DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.45212#0120
Katalog witraży i oszkleń z Instytutu Witrażowego
Adolpha Seilera (1846-1945)
Informacje wstępne
Katalog zachowanych i niezachowanych wyrobów Instytutu Seilera z lat 1846-1945 uwzględnia ponad 700
witraży i oszkleń w 228 budowlach. Wśród dzieł zachowanych zdokumentowano ponad 250 witraży figural-
nych (wliczając w to również witraże mozaikowe z medalionami figuralnymi), ponad 150 witraży ornamental-
nych i bardzo liczne (proste lub ozdobne) oszklenia ołowiowe. Ze znanych witraży figuralnych Seilera prze-
trwało do dziś około 40 procent.
Nazewnictwo stosowane w katalogu w haśle „obiekt" odnosi się do typu ikonograficznego witraża, np.
witraż figuralny, witraż ornamentalny, oszklenie ołowiowe, rozeta witrażowa. Czas powstania dzieła podawa-
ny przeze mnie w katalogu jest najczęściej datą, która widnieje na witrażu obok sygnatury pracowni. Zwykle
datę umieszczano na witrażu tuż przed zamontowaniem go w kościele. W przypadku witraży wykonywanych
na zamówienie czas między złożeniem zamówienia a montażem w budynku nie był zbyt długi. Jednak trzeba
sobie uświadomić, że tak duży zakład, jak Instytut Seilera, miał stale na składzie zapas witraży, które w razie
potrzeby powiększano do pożądanych wymiarów, dodając np. dekoracyjne oszklenie. Tak mogło być np. z wi-
trażami do prezbiterium kościoła w Krzelowie. Wówczas faktyczna data powstania witraży może być kilka lat
wcześniejsza od podanej na witrażu. Niektóre witraże nagrodzone na wystawach również nie od razu były
sprzedawane. Pokazywano je przypuszczalnie w celach reklamowych dłuższy czas w sali wystawowej Instytu-
tu. Przykładowo nagrodzony w 1858 r. w Londynie witraż z Chrystusem został zamontowany w kościele w Ja-
worze dopiero w 1869 r. Podobnie było z nagrodzoną w Wiedniu w 1873 r. Madonnę wg Ittenbacha, którą
zamontowano w farze w Świdnicy w 1875 r. i ta data figuruje na witrażu. Czasami przedłużające się prace
remontowe w kościołach powodowały, że wykonane na zamówienie witraże czekały długo na montaż, np. trzy
witraże przeznaczone do prezbiterium kościoła św. Wojciecha, ukończone już w 1868 r., zostały zamontowane
co najmniej dwa lata później.
Wymiary zachowanych witraży są bardzo zróżnicowane. Przeważają witraże monumentalne, lecz znane są
również witraże niewielkie, np. witraż z Henrykiem Probusem z Muzeum Architektury, witraże z ratusza
w Lwówku Śląskim. Wymiary witraży są w katalogu podawane zawsze w centymetrach. Jeśli witraż jest
umieszczony zbyt wysoko lub stanowi wypełnienie potężnego okna gotyckiego, nie można go było precyzyjnie
pomierzyć. Dlatego wiele wymiarów jest podanych w przybliżeniu.
Jeżeli w kościele znajduje się wiele interesujących witraży figuralnych i ornamentalnych (nie tylko w prezbi-
terium, lecz również w nawie), chcąc precyzyjnie określić ich usytuowanie, w haśle katalogowym zastosowano
oznaczenia