DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.45212#0035
Pracownie witrażowe na Śląsku w XIX
i 1. pol. XX w. (zarys dziejów)
Postacią najważniejszą w witrażownictwie śląskim 1. pol. XIX w. był wrocławski malarz historyczny i witra-
żownik Albert (Albrecht?) Höcker (ok. 1800—1860?)76, syn malarza śląskiego Adalberta Longina Höckera. Ojciec
Alberta, zanim osiadł we Wrocławiu, kształcił się w Akademii Drezdeńskiej (1783-1785). Albert, urodzony we
Wrocławiu77, prawdopodobnie pobierał nauki u ojca. W początkach działalności Albert Höcker pracował jako
malarz w Berlinie. Witrażownikiem stał się z braku zamówień na dzieła malarskie78. Pierwszy witraż wykonał
w 1820 r.79, był to portret kobiety w trzech kolorach. W tym samym roku Schinkel zlecił mu wykonanie witraży.
Musiał cenić jego umiejętności malarskie, skoro zaproponował współpracę przy witrażach, wiedząc, że Höcker
nie ma doświadczenia w tej dziedzinie80.
Witraże, które śląski artysta namalował do rekonstruowanego zamku w Malborku, rozsławiły jego nazwi-
sko w Niemczech. Pierwszą potwierdzoną realizacją Höckera był witraż z 1821 lub 1822 r. według projektu
Schinkla, ufundowany przez okręg Rosenberg81, zarazem ostatni z zespołu witraży do świeżo odrestaurowane-
go (1817-1822) Wielkiego Refektarza Mistrzów na Średnim Zamku82. Pozostałe witraże do tego wnętrza (po-
wstałe wcześniej) były ornamentalne i herbowe, z wyjątkiem jednego figuralnego, fundacji kanclerza von Har-
denberga (także projektu Schinkla, wykonanego przez Müllera). Być może Höcker uczestniczył również
w wykonaniu wcześniejszych przeszkleń, zwłaszcza herbowych. W 1822 r. artysta namalował siedem witraży
do Wielkiego Krużganka (Grosser Gang) sąsiadującego z Letnim Refektarzem83, a także utrzymane w tonacji en
grissaile84, witraże z motywami pieczęci zakonu, do kilku zamkowych komnat. Początkowo witraże dla Mal-
borka Höcker wykonywał w Berlinie z techniczną pomocą Gersdorfa.
W latach 1822-1823 Höcker zrealizował trzy witraże do prezbiterium Kaplicy Mistrzów i okazały witraż
fundacji biskupa von Mathy do kaplicy grobowej św. Anny85. Witraż przedstawiający Świętą Annę nauczającą
Marię, wzmocniony kilkoma prawie niezauważalnymi wiatrownicami (ze względu na swoje rozmiary), wyko-
nano w technice malowidła witrażowego na kilku taflach szkła, ale tak fachowo, że nie widać było przerw
między nimi, przez co powstawało wrażenie, jakby był z jednej tafli86. Karton do tego witraża Höcker pokazał
76 Wackernagel używa w odniesieniu do witrażysty Höckera imienia Albrecht, słownik Thieme i Beckera podaje Albert, a Nagler
w ogóle nie znał jego imienia, nazywając go Höckerem juniorem (por. Wackernagel, op. cit., s. 561; Nagler, op. cit., t. VI, s. 209; Thieme,
Becker, op. cit., t. XVII, s. 184).
77 Jedynie Büsching wspomina, że Höcker urodził się we Wrocławiu (por. Bg. [Büsching], Neue, op. cit., s. 142-143).
78 Mahn (op. cit., s. 97) przytacza słowa Höckera w liście do króla: „[...] potrzeba uczyniła mnie witrażownikiem, tym samym podją-
łem się okien za pośrednictwem Tajnego Nadradcy Budowlanego Schinkla".
79 Wackernagel, op. cit., s. 561-564; Nagler, op. cit., s. 209.
80 Schinkel zaproponował wykonanie witraży do Malborka również H. Müllerowi, portreciście z Berlina, który już z witrażownic-
twem eksperymentował (Mahn, op. cit., s. 97). Wcześniej, w 1919 r., Schinkel odradził Theodorowi von Schön, Nadprezydentowi Prus
Zachodnich, kierującemu całością prac w Malborku, zatrudnienie dwóch berlińskich witrażowników. Wspomina o tym Schmidt (op. cit.,
s. 33). Przypuszczalnie chodziło o dwóch czynnych w Berlinie witrażowników - Fricka i Scheidta.
81 Wackernagel (op. cit., s. 562-563) podaje, że witraż powstał w 1821 r.. Mahn (op. cit. s. 103) - 1822 r., dodając, że Höcker przybył do
Malborka dopiero w maju 1822 r. i powołuje się na jego korespondencję z ministrem Altensteinem, którą cytuje w przypisie. Moim zda-
niem, z cytowanego fragmentu listu wynika, że pierwsze prace dla Malborka, które zyskały dobrą opinię Schinkla, już powstały, a Höcker
pojechał w maju do Malborka, aby jakieś prace kończyć.
82 Witraże w Wielkim Refektarzu zastąpiono witrażami Franza Lauterbacha około 1908 r., podczas drugiej restauracji wnętrz (Mahn,
op. cit., s. 104).
