DOI issue:
Sztuka nowożytna
DOI article:Piwkowski, Włodzimierz: Dwór Nieborowskich w Nieborowie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19642#0239
Włodzimierz Piwkowski
DWÓR NIEBOROWSKICH W NIEBOROWIE
D o końca XVII w. istniało w Nieborowie dawne założenie dworsko-folwarczne, na które
składały się gotycko-renesansowy dwukondygnacyjny murowany dwór z towarzyszącym mu
mniejszym dworem drewnianym, otoczone gospodarczymi zabudowaniami folwarcznymi i ogro-
dzone palisadą, otwartą od strony północnej bramą z samborzem3 . Istniał pogląd, że barokowy
pałac, wzniesiony w ostatnich latach XVII w. przez kardynała Michała Stefana Radziejowskiego
według planów architekta Tylmana z Gameren, posadowiony został na murach dawnego dworu
nieborowskiego2. Przypuszczenia te w pełni potwierdziły się podczas badań rozwarstwienia
chronologicznego murów pałacu nieborowskiego, przeprowadzonych w latach 1967—68 w trakcie
kapitalnego remontu tego obiektu. Dokonane zostały wówczas wykopy odkrywkowe i sondażowe
ważniejszych węzłów architektonicznych, szczegółowe badania struktury murów, rejestracja
pomiarowa cegły, badania zapraw i tynków. W rezultacie powstała dokumentacja architektonicz-
nego rozwarstwienia chronologicznego budowli oraz dokumentacja fotograficzna z częścią opi-
sową3 (ił. 1—3).
Wyniki badań doprowadziły do wielce interesujących wniosków. Okazało się bowiem, że
stary dwór nieborowski wbudowany jest w pałac barokowy w sposób pozwalający na rekon-
strukcję jego bryły architektonicznej i podziałów wewnętrznych łącznie z otworami okiennymi
i drzwiowymi na obu kondygnacjach. W zestawieniu z zachowanym opisem inwentarzowym
z 1694 r. powstał cenny materiał, pozwalający na pełną rekonstrukcję założenia architektonicz-
nego i programu użytkowego dawnego dworu nieborowskiego.
Nieborów położony jest w dolinie rzeki Bzury, zamykającej od zachodu Kotlinę Warszawską,
wśród charakterystycznego dla tej części Mazowsza krajobrazu nizinnego. Przeważają tu gleby
dyluwialne pochodzenia lodowcowego — ziemie piaszczyste, szczerki o podłożu gliniastym oraz
torfowiska nizinne, zawierające w najbliższym sąsiedztwie Nieborowa rudę darniową. W prawo-
brzeżnej części dorzecza Bzury, gdzie leży Nieborów, dolina rzeki ujęta jest garbem polodowco-
wych moren czołowych, tworzących pas wzniesień, z których wypływają jej prawobrzeżne do-
pływy, m.in. przepływająca zachodnim skrajem Nieborowa bezimienna struga, czerpiąca swoje
235
DWÓR NIEBOROWSKICH W NIEBOROWIE
D o końca XVII w. istniało w Nieborowie dawne założenie dworsko-folwarczne, na które
składały się gotycko-renesansowy dwukondygnacyjny murowany dwór z towarzyszącym mu
mniejszym dworem drewnianym, otoczone gospodarczymi zabudowaniami folwarcznymi i ogro-
dzone palisadą, otwartą od strony północnej bramą z samborzem3 . Istniał pogląd, że barokowy
pałac, wzniesiony w ostatnich latach XVII w. przez kardynała Michała Stefana Radziejowskiego
według planów architekta Tylmana z Gameren, posadowiony został na murach dawnego dworu
nieborowskiego2. Przypuszczenia te w pełni potwierdziły się podczas badań rozwarstwienia
chronologicznego murów pałacu nieborowskiego, przeprowadzonych w latach 1967—68 w trakcie
kapitalnego remontu tego obiektu. Dokonane zostały wówczas wykopy odkrywkowe i sondażowe
ważniejszych węzłów architektonicznych, szczegółowe badania struktury murów, rejestracja
pomiarowa cegły, badania zapraw i tynków. W rezultacie powstała dokumentacja architektonicz-
nego rozwarstwienia chronologicznego budowli oraz dokumentacja fotograficzna z częścią opi-
sową3 (ił. 1—3).
Wyniki badań doprowadziły do wielce interesujących wniosków. Okazało się bowiem, że
stary dwór nieborowski wbudowany jest w pałac barokowy w sposób pozwalający na rekon-
strukcję jego bryły architektonicznej i podziałów wewnętrznych łącznie z otworami okiennymi
i drzwiowymi na obu kondygnacjach. W zestawieniu z zachowanym opisem inwentarzowym
z 1694 r. powstał cenny materiał, pozwalający na pełną rekonstrukcję założenia architektonicz-
nego i programu użytkowego dawnego dworu nieborowskiego.
Nieborów położony jest w dolinie rzeki Bzury, zamykającej od zachodu Kotlinę Warszawską,
wśród charakterystycznego dla tej części Mazowsza krajobrazu nizinnego. Przeważają tu gleby
dyluwialne pochodzenia lodowcowego — ziemie piaszczyste, szczerki o podłożu gliniastym oraz
torfowiska nizinne, zawierające w najbliższym sąsiedztwie Nieborowa rudę darniową. W prawo-
brzeżnej części dorzecza Bzury, gdzie leży Nieborów, dolina rzeki ujęta jest garbem polodowco-
wych moren czołowych, tworzących pas wzniesień, z których wypływają jej prawobrzeżne do-
pływy, m.in. przepływająca zachodnim skrajem Nieborowa bezimienna struga, czerpiąca swoje
235