DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27907#0167
Czwartym Dziedzińcu Seraju. Bagdad Ko§kii, wysunięty na północ, znacznie większy od kiosku
erywańskiego, założony jest także na planie krzyża, ale otaczający go portyk kolumnowy, z arkadami o
zaostrzonych łukach i z nadwieszonym dachem, stwarza iluzję planu oktogonalnego, a to ze względu na
małe balkony czy też werandy rozpięte pomiędzy ramionami krzyża. Zarówno ściany wewnętrzne, jak i
zewnętrzne, od dołu do góry pokryte są flizami; styl ten osiągnął tutaj swój zenit. Elewacje pełne są
harmonii i lekkości, do czego przyczyniają się smukłe kolumny o lotosowych kapitelach oraz z
różnobarwnego marmuru wykonane archiwolty łuków z inkrustowanymi medalionami w międzyłu-
czach. Złocona kopuła ma u szczytu wyniosłą latarnię. Dwa rzędy okien rozświetlają wnętrze, dolne w
formie prostokątów, górne zamknięte lukiem ostrym. Ze środka kopuły, na długim łańcuchu, zwisa
złocona kula-puskiil. Okładziny wnętrza, z ceramiki wysokiego gatunku, o motywach głównie
kwiatowych (zwłaszcza kwiatów granatu), utrzymane są w tonacji zielonej i błękitnej na białym tle;
występują tu także motywy dwuusznych waz z szerokolistnymi roślinami, wśród których dostrzega się
ptaki o czerwonych dziobach. Gzyms z kuficznym napisem obiega środkową salę, a wysoki kominek z
brązu nakryty jest szpiczastym okapem (polana w tureckich kominkach układano pionowo, aby
zapewnić prawidłowy przepływ powietrza i uniknąć wydzielania się nadmiernej ilości dymu). Wysoki
komin w kształcie minaretu przebija dach tuż przy kopule. Szafy w ścianach mają drzwi inkrustowane
kością słoniową i masą perłową, podobnie też wykładane są nisze, służące do przechowywania różnych
przedmiotów. Pod ścianami stoją otomany obite haftowanymi tkaninami. Pawilon ten w ciągu wieków
służył różnym celom, na przemian jako palarnia fajek, biblioteka, sala przyjęć, a nawet więzienie. Oba
kioski Murada IV są najświetniejszymi przykładami pałacowej architektury osmańskiej pod wpływem
perskim.
Pomiędzy opisanymi kioskami rozciągał się dawniej sławny ogród wodny, z sadzawkami,
fontannami, kanałami i tarasami, dalej zaś, w kierunku południowym - ogrody kwiatowe z klombami
tulipanów, narcyzów, róż i hiacyntów. Turcy, jako naród wywodzący się z koczowników, nie posiadali
długiej tradycji sztuki ogrodowej. Inspiracje w tej dziedzinie czerpali od Persów, Chińczyków i
Hindusów. Ideałem stał się muzułmański, wymarzony-wielokrotnie już wspominany - ogród rajski,
pełen kwiatów i owocujących drzew, z sadzawkami i fontannami oraz małymi ogrodowymi pawilonami.
Nie wytworzył się ścisły, rygorystyczny związek formalny pomiędzy pałacem a ogrodem. Ogród nie był
przeznaczony do podziwiania z daleka, lecz do przebywania w nim i bezpośredniego rozkoszowania się
widokiem i zapachem kwiatów. Układano klomby na ogół z kwiatów jednorodnych, a obok kwietników
chętnie sadzono i uprawiano warzywa, krzewy i drzewa owocowe. Od wieku XVIII zaznaczył się w
tureckiej sztuce ogrodowej silny wpływ zachodnioeuropejski. W okresie panowania Ahmeda III i
Mahmuda I ogarnął Turcję, podobnie jak Francję, szał tulipanowy, urządzano więc olśniewające święta
tulipanów; ustawiano w specjalnie wznoszonych pawilonach tysiące wazonów z tymi właśnie kwiatami,
umieszczając wśród nich klatki z kanarkami, lampiony i kule szklane z barwioną wodą, komponowano
istną feerię kolorów i kształtów za dnia i w nocy.
W pobliżu ogrodów Czwartego Dziedzińca znajduje się Kiosk Wezyra Mustafy Paszy, nazywany
też Kioskiem Sofy (Sofa Kó§kii), powstały w bliżej nie określonym czasie, a odrestaurowany w 1704 r.
przez Ahmeda III. Główną atrakcją tego pawilonu jest oszklona weranda wychodząca na ogrody.
Nieco niżej, w kierunku południowym, mieści się wspomniany Dom Głównego Lekarza
(Hakimbaęi Odasi)-budynek na planie kwadratu, dwupiętrowy, z grubymi murami, ponury jak
więzienie. Jest to prawdopodobnie przerobiona na dom dolna część jednej z wież zamku Mehmeda
II.
Pawilon Abdiilmecida, zwany również Nowym Pawilonem, wzniesiony został w połowie wieku
XIX na miejscu dwóch wcześniejszych kiosków. Autorem projektu był architekt francuski i taki jest też
styl budynku. Europejski eklektyzm historyczny charakteryzuje tu wnętrza, przeładowane meblami,
zegarami i kandelabrami. W tym samym stylu utrzymana jest tzw. Trzecia Brama (Uęiincu Kapi),
prowadząca obok antycznej Kolumny Gotów na wybrzeże morza Marmara. Na tym terenie znajdowały
się dawniej jeszcze różne inne pawilony, na samym zaś cyplu, przy Bramie Armatniej (Topkapi)-tzw.
