DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.45212#0019
Podstawowa terminologia
W polskiej literaturze nie pojawiły się dotąd prace, które pozwoliłyby się uporać z podstawowym proble-
mem - nazewnictwem różnych (pod względem technicznym) rodzajów witraży powstających w XIX i na
początku XX w. Dlatego konieczne okazało się stworzenie podstawowych określeń najpopularniejszych tech-
nik, w czym była pomocna interesująca klasyfikacja J. R. Beinesa użyta w pracy o oszkleniach w Niemczech
z lat 1780-191432.
Malowidło witrażowe (niem. Glasgemälde, franc. peintures en appretet) - nanoszenie obrazu (zarówno
konturu, jak i płaszczyzn barwnych w jego obrębie) na bezbarwne, gładkie tafle szklane za pomocą farb ema-
liowych. Listwy ołowiane w tej technice mają znaczenie podrzędne, ponieważ dąży się do stosowania możli-
wie największych i regularnych tafli szkła. Technika ta, bardzo popularna do lat 80. XIX w., wyklucza włącza-
nie do kompozycji szkieł barwionych w masie.
Oszklenie mozaikowe, oszklenie artystyczne (niem. Mosaikverglasung lub Kunstverglasung)
- przeciwieństwo malowidła witrażowego. Ten rodzaj witraża powstaje przez zestawianie za pomocą listew
ołowianych bezbarwnych lub barwnych szkieł gładkich bądź fakturowych, opalowych, szkieł z wtapianymi
płatkami złota lub srebra itd. Szprosy ołowiane tworzą kontury rysunku. Szkieł nie maluje się ani patyną, ani
emaliami. Rozkwit tej techniki nastąpił w dobie secesji. Niekiedy listwy ołowiane zastępowano listwami cyno-
wo-miedzianymi. Do tego typu witraża zalicza się również oszklenie ołowiowe (niem. Bleiverglasung)
- oszklenie z bezbarwnych kawałków szkła, którego wczesnym przykładem jest oszklenie z jednobarwnych
szkieł gomułkowych.
Klasyczna technika witrażowa (u Beinesa musivische Glasmalerei) - najstarsza technika witrażo-
wa (sięgająca średniowiecza), w której listwami ołowianymi łączy się malowane lub podmalowane patyną
bądź trawione kawałki białego albo barwnego szkła. W kompozycji mogły się również znaleźć szkła barwione
w masie, czy szkła powłokowe. Zwykle listwy ołowiane tworzyły główne kontury rysunku, natomiast patyną
malowano szczegóły lub wykonywano modelunek postaci w witrażach figuralnych. W tej technice listwy
ołowiane i malarstwo są równorzędnymi elementami formalnymi.
Technika mieszana- w tym typie witraża można było łączyć wszelkie znane techniki. Na przykład
twarz, włosy, czasem szaty postaci były wykonane w technice malowidła witrażowego z użyciem emalii,
a ornamentalne tło zazwyczaj wykonywano w klasycznej technice witrażowej. Innym przykładem zastosowa-
nia techniki mieszanej może być witraż medalionowy, w którym tondo wypełnia scena rodzajowa wykonana
techniką malowidła witrażowego, natomiast tło medalionu stanowi oszklenie ołowiowe typu gomułkowego.
Oszklenie obwiedzione jest bordiurą z kolorowych szkieł malowanych patyną.
Techniką mieszaną posługiwała się w XIX w. większość warsztatów witrażowych, gdyż dawała ona dużą
swobodę komponowania.
32 J.R. Beines, Materialien zur Geschichte farbiger Verglasungen von 1780 bis 1914, vorzugsweise für das Gebiet der Bundesrepublik Deutsch-
land, [w:] W. Haberey, S. Beeh, J.R. Beines, Farbfenster in Bonner Wohnhäusern, Landeskonservator Rheinland, Arbeitsheft 24, Köln 1979.
15
W polskiej literaturze nie pojawiły się dotąd prace, które pozwoliłyby się uporać z podstawowym proble-
mem - nazewnictwem różnych (pod względem technicznym) rodzajów witraży powstających w XIX i na
początku XX w. Dlatego konieczne okazało się stworzenie podstawowych określeń najpopularniejszych tech-
nik, w czym była pomocna interesująca klasyfikacja J. R. Beinesa użyta w pracy o oszkleniach w Niemczech
z lat 1780-191432.
Malowidło witrażowe (niem. Glasgemälde, franc. peintures en appretet) - nanoszenie obrazu (zarówno
konturu, jak i płaszczyzn barwnych w jego obrębie) na bezbarwne, gładkie tafle szklane za pomocą farb ema-
liowych. Listwy ołowiane w tej technice mają znaczenie podrzędne, ponieważ dąży się do stosowania możli-
wie największych i regularnych tafli szkła. Technika ta, bardzo popularna do lat 80. XIX w., wyklucza włącza-
nie do kompozycji szkieł barwionych w masie.
Oszklenie mozaikowe, oszklenie artystyczne (niem. Mosaikverglasung lub Kunstverglasung)
- przeciwieństwo malowidła witrażowego. Ten rodzaj witraża powstaje przez zestawianie za pomocą listew
ołowianych bezbarwnych lub barwnych szkieł gładkich bądź fakturowych, opalowych, szkieł z wtapianymi
płatkami złota lub srebra itd. Szprosy ołowiane tworzą kontury rysunku. Szkieł nie maluje się ani patyną, ani
emaliami. Rozkwit tej techniki nastąpił w dobie secesji. Niekiedy listwy ołowiane zastępowano listwami cyno-
wo-miedzianymi. Do tego typu witraża zalicza się również oszklenie ołowiowe (niem. Bleiverglasung)
- oszklenie z bezbarwnych kawałków szkła, którego wczesnym przykładem jest oszklenie z jednobarwnych
szkieł gomułkowych.
Klasyczna technika witrażowa (u Beinesa musivische Glasmalerei) - najstarsza technika witrażo-
wa (sięgająca średniowiecza), w której listwami ołowianymi łączy się malowane lub podmalowane patyną
bądź trawione kawałki białego albo barwnego szkła. W kompozycji mogły się również znaleźć szkła barwione
w masie, czy szkła powłokowe. Zwykle listwy ołowiane tworzyły główne kontury rysunku, natomiast patyną
malowano szczegóły lub wykonywano modelunek postaci w witrażach figuralnych. W tej technice listwy
ołowiane i malarstwo są równorzędnymi elementami formalnymi.
Technika mieszana- w tym typie witraża można było łączyć wszelkie znane techniki. Na przykład
twarz, włosy, czasem szaty postaci były wykonane w technice malowidła witrażowego z użyciem emalii,
a ornamentalne tło zazwyczaj wykonywano w klasycznej technice witrażowej. Innym przykładem zastosowa-
nia techniki mieszanej może być witraż medalionowy, w którym tondo wypełnia scena rodzajowa wykonana
techniką malowidła witrażowego, natomiast tło medalionu stanowi oszklenie ołowiowe typu gomułkowego.
Oszklenie obwiedzione jest bordiurą z kolorowych szkieł malowanych patyną.
Techniką mieszaną posługiwała się w XIX w. większość warsztatów witrażowych, gdyż dawała ona dużą
swobodę komponowania.
32 J.R. Beines, Materialien zur Geschichte farbiger Verglasungen von 1780 bis 1914, vorzugsweise für das Gebiet der Bundesrepublik Deutsch-
land, [w:] W. Haberey, S. Beeh, J.R. Beines, Farbfenster in Bonner Wohnhäusern, Landeskonservator Rheinland, Arbeitsheft 24, Köln 1979.
15