83 Ibidem, s. 105
84 Wackernagel, op. cit., s. 563.
85 Bg. [Büsching], Fortschritte, op. cit., s. 114.
86 Idem, Neue, op. cit., s. 142-143.
31
i 1. pol. XX w. (zarys dziejów)
Postacią najważniejszą w witrażownictwie śląskim 1. pol. XIX w. był wrocławski malarz historyczny i witra-
żownik Albert (Albrecht?) Höcker (ok. 1800—1860?)76, syn malarza śląskiego Adalberta Longina Höckera. Ojciec
Alberta, zanim osiadł we Wrocławiu, kształcił się w Akademii Drezdeńskiej (1783-1785). Albert, urodzony we
Wrocławiu77, prawdopodobnie pobierał nauki u ojca. W początkach działalności Albert Höcker pracował jako
malarz w Berlinie. Witrażownikiem stał się z braku zamówień na dzieła malarskie78. Pierwszy witraż wykonał
w 1820 r.79, był to portret kobiety w trzech kolorach. W tym samym roku Schinkel zlecił mu wykonanie witraży.
Musiał cenić jego umiejętności malarskie, skoro zaproponował współpracę przy witrażach, wiedząc, że Höcker
nie ma doświadczenia w tej dziedzinie80.
Witraże, które śląski artysta namalował do rekonstruowanego zamku w Malborku, rozsławiły jego nazwi-
sko w Niemczech. Pierwszą potwierdzoną realizacją Höckera był witraż z 1821 lub 1822 r. według projektu
Schinkla, ufundowany przez okręg Rosenberg81, zarazem ostatni z zespołu witraży do świeżo odrestaurowane-
go (1817-1822) Wielkiego Refektarza Mistrzów na Średnim Zamku82. Pozostałe witraże do tego wnętrza (po-
wstałe wcześniej) były ornamentalne i herbowe, z wyjątkiem jednego figuralnego, fundacji kanclerza von Har-
denberga (także projektu Schinkla, wykonanego przez Müllera). Być może Höcker uczestniczył również
w wykonaniu wcześniejszych przeszkleń, zwłaszcza herbowych. W 1822 r. artysta namalował siedem witraży
do Wielkiego Krużganka (Grosser Gang) sąsiadującego z Letnim Refektarzem83, a także utrzymane w tonacji en
grissaile84, witraże z motywami pieczęci zakonu, do kilku zamkowych komnat. Początkowo witraże dla Mal-
borka Höcker wykonywał w Berlinie z techniczną pomocą Gersdorfa.
W latach 1822-1823 Höcker zrealizował trzy witraże do prezbiterium Kaplicy Mistrzów i okazały witraż
fundacji biskupa von Mathy do kaplicy grobowej św. Anny85. Witraż przedstawiający Świętą Annę nauczającą
Marię, wzmocniony kilkoma prawie niezauważalnymi wiatrownicami (ze względu na swoje rozmiary), wyko-
nano w technice malowidła witrażowego na kilku taflach szkła, ale tak fachowo, że nie widać było przerw
między nimi, przez co powstawało wrażenie, jakby był z jednej tafli86. Karton do tego witraża Höcker pokazał
76 Wackernagel używa w odniesieniu do witrażysty Höckera imienia Albrecht, słownik Thieme i Beckera podaje Albert, a Nagler
w ogóle nie znał jego imienia, nazywając go Höckerem juniorem (por. Wackernagel, op. cit., s. 561; Nagler, op. cit., t. VI, s. 209; Thieme,
Becker, op. cit., t. XVII, s. 184).
77 Jedynie Büsching wspomina, że Höcker urodził się we Wrocławiu (por. Bg. [Büsching], Neue, op. cit., s. 142-143).
78 Mahn (op. cit., s. 97) przytacza słowa Höckera w liście do króla: „[...] potrzeba uczyniła mnie witrażownikiem, tym samym podją-
łem się okien za pośrednictwem Tajnego Nadradcy Budowlanego Schinkla".
79 Wackernagel, op. cit., s. 561-564; Nagler, op. cit., s. 209.
80 Schinkel zaproponował wykonanie witraży do Malborka również H. Müllerowi, portreciście z Berlina, który już z witrażownic-
twem eksperymentował (Mahn, op. cit., s. 97). Wcześniej, w 1919 r., Schinkel odradził Theodorowi von Schön, Nadprezydentowi Prus
Zachodnich, kierującemu całością prac w Malborku, zatrudnienie dwóch berlińskich witrażowników. Wspomina o tym Schmidt (op. cit.,
s. 33). Przypuszczalnie chodziło o dwóch czynnych w Berlinie witrażowników - Fricka i Scheidta.
81 Wackernagel (op. cit., s. 562-563) podaje, że witraż powstał w 1821 r.. Mahn (op. cit. s. 103) - 1822 r., dodając, że Höcker przybył do
Malborka dopiero w maju 1822 r. i powołuje się na jego korespondencję z ministrem Altensteinem, którą cytuje w przypisie. Moim zda-
niem, z cytowanego fragmentu listu wynika, że pierwsze prace dla Malborka, które zyskały dobrą opinię Schinkla, już powstały, a Höcker
pojechał w maju do Malborka, aby jakieś prace kończyć.
82 Witraże w Wielkim Refektarzu zastąpiono witrażami Franza Lauterbacha około 1908 r., podczas drugiej restauracji wnętrz (Mahn,
op. cit., s. 104).
83 Ibidem, s. 105
84 Wackernagel, op. cit., s. 563.
85 Bg. [Büsching], Fortschritte, op. cit., s. 114.
86 Idem, Neue, op. cit., s. 142-143.
31