Żygulski, Zdzisław: Sztuka turecka (Warszawa, 1988)

8 Gruzini, Arabowie i inni. Skupienie się wszakże wyłącznie na epoce osmańskiej pozbawiłoby książkę
istotnych historycznych przesłanek rozwoju sztuki tureckiej, jakich szukać należy w praojczyźnie
Turków, we wschodniej i środkowej Azji, a także w epoce dynastii seldżuckiej w Persji i Azji Mniejszej,
wreszcie w samym Bizancjum. Będą więc i te kręgi, w pewnym stopniu, rozpatrzone. Postanowiłem
natomiast poprzestać na omówieniu sztuki „dawnej”, a więc trwającej niemal po sam koniec panowania
sułtanów osmańskich. Wraz ze zniesieniem sułtanatu i proklamacją republiki tureckiej, w latach
1922 - 1923, rozpoczął się przyspieszony, niekiedy nawet gwałtowny proces europeizowania się kultury
i sztuki w tym kraju. W laickim systemie uległy zahamowaniu i zniszczeniu muzułmańskie inspiracje
twórczości. Niektóre tylko elementy dawnej kultury, podobnie zresztą jak w wielu innych krajach
świata, w formie jakby poronnej, o banalnym „pamiątkarskim” charakterze, przetrwały w przezna-
czonych głównie na turystyczny rynek wytworach rzemiosła artystycznego. Niczym szczególnie
oryginalnym nie wyróżniają się dzieła współczesnej tureckiej architektury, malarstwa, rzeźby i grafiki,
oparte przeważnie na wzorach zachodnich, nie będzie więc tu o nich mowy.

W żadnym pojedynczym opracowaniu, w jednej książce, nie da się - przedstawić pełnej
problematyki sztuki tureckiej, gdyż badania nad nią trwają i prowadzone są bardzo intensywnie,
odkrywając i oświetlając wciąż nowe, zapomniane w ciągu wieków dzieła lub ich ślady. Sam wybór
zabytków, na których w niniejszej pracy skupiono uwagę, ma charakter subiektywny. Zaważyły nie
tylko osobiste zainteresowania autora, lecz także osobisty gust. Tak np. mimo iż w większości ogólnych
opracowań sztuki tureckiej pomija się cały ogromny, jakże charakterystyczny dla ludów tureckich dział
sztuki służącej sprawom wojskowym i jeździeckim, w tej książce zagadnieniom tym poświęcono osobny
rozdział.

Również i ta publikacja wymagała uczestnictwa orientalistów. Żywię więc wdzięczność przede
wszystkim dla docenta Tadeusza Majdy, wybitnego turkologa z Uniwersytetu Warszawskiego, który
dokładnie przejrzał maszynopis pracy i wskazał jej różne słabości; starałem się je usunąć w wersji
przygotowywanej do druku. Niechże ta książka będzie wyrazem trwania polskiej tradycji umiłowania
Wschodu, hołdem złożonym pamięci uczonych, którzy kładli fundamenty polskiej orientalistyki w
badaniach nad sztuką, a szczególnie pamięci Tadeusza Mańkowskiego, i w końcu - zachętą dla
przedstawicieli nadchodzących pokoleń, którzy kiedyś podejmą w tej dziedzinie doskonalszą synte-
zę.