Studia Waweliana (13.2007)

3. Dziedziniec arkadowy na Wawelu. Widok z krużganka wschodniego ku północnemu zachodowi

(fot. M. Fabiański)

św. Wacława, swoim geniuszem (talentem) doprowadził do
doskonałości (końca)”12, a dokumentując w kwietniu 1518
uroczystości weselne Zygmunta i Bony Sforzy (bratanicy
Lodovica) opisał trzy kolumnowe krużganki, w tym trzeci,
„zaopatrzony w wysokie i wysmukłe kolumny i ozdobiony
złotymi rozetami” na sposób włoski13. Wypowiedzi Decjusza
dowodzą, że w tym czasie istniała już obecna forma kruż-
ganków, którą uważał za włoską, a za ich właściwego twórcę
uchodził Florentczyk, a nie jego pomocnicy.

W miarę wznoszenia kolejnych skrzydeł następcy Floren-
tczyka dobudowywali nowe loggie według ustalonego przezeń
wzoru. W wyniku pożaru z 17/18 października 1536 dwa
spadające kominy zwaliły rynnę i część kolumn krużganka14.
Zbigniew Pianowski zauważył, że w takim razie konstrukcja
górnej galerii musiała być niezwykle słaba15. Nie przesądzając

stopnia słabości tej struktury, można się domyślać, że wysmu-
kłe kolumny z impostami nie dźwigały wówczas kamiennego
belkowania i muru, które zapewne wytrzymałyby napór
staczających się kominów. Późniejsze losy delikatnej kolum-
nady, która w 1. połowie wieku XIX wymagała wzmocnienia
omurowaniami, również przemawiają przeciwko możliwości
dźwigania przez nią ciężkiej konstrukcji murowanej.

Należy przypomnieć, że dzisiejsza forma krużganków
(fig. 3) wynika z daleko idącej restauracji, połączonej
z częściową rekonstrukcją licznych elementów kamiennych,
przeprowadzoną w latach 1909-1912 na zlecenie Komitetu
Krajowego Restauracji Zamku z roku 1907 pod kierunkiem
Zygmunta Hendla16. O ile jednak kamieniarka kolumn, balu-
strad i gzymsów zachowała się w austriackich omurowaniach
arkad i nie pozostawiała wątpliwości co do kompozycji całości.

12 Tłum. M. F.; J.L. Decius, De Sigismundi Regis temporibus

liber [w:] M. Miechowita, Chronica Polonorum, Cracoviae: Vietor

1521, s. CXVIII: „Franciscus Italus architectus insignis [...] extinc-

tus est, hic quicquid Italici operis in Cracovien[si] arce in eum diem
perfectufm] fiierat. per totum latus quod urbem respicit, & hoc quod
diui Wenceslai templum ambit, suo ingenio ad integrum perfecit”. Za
konsultację łacińską dziękuję dr. Krzysztofowi Pawłowskiemu.

Decius, Descriptio Diarii in nuptiis Serenissimae Bonae, Re-
ginę Polonie, 1518 [w:] AT, t. IV, 1855, nr CCCXLVII, s. 298-327, tu
320: tłum. M. F.; „columnis altis elevatisque munitus, aureis quoque
rosis decoratus”.

14 S. To m k o w i c z, Wawel, 1: Zabudowania Wawelu i ich dzieje
(Teka GKGZ 4: 1908, s. 280), „Cecidit medium canalis, id est rynna
et duo camini super columpnas et pinnacula, que corruerunt cum
columpnis”.

15 Z. P i a n o w s k i, Zygmunt czy Aleksander? O początku gotycko-
renesansowego pałacu na Wawelu [w:] Festina lente. Prace ofiaro-
wane Andrzejowi Fischingerowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin,
red. M. Piwocka i D. Nowacki, Kraków 1998, s. 49-66, tu 54.

16 M. Fabiański, Lata 1905-1916 [w:] P. Dettloff, M. Fa-
biański, A. Fischinger, Zamek królewski na Wawelu. Sto lat
odnowy (1905-2005), Kraków 2005, s. 17-51, tu 32-33.

130