DOI article:
Marchwińska, Agnieszka: Pogrzeb Barbary Radziwiłłówny i odprawa jej królewskiego dworu (1551)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0112
żono do wnętrza trumny; była ona przypięta do sukni
na piersi królowej .
Od dnia śmierci królowej odprawiano msze święte
gregoriańskie w trzech krakowskich kościołach: Domi-
nikanów, Bernardynów i Franciszkanów. Przez cały czas
składano ofiary w klasztorach oraz rozdawano jałmużnę
ubogim i chorym w szpitalach8. O śmierci królowej ogła-
szały nieustannie kościelne dzwony. W święto Zesłania
Ducha Świętego, 17 maja, odprawiono solenną mszę
świętą w komnacie zamkowej, w której spoczywała
trumna9. Tydzień później, w święto Najświętszej Trójcy,
24 maja, przeniesiono trumnę z zamku do katedry, gdzie
dwaj biskupi odprawili egzekwie10. Następnego dnia ru-
szył kondukt pogrzebowy drogą wiodącą do Wilna11.
Orszak prowadzący trumnę z ciałem Barbary, na
czele z Zygmuntem Augustem, tworzyli dostojnicy
państwowi, sekretarze królewscy, urzędnicy dworscy,
dworzanie konni króla w liczbie 98 wraz ze swoimi
pocztami (razem 568 koni), liczna służba i oczywiście
dwór zmarłej królowej. Dwór ten liczył około 180 ludzi.
Wszyscy uczestnicy konduktu byli przybrani w czerń.
Ogółem w tej wyjątkowej podróży do Wilna mogło
uczestniczyć około 800 koni, nie licząc pojazdów i wo-
zów. Matrony i dworki, tworzące właściwy fraucymer,
jechały pięcioma wozami podróżnymi12.
Kondukt wędrował drogą, która na terytorium
Korony wiodła przez Proszowice, Szydłów, Łagów,
Słupię, Trzebieszów. Do Brześcia Litewskiego dotarł
10 czerwca13. Na każdym postoju (stacji) w kościołach
odprawiano nabożeństwa żałobne i rozdawano ubogim
jałmużnę. Kondukt był prowadzony sprawnie, a nad
wszystkim czuwał sam król. Zygmunt August wyda-
wał wręcz szczegółowe instrukcje, jak choćby tę, którą
Teksty obu tabliczek zamieścił m.in. Wilkus, o.c., s. 540,
543. Podane tu przekazy różnią się jednak od publikowanych przez
prasę wileńską tuż po odkryciu szczątków Radziwiłłówny w r. 1931
i w innych opracowaniach, trudne dzisiaj do zweryfikowania, zob.
M. Janicki, Tabliczki trumienne i epitafia na sarkofagach królew-
skich (1519-1596), (Studia Waw. 8: 1999, s. 150).
8 AGAD, ASK, Rach. król. 158, k. 184v.
9 Ibidem, k. 5v.
10 Ibidem, k. 184v.
11 Zygmunt August do M. Radziwiłła „Rudego” z Wiślicy,
26 V 1551, zob. AGAD, ASK. Rach. król. 158, k. 209. W cytowanej
edycji miejsce wystawienia listu odczytano jako „Kyźlice [?]”, zob.
M. Janicki, R. Jaworski, Nad nową edycją listów Zygmunta
Augusta (Przegląd Historyczny 90: 1999, s. 352).
12 AGAD, ASK, Rach. król. 158, k. 50v-53, 58v, 178v-l 81; Rach.
król. 359, k. 141-156v. Zob. A. Sucheni-Grab o w s k a, Zygmunt
August król polski i wielki książę litewski 1520-1562, Warszawa 1996,
s. 269-275; autorka podaje, żewkondukcie pogrzebowym miało uczest-
niczyć ogółem 400 koni, co już w świetle liczebności pocztów dworzan
konnych króla i królowej wydaje się liczbą stanowczo zaniżoną.
13 AGAD. ASK, Rach. król. 158, k. 15-24, 187-189v.
14 Zygmunt August do M. Radziwiłła „Rudego” z Mostów, 17 VI
1548, zob. Listy króla Zygmunta Augusta..., s. 214-215.