Harem Letni.
131
151, 152
erywańskiego, założony jest także na planie krzyża, ale otaczający go portyk kolumnowy, z arkadami o
zaostrzonych łukach i z nadwieszonym dachem, stwarza iluzję planu oktogonalnego, a to ze względu na
małe balkony czy też werandy rozpięte pomiędzy ramionami krzyża. Zarówno ściany wewnętrzne, jak i
zewnętrzne, od dołu do góry pokryte są flizami; styl ten osiągnął tutaj swój zenit. Elewacje pełne są
harmonii i lekkości, do czego przyczyniają się smukłe kolumny o lotosowych kapitelach oraz z
różnobarwnego marmuru wykonane archiwolty łuków z inkrustowanymi medalionami w międzyłu-
czach. Złocona kopuła ma u szczytu wyniosłą latarnię. Dwa rzędy okien rozświetlają wnętrze, dolne w
formie prostokątów, górne zamknięte lukiem ostrym. Ze środka kopuły, na długim łańcuchu, zwisa
złocona kula-puskiil. Okładziny wnętrza, z ceramiki wysokiego gatunku, o motywach głównie
kwiatowych (zwłaszcza kwiatów granatu), utrzymane są w tonacji zielonej i błękitnej na białym tle;
występują tu także motywy dwuusznych waz z szerokolistnymi roślinami, wśród których dostrzega się
ptaki o czerwonych dziobach. Gzyms z kuficznym napisem obiega środkową salę, a wysoki kominek z
brązu nakryty jest szpiczastym okapem (polana w tureckich kominkach układano pionowo, aby
zapewnić prawidłowy przepływ powietrza i uniknąć wydzielania się nadmiernej ilości dymu). Wysoki
komin w kształcie minaretu przebija dach tuż przy kopule. Szafy w ścianach mają drzwi inkrustowane
kością słoniową i masą perłową, podobnie też wykładane są nisze, służące do przechowywania różnych
przedmiotów. Pod ścianami stoją otomany obite haftowanymi tkaninami. Pawilon ten w ciągu wieków
służył różnym celom, na przemian jako palarnia fajek, biblioteka, sala przyjęć, a nawet więzienie. Oba
kioski Murada IV są najświetniejszymi przykładami pałacowej architektury osmańskiej pod wpływem
perskim.
Pomiędzy opisanymi kioskami rozciągał się dawniej sławny ogród wodny, z sadzawkami,
fontannami, kanałami i tarasami, dalej zaś, w kierunku południowym - ogrody kwiatowe z klombami
tulipanów, narcyzów, róż i hiacyntów. Turcy, jako naród wywodzący się z koczowników, nie posiadali
długiej tradycji sztuki ogrodowej. Inspiracje w tej dziedzinie czerpali od Persów, Chińczyków i
Hindusów. Ideałem stał się muzułmański, wymarzony-wielokrotnie już wspominany - ogród rajski,
pełen kwiatów i owocujących drzew, z sadzawkami i fontannami oraz małymi ogrodowymi pawilonami.
Nie wytworzył się ścisły, rygorystyczny związek formalny pomiędzy pałacem a ogrodem. Ogród nie był
przeznaczony do podziwiania z daleka, lecz do przebywania w nim i bezpośredniego rozkoszowania się
widokiem i zapachem kwiatów. Układano klomby na ogół z kwiatów jednorodnych, a obok kwietników
chętnie sadzono i uprawiano warzywa, krzewy i drzewa owocowe. Od wieku XVIII zaznaczył się w
tureckiej sztuce ogrodowej silny wpływ zachodnioeuropejski. W okresie panowania Ahmeda III i
Mahmuda I ogarnął Turcję, podobnie jak Francję, szał tulipanowy, urządzano więc olśniewające święta
tulipanów; ustawiano w specjalnie wznoszonych pawilonach tysiące wazonów z tymi właśnie kwiatami,
umieszczając wśród nich klatki z kanarkami, lampiony i kule szklane z barwioną wodą, komponowano
istną feerię kolorów i kształtów za dnia i w nocy.
W pobliżu ogrodów Czwartego Dziedzińca znajduje się Kiosk Wezyra Mustafy Paszy, nazywany
też Kioskiem Sofy (Sofa Kó§kii), powstały w bliżej nie określonym czasie, a odrestaurowany w 1704 r.
przez Ahmeda III. Główną atrakcją tego pawilonu jest oszklona weranda wychodząca na ogrody.
Nieco niżej, w kierunku południowym, mieści się wspomniany Dom Głównego Lekarza
(Hakimbaęi Odasi)-budynek na planie kwadratu, dwupiętrowy, z grubymi murami, ponury jak
więzienie. Jest to prawdopodobnie przerobiona na dom dolna część jednej z wież zamku Mehmeda
II.
Pawilon Abdiilmecida, zwany również Nowym Pawilonem, wzniesiony został w połowie wieku
XIX na miejscu dwóch wcześniejszych kiosków. Autorem projektu był architekt francuski i taki jest też
styl budynku. Europejski eklektyzm historyczny charakteryzuje tu wnętrza, przeładowane meblami,
zegarami i kandelabrami. W tym samym stylu utrzymana jest tzw. Trzecia Brama (Uęiincu Kapi),
prowadząca obok antycznej Kolumny Gotów na wybrzeże morza Marmara. Na tym terenie znajdowały
się dawniej jeszcze różne inne pawilony, na samym zaś cyplu, przy Bramie Armatniej (Topkapi)-tzw.
Harem Letni.
131
151, 152