie stołów i ław, naprawę
szaf „ubi vestimenta servantur in Lubranka”, „ubi regiae
vestes sen antur”; zapłaty za okucia „ad turrim Lubranka”.
W roku 1548 kładziono płazy (posadzkę kamienną?) „in
atrio maiore antę Lubranka”; zakładano w oknach szyby,
łączone ołowiem64. Wzmianki te potwierdzająmieszkalne
funkcje dolnych kondygnacji Lubranki, wprowadzone
prawdopodobnie już na początku lat trzydziestych wieku
XVI. Pokój „młodego króla” to zapewne komnata na I pię-
trze, jeszcze raz poddana przeróbce - podana liczba cegieł
mogła wystarczyć na ułożenie posadzki ceglanej.
W roku 1549 po raz kolejny naprawiano dach, może
po uszkodzeniu przez pożar, któiy w wigilię św. Łukasza
zniszczył pd.-zach. część wzgórza „usąue ad turrim dic-
tam Lubrancam”65. W tym samym roku wstawiano nowe
drzwi na ganku, prowadzące do Lubranki. W 1551 za-
płacono za płot pod basztą, w 1559 - za naprawę zamka
„u kraty drewnianej, idąc na Lubramki”66. W roku 1563
Zygmunt August polecił w liście do wielkorządcy Jana
Bonera „Lubrankę wieżę oprawić, sklep góry rozebrać,
bo się wieża rozrysowała od niego i sklep, który się
zawalił pod nią w piwnicach, zasklepić, tamże rynsztok
nowy uczynić i wychód oprawić”67. Śladów wspomnia-
nego wyżej sklepienia na górnych kondygnacjach nie
r
o
40. Lubranka w latach 1536-1537
(wg Firlet, Najstarsza panorama Krakowa...)
udało się odnaleźć w trakcie badań architektonicznych.
W 1565, a następnie w latach 1572, 1575 i 1579 wspo-
mniana jest spiżarnia pod Lubranką68, którą inwentarze
wymieniają aż do roku 1787; wynika z nich, że zajmo-
wała ona parter baszty i „przewiązki”.
Kolejne wzmianki świadczą, że - pomimo rozbudowy
funkcji mieszkalnej - nie zapomniano o roli obronnej
baszty. W roku 1564 cieśle pracowali „in tum Lubramka
około wiązania i składania szrag ku zawieszaniu hakow-
nic”. W tym samym roku naprawiano dach uszkodzony
przez burzę. W roku następnym znowu odnotowano
hakownice69.
W roku 1565 nastąpiła istotna zmiana architekto-
niczna, wprawdzie nie dotyczyła ona baszty, lecz jej
najbliższego otoczenia. W liście datowanym błędnie przez
Chmielą na rok 1570, a dotyczącym prac zapłaconych
w roku 1565, Zygmunt August poleca „Item znieść pół
dachu między Lubranką a gmachy, gdzie Izba z głowami,
63 Chmiel, Wawel, 2, s. 235, 237, 250, 252, 277-279, 281,
283.
54 Ibidem, s. 288, 311-313, 315, 319-323, 326, 385, 397.
65 Tom ko w i cz, Wawel, 1, s. 110.
“Chmiel, Wawel, 2, s. 407, 411,418.
61 Ibidem, s. 776.
68 Ibidem, s. 430, 439, 445, 449.
69 Ibidem, s. 429-430, 437.
23