106
otrzymał wojewoda trocki Mikołaj Radziwiłł „Rudy”
z Mostów nad Niemnem. Otóż król rozkazywał woje-
wodzie: „Racz TM wiedzieć, iż ta wola nasza jest, aby
w Rudnikach ciało królowej JM stało przed tym domem
pod owym alkierzem, w którymeśmy my mieszkiwać
zwykli, a to TM wiedz, iżci ciała nigdy z kolebki nie
składają, przeto już przed tym domem, gdzieżmy my
mieszkiwali, ciało niechaj pod alkierzem stoi z kolebką,
a w tym domu się na wierżchnich wszytkich gmaszech
fraucymer królowej Jej M złoży. A my sami w tym do-
mku, gdzie król JM ociec nasz stawał, stać będziemy
też na wierchnich gmachach”14.
Po przebyciu blisko tysiąca kilometrów orszak ża-
łobny, do którego na Litwie dołączyły poczty panów
litewskich, w tym Radziwiłłów, 22 czerwca przybył
do Wilna15. Opis pogrzebu królowej Barbary księciu
pruskiemu Albrechtowi przekazał sekretarz królewski
Ludwik Monti w liście doń skierowanym niebawem po
zakończeniu trzydniowych uroczystości żałobnych16.
Wświetle relacji Włocha, odprawiono nabożeństwo
żałobne w kościele katedralnym na zamku, a następnie
ciało Radziwiłłówny złożono do grobu w królewskiej
kaplicy Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny
Marii, inaczej nazywanej kaplicą św. Kazimierza. Trum-
na została umieszczona w krypcie pod tą kaplicą, obok
trumny królowej Elżbiety Habsburżanki, pierwszej żony
Zygmunta Augusta1". Następnego dnia, czyli 23 czerwca
w pięciu kościołach wileńskich odbyła się liturgia za
zmarłych, podczas której wystawiano mary pokryte zło-
togłowiem. Okryte czarnym jedwabiem mary królowej
wnosili do kościołów dworzanie polscy w towarzystwie
sześćdziesięciu przedstawicieli szlachty Wielkiego Księ-
stwa Litewskiego. Wśród tych pierwszych niewątpliwie
15 Drogę z Krakowa do Wilna pokonano więc zgodnie z planem
Zygmunta Augusta, o którym król pisał do M. Radziwiłła „Rude-
go” z Krakowa, 14 V 1551, zob. Listy króla Zygmunta Augusta...,
s. 207.
16 L. Monti do ks. Albrechta z Wilna, 27 VI 1551, zob. Elemen-
ta ad fontium editiones. Documenta ex Archivo Regiomontano ad
Po/oniam spectantia, t. 50, ed. C. Lanckorońska, Romae 1980,
s. 55-56. Na ten unikatowy opis pogrzebu Radziwiłłówny pierwsza
zwróciła uwagę Sucheni-Grabowska, o.c., s. 274-275 i przyp.
38 (na s. 279).
17Miało to być tymczasowe miejsce spoczynku Barbary Radzi-
wiłłówny, bo Zygmunt August podjął zamiar złożenia jej szczątków
i pierwszej żony Elżbiety Habsburżanki w mauzoleum rodzinnym,
które budował w zamkowym kościele ŚŚ. Anny i Barbary, ale sprawy
nie doprowadził do końca. W XVII w. trumny królowych zaginęły.
Odnaleziono je przypadkiem w podziemiach katedry w r. 1931. które
zostały zalane przez wezbraną Wilię. W sierpniu 1933 zostały złożone
w nowych grobowcach. Na temat prac przy odkrywaniu grobów żon
Zygmunta Augusta oraz króla Aleksandra Jagiellończyka w krypcie
katedry wileńskiej oraz dokonanych wtedy znaleziskach m.in. pisali:
S. L o r e n z, Album wileńskie, Warszawa 1986 (wyd. 2), s. 95-107;
Wilkus, o.c., s. 530-550; E. Małachowicz, Wilno. Dzieje, ar-
chitektura, cmentarze, Wrocław 1996, s. 221.
na piersi królowej .
