DOI Heft:
Sztuka nowożytna
DOI Artikel:Dobrzeniecki, Tadeusz: Sukcesywny i symultaniczny program narracji w gdańskim Tryptyku Jerozolimskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19642#0143
Tadeusz Dobrzeniecki
SUKCESYWNY I SYMULTANICZNY PROGRAM NARRACJI
W GDAŃSKIM TRYPTYKU JEROZOLIMSKIM
W
y T dotychczasowych badaniach nad Tryptykiem Jerozolimskim dominują zagadnienia
stylistyczne, datowanie, przynależność do środowiska artystycznego, związki z malarstwem
niemieckim i niderlandzkim oraz rola pierwowzorów graficznych1.
Dzieło to budzi zainteresowanie swym oryginalnym programem ikonograficznym, metodą
obrazowej narracji rozwiniętej na trójdzielnym retabulum ołtarzowym — tryptyku (triptychon).
Pojęcie tryptyku było różnie definiowane, najczęściej od strony technicznej, jako zestawienie
trzech tablic, wykonanych z określonego materiału.
Klaus Lankheit jest autorem definicji tryptyku, która nie opiera się na zewnętrznej, tech-
nicznej konstrukcji ołtarzowego retabulum; tryptykiem nazywa wszystkie trzyczęściowe typy
retabulum, w którym obraz środkowy podporządkowuje sobie części boczne2.
Wolfgang Piltz jest pierwszym badaczem, który dokładnie określił formę tryptyku w XV w.
jako formę narracyjną, przystosowaną do zróżnicowanej formy kompozycyjnej tryptyku3.
Podział tablic tryptyku na obrazowe pola implikuje zakres i strukturę narracji. Liczba
powstałych przez podział pól określa w znacznym stopniu zakres programu ikonograficznego.
Według zakresu narracji wyróżniają się: 1) długie, 2) skrócone, 3) krótkie opowiadania, zawie-
rające dwie zasadnicze tendencje: obszerną i krótką.
Na niemieckich tryptykach z XIV i XV w. znane są trzy rodzaje tych dwóch tendencji:
rozwinięcie (Entfaltung), krótkie streszczenie (Zusammenfassung) i wybór (Auswahl). Rozwinię-
cie oznacza nie tylko określony rodzaj epickiej szczegółowości (dokładności), lecz także struk-
turę odnośnych dzieł, wybór zaś (selekcja) nie tylko zasadę, lecz charakter wyboru.
Piltz ostatecznie ustalił rozwinięte, skoncentrowane i reprezentatywne formy narracji.
Dla każdej z tych form narracji schemat podziału wewnętrznej strony ołtarza przedstawia
jakby plan: rozwinięta forma znajduje się przeważnie na ołtarzach z licznymi polami, skoncen-
trowana forma na ołtarzach z niepodzielną tablicą środkową i wielopolowymi skrzydłami,
reprezentatywna forma na trzech nie podzielonych tablicach. Każda forma narracji ma spe-
cyficzne zasady kompozycji.
139
SUKCESYWNY I SYMULTANICZNY PROGRAM NARRACJI
W GDAŃSKIM TRYPTYKU JEROZOLIMSKIM
W
y T dotychczasowych badaniach nad Tryptykiem Jerozolimskim dominują zagadnienia
stylistyczne, datowanie, przynależność do środowiska artystycznego, związki z malarstwem
niemieckim i niderlandzkim oraz rola pierwowzorów graficznych1.
Dzieło to budzi zainteresowanie swym oryginalnym programem ikonograficznym, metodą
obrazowej narracji rozwiniętej na trójdzielnym retabulum ołtarzowym — tryptyku (triptychon).
Pojęcie tryptyku było różnie definiowane, najczęściej od strony technicznej, jako zestawienie
trzech tablic, wykonanych z określonego materiału.
Klaus Lankheit jest autorem definicji tryptyku, która nie opiera się na zewnętrznej, tech-
nicznej konstrukcji ołtarzowego retabulum; tryptykiem nazywa wszystkie trzyczęściowe typy
retabulum, w którym obraz środkowy podporządkowuje sobie części boczne2.
Wolfgang Piltz jest pierwszym badaczem, który dokładnie określił formę tryptyku w XV w.
jako formę narracyjną, przystosowaną do zróżnicowanej formy kompozycyjnej tryptyku3.
Podział tablic tryptyku na obrazowe pola implikuje zakres i strukturę narracji. Liczba
powstałych przez podział pól określa w znacznym stopniu zakres programu ikonograficznego.
Według zakresu narracji wyróżniają się: 1) długie, 2) skrócone, 3) krótkie opowiadania, zawie-
rające dwie zasadnicze tendencje: obszerną i krótką.
Na niemieckich tryptykach z XIV i XV w. znane są trzy rodzaje tych dwóch tendencji:
rozwinięcie (Entfaltung), krótkie streszczenie (Zusammenfassung) i wybór (Auswahl). Rozwinię-
cie oznacza nie tylko określony rodzaj epickiej szczegółowości (dokładności), lecz także struk-
turę odnośnych dzieł, wybór zaś (selekcja) nie tylko zasadę, lecz charakter wyboru.
Piltz ostatecznie ustalił rozwinięte, skoncentrowane i reprezentatywne formy narracji.
Dla każdej z tych form narracji schemat podziału wewnętrznej strony ołtarza przedstawia
jakby plan: rozwinięta forma znajduje się przeważnie na ołtarzach z licznymi polami, skoncen-
trowana forma na ołtarzach z niepodzielną tablicą środkową i wielopolowymi skrzydłami,
reprezentatywna forma na trzech nie podzielonych tablicach. Każda forma narracji ma spe-
cyficzne zasady kompozycji.
139