Żygulski, Zdzisław: Sztuka turecka (Warszawa, 1988)

174 moździerze, wiaderka, lichtarze, lampy, lustra, kadzielnice i piórniki oraz mnóstwo innych przedmio-
tów.

Sztuka kowalsko-złotnicza kwitła też od XIII w. w seldżuckiej Anatolii, a potem w państwie
osmańskim. Stosowano rytowanie, wybijanie, relief, inkrustację i emaliowanie, produkując obiekty

246 zarówno kultowe: lampy oliwne, mihrabowe lichtarze i kadzielnice, jak i naczynia do użytku

245 codziennego. Z brązu dekorowanego srebrem lub złotem wykonywano lustra, z miedzi złoconej w ogniu

247 sporządzano serwisy do kawy i przybory do palenia tytoniu, szkatułki i etażerki (kavukluk). W wieku
XVIII metalowe przedmioty najczęściej zdobiono za pomocą trybowania, przy czym motywy
tureckiego rokoka, z ulubionym kwiatem róży, były najbardziej powszechne, w XIX w. zaś
nawiązywano do stylu z epoki klasycznej sztuki osmańskiej, stosując kończyste owale oraz motywy
goździka i tulipana. Rozwinięto znaną już dawniej, przeniesioną z Persji i krajów kaukaskich, technikę
czarnej pasty - niello. Ze srebrnego filigranu wytwarzano biżuterię, wysadzaną kamieniami, zwłaszcza
wciąż modnymi turkusami.

Wyrabiano też w Turcji strunowe instrumenty muzyczne, a także bębny, flety i czynele oraz sprzęt
do gier towarzyskich: szachów, warcabów i trik-traka, będący czasem przedmiotem wyszukanych
zabiegów artystycznych.

248 Narodową formą rozrywki były w Turcji teatry cieni (karagóz) oraz teatry marionetek. Prawo
islamu nie zakazywało przedstawień teatralnych, lecz czuwało nad ich moralnością. Teatr karagóz miał
starą dalekowschodnią tradycję i łączył się niewątpliwie z chińskim teatrem cieni, potem zaś, poprzez
kraje arabskie, zwłaszcza Egipt, dostał się do Turcji. Podobnie jak w teatrze jawajskim, płaskie figurki
wycięte ze skóry poruszane były za pomocą patyczków, a ich cienie rzucane na prześcieradło, oczywiście
z odpowiednio ustawionym źródłem światła-latarnią.

Scenariusze widowisk oparte były na popularnych, powszechnie znanych bajkach arabskich,
perskich lub rodzimych, a fascynujące cienie przeżywały te same co ludzie przygody i tragedie. Biegały,
jadły, kochały się, walczyły i umierały. Towarzyszyły im cienie mitycznych ptaków i smoków, okręty
żeglowały, waliły się mury obleganych fortec, ścierały się armie zbrojnych wojowników. Oprócz
karagóz istniały-równie stare-teatry marionetek poruszanych sznurkami lub rękawiczkowych
pacynek. Podczas zabaw ludowych kukiełki odgrywały swe przedstawienia na teatralnych wozach, w
pochodach zaś, jak już wspomniano, defilowały kukły-giganty, czasem dwugłowe i same trzymające w
rękach marionetki. Życia i ruchu użyczali im ukryci wewnątrz ludzie. Wykształcił się w Turcji zawód

244 scenografa-dekoratora, niezbędnego w przygotowywaniu popisów festiwalowych, fajerwerków i
pokazów modeli różnych dzieł, niesionych przez defilujących. Przykładem takiego rozwiązania
scenograficznego mogą być nocne pokazy akrobatyczne na morżu Marmara, z modelem karocy
przejeżdżającej po linach rozpiętych pomiędzy masztami okrętów, uwiecznione na jednej z omawia-
nych już dworskich miniatur. Wydaje się, że w tej dziedzinie dorównywano w Turcji osmańskiej
włoskim spektaklom karnawałowym z okresu baroku i rokoka.

W ciągu wieku XIX tureckie rzemiosło artystyczne kontynuowało swe wielowiekowe tradycje w
wielu jeszcze innych gałęziach (m.in. szlifowanie półszlachetnych kamieni, snycerka i dekorowanie
skóry), ale nieustannie obniżało loty, nie potrafiąc już wzbić się na wyżyny z okresu świetności państwa
osmańskiego.