Od dnia śmierci królowej odprawiano msze święte
gregoriańskie w trzech krakowskich kościołach: Domi-
nikanów, Bernardynów i Franciszkanów. Przez cały czas
składano ofiary w klasztorach oraz rozdawano jałmużnę
ubogim i chorym w szpitalach8. O śmierci królowej ogła-
szały nieustannie kościelne dzwony. W święto Zesłania
Ducha Świętego, 17 maja, odprawiono solenną mszę
świętą w komnacie zamkowej, w której spoczywała
trumna9. Tydzień później, w święto Najświętszej Trójcy,
24 maja, przeniesiono trumnę z zamku do katedry, gdzie
dwaj biskupi odprawili egzekwie10. Następnego dnia ru-
szył kondukt pogrzebowy drogą wiodącą do Wilna11.
Orszak prowadzący trumnę z ciałem Barbary, na
czele z Zygmuntem Augustem, tworzyli dostojnicy
państwowi, sekretarze królewscy, urzędnicy dworscy,
dworzanie konni króla w liczbie 98 wraz ze swoimi
pocztami (razem 568 koni), liczna służba i oczywiście
dwór zmarłej królowej. Dwór ten liczył około 180 ludzi.
Wszyscy uczestnicy konduktu byli przybrani w czerń.
Ogółem w tej wyjątkowej podróży do Wilna mogło
uczestniczyć około 800 koni, nie licząc pojazdów i wo-
zów. Matrony i dworki, tworzące właściwy fraucymer,
jechały pięcioma wozami podróżnymi12.
Kondukt wędrował drogą, która na terytorium
Korony wiodła przez Proszowice, Szydłów, Łagów,
Słupię, Trzebieszów. Do Brześcia Litewskiego dotarł
10 czerwca13. Na każdym postoju (stacji) w kościołach
odprawiano nabożeństwa żałobne i rozdawano ubogim
jałmużnę. Kondukt był prowadzony sprawnie, a nad
wszystkim czuwał sam król. Zygmunt August wyda-
wał wręcz szczegółowe instrukcje, jak choćby tę, którą
Teksty obu tabliczek zamieścił m.in. Wilkus, o.c., s. 540,
543. Podane tu przekazy różnią się jednak od publikowanych przez
prasę wileńską tuż po odkryciu szczątków Radziwiłłówny w r. 1931
i w innych opracowaniach, trudne dzisiaj do zweryfikowania, zob.
M. Janicki, Tabliczki trumienne i epitafia na sarkofagach królew-
skich (1519-1596), (Studia Waw. 8: 1999, s. 150).
8 AGAD, ASK, Rach. król. 158, k. 184v.
9 Ibidem, k. 5v.
10 Ibidem, k. 184v.
11 Zygmunt August do M. Radziwiłła „Rudego” z Wiślicy,
26 V 1551, zob. AGAD, ASK. Rach. król. 158, k. 209. W cytowanej
edycji miejsce wystawienia listu odczytano jako „Kyźlice [?]”, zob.
M. Janicki, R. Jaworski, Nad nową edycją listów Zygmunta
Augusta (Przegląd Historyczny 90: 1999, s. 352).
12 AGAD, ASK, Rach. król. 158, k. 50v-53, 58v, 178v-l 81; Rach.
król. 359, k. 141-156v. Zob. A. Sucheni-Grab o w s k a, Zygmunt
August król polski i wielki książę litewski 1520-1562, Warszawa 1996,
s. 269-275; autorka podaje, żewkondukcie pogrzebowym miało uczest-
niczyć ogółem 400 koni, co już w świetle liczebności pocztów dworzan
konnych króla i królowej wydaje się liczbą stanowczo zaniżoną.
13 AGAD. ASK, Rach. król. 158, k. 15-24, 187-189v.
14 Zygmunt August do M. Radziwiłła „Rudego” z Mostów, 17 VI
1548, zob. Listy króla Zygmunta Augusta..., s. 214-215.
