DOI Heft:
Sztuka nowożytna
DOI Artikel:Dobrowolski, Witold: Naśladownictwo waz greckich St. K. Potockiego jako źródło informacji o jego kolekcji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19642#0519
Witold Dobrowolski
NAŚLADOWNICTWA WAZ GRECKICH ST. K. POTOCKIEGO
JAKO ŹRÓDŁO INFORMACJI O JEGO KOLEKCJI
Q
pośród wszystkich kolekcji waz greckich, jakie powstały w stanisławowskiej Polsce i zde-
kompletowane dotrwały do naszych czasów1, kolekcja Stanisława Kostki Potockiego jest nie-
wątpliwie najcenniejsza2. Jej waga nie polega nawet na jakości artystycznej i na historycznym
znaczeniu poszczególnych okazów, choć z pewnością również i ten aspekt winien być brany pod
uwagę w ocenie. Wyjątkowość jej tkwi w tym, iż ona jedna, zgodnie z posiadanymi przez nas
wiadomościami, była formowana nie tylko w wyniku zakupów, ale również drogą wykopalisk,
jakie Potocki przeprowadził osobiście na cmentarzysku w Nola na przełomie 1785/86 r.3, właśnie
po to, by uzyskać, nie przepłacając, zabytki o nieposzlakowanej autentyczności. Część naczyń,
jakie udało mu się wówczas zgromadzić, miała zatem określoną proweniencję i kolekcjoner był
w pełni świadomy wagi tego faktu4. Jej historyczna wartość została pośrednio powiększona
dzięki osobie właściciela — uznanego powszechnie za „ojca archeologii klasycznej i historii
sztuki” w Polsce5.
Wysoka ocena roli, jaką ten arystokrata odegrał w formowaniu się w Polsce studiów arche-
ologicznych i w propagowaniu klasycystycznej estetyki, znalazła także wyraz w podjęciu badań
nad jego zainteresowaniami ceramiką grecką i, ogólniej, sztuką antyczną. Jego znajomość
problematyki waz oraz wkład do studiów nad nimi zostały rozmaicie ocenione przez poszcze-
gólnych badaczy6. Kluczowym zagadnieniem dla bardziej ugruntowanej oceny jego zaintere-
sowań i kompetencji w tej dziedzinie jest możliwie najpełniejsze określenie składu jego kolekcji.
Największe zasługi w dziedzinie nie zawsze pewnej identyfikacji poszczególnych naczyń z jego
zbioru położyła Maria Ludwika Bernhard7. Nigdy jednakże, mimo dawnych zapowiedzi8,
nie podjęła ona odrębnej i pogłębionej pracy kompleksowego rozpatrzenia tego problemu.
Niedostatek badań powoduje, iż wszelkie próby oceny kolekcjonerskiego dorobku Potockiego
w tej dziedzinie, a zatem również jego smaku i stopnia zaangażowania, albo wiszą w powietrzu,
albo akceptują bez weryfikacji ogólną charakterystykę zbioru, jakiej on sam dokonał w tekście
O sztuce u Dawnych... — pierwszej, choć niesamodzielnej, próbie napisania dzieła o dziejach
sztuki powszechnej w języku ojczystym9. Brzmi ona następująco: „Ja sam pod bytność moię
33*
515
NAŚLADOWNICTWA WAZ GRECKICH ST. K. POTOCKIEGO
JAKO ŹRÓDŁO INFORMACJI O JEGO KOLEKCJI
Q
pośród wszystkich kolekcji waz greckich, jakie powstały w stanisławowskiej Polsce i zde-
kompletowane dotrwały do naszych czasów1, kolekcja Stanisława Kostki Potockiego jest nie-
wątpliwie najcenniejsza2. Jej waga nie polega nawet na jakości artystycznej i na historycznym
znaczeniu poszczególnych okazów, choć z pewnością również i ten aspekt winien być brany pod
uwagę w ocenie. Wyjątkowość jej tkwi w tym, iż ona jedna, zgodnie z posiadanymi przez nas
wiadomościami, była formowana nie tylko w wyniku zakupów, ale również drogą wykopalisk,
jakie Potocki przeprowadził osobiście na cmentarzysku w Nola na przełomie 1785/86 r.3, właśnie
po to, by uzyskać, nie przepłacając, zabytki o nieposzlakowanej autentyczności. Część naczyń,
jakie udało mu się wówczas zgromadzić, miała zatem określoną proweniencję i kolekcjoner był
w pełni świadomy wagi tego faktu4. Jej historyczna wartość została pośrednio powiększona
dzięki osobie właściciela — uznanego powszechnie za „ojca archeologii klasycznej i historii
sztuki” w Polsce5.
Wysoka ocena roli, jaką ten arystokrata odegrał w formowaniu się w Polsce studiów arche-
ologicznych i w propagowaniu klasycystycznej estetyki, znalazła także wyraz w podjęciu badań
nad jego zainteresowaniami ceramiką grecką i, ogólniej, sztuką antyczną. Jego znajomość
problematyki waz oraz wkład do studiów nad nimi zostały rozmaicie ocenione przez poszcze-
gólnych badaczy6. Kluczowym zagadnieniem dla bardziej ugruntowanej oceny jego zaintere-
sowań i kompetencji w tej dziedzinie jest możliwie najpełniejsze określenie składu jego kolekcji.
Największe zasługi w dziedzinie nie zawsze pewnej identyfikacji poszczególnych naczyń z jego
zbioru położyła Maria Ludwika Bernhard7. Nigdy jednakże, mimo dawnych zapowiedzi8,
nie podjęła ona odrębnej i pogłębionej pracy kompleksowego rozpatrzenia tego problemu.
Niedostatek badań powoduje, iż wszelkie próby oceny kolekcjonerskiego dorobku Potockiego
w tej dziedzinie, a zatem również jego smaku i stopnia zaangażowania, albo wiszą w powietrzu,
albo akceptują bez weryfikacji ogólną charakterystykę zbioru, jakiej on sam dokonał w tekście
O sztuce u Dawnych... — pierwszej, choć niesamodzielnej, próbie napisania dzieła o dziejach
sztuki powszechnej w języku ojczystym9. Brzmi ona następująco: „Ja sam pod bytność moię
33*
515