106
otrzymał wojewoda trocki Mikołaj Radziwiłł „Rudy”
z Mostów nad Niemnem. Otóż król rozkazywał woje-
wodzie: „Racz TM wiedzieć, iż ta wola nasza jest, aby
w Rudnikach ciało królowej JM stało przed tym domem
pod owym alkierzem, w którymeśmy my mieszkiwać
zwykli, a to TM wiedz, iżci ciała nigdy z kolebki nie
składają, przeto już przed tym domem, gdzieżmy my
mieszkiwali, ciało niechaj pod alkierzem stoi z kolebką,
a w tym domu się na wierżchnich wszytkich gmaszech
fraucymer królowej Jej M złoży. A my sami w tym do-
mku, gdzie król JM ociec nasz stawał, stać będziemy
też na wierchnich gmachach”14.
Po przebyciu blisko tysiąca kilometrów orszak ża-
łobny, do którego na Litwie dołączyły poczty panów
litewskich, w tym Radziwiłłów, 22 czerwca przybył
do Wilna15. Opis pogrzebu królowej Barbary księciu
pruskiemu Albrechtowi przekazał sekretarz królewski
Ludwik Monti w liście doń skierowanym niebawem po
zakończeniu trzydniowych uroczystości żałobnych16.
Wświetle relacji Włocha, odprawiono nabożeństwo
żałobne w kościele katedralnym na zamku, a następnie
ciało Radziwiłłówny złożono do grobu w królewskiej
kaplicy Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny
Marii, inaczej nazywanej kaplicą św. Kazimierza. Trum-
na została umieszczona w krypcie pod tą kaplicą, obok
trumny królowej Elżbiety Habsburżanki, pierwszej żony
Zygmunta Augusta1". Następnego dnia, czyli 23 czerwca
w pięciu kościołach wileńskich odbyła się liturgia za
zmarłych, podczas której wystawiano mary pokryte zło-
togłowiem. Okryte czarnym jedwabiem mary królowej
wnosili do kościołów dworzanie polscy w towarzystwie
sześćdziesięciu przedstawicieli szlachty Wielkiego Księ-
stwa Litewskiego. Wśród tych pierwszych niewątpliwie
15 Drogę z Krakowa do Wilna pokonano więc zgodnie z planem
Zygmunta Augusta, o którym król pisał do M. Radziwiłła „Rude-
go” z Krakowa, 14 V 1551, zob. Listy króla Zygmunta Augusta...,
s. 207.
16 L. Monti do ks. Albrechta z Wilna, 27 VI 1551, zob. Elemen-
ta ad fontium editiones. Documenta ex Archivo Regiomontano ad
Po/oniam spectantia, t. 50, ed. C. Lanckorońska, Romae 1980,
s. 55-56. Na ten unikatowy opis pogrzebu Radziwiłłówny pierwsza
zwróciła uwagę Sucheni-Grabowska, o.c., s. 274-275 i przyp.
38 (na s. 279).
17Miało to być tymczasowe miejsce spoczynku Barbary Radzi-
wiłłówny, bo Zygmunt August podjął zamiar złożenia jej szczątków
i pierwszej żony Elżbiety Habsburżanki w mauzoleum rodzinnym,
które budował w zamkowym kościele ŚŚ. Anny i Barbary, ale sprawy
nie doprowadził do końca. W XVII w. trumny królowych zaginęły.
Odnaleziono je przypadkiem w podziemiach katedry w r. 1931. które
zostały zalane przez wezbraną Wilię. W sierpniu 1933 zostały złożone
w nowych grobowcach. Na temat prac przy odkrywaniu grobów żon
Zygmunta Augusta oraz króla Aleksandra Jagiellończyka w krypcie
katedry wileńskiej oraz dokonanych wtedy znaleziskach m.in. pisali:
S. L o r e n z, Album wileńskie, Warszawa 1986 (wyd. 2), s. 95-107;
Wilkus, o.c., s. 530-550; E. Małachowicz, Wilno. Dzieje, ar-
chitektura, cmentarze, Wrocław 1996, s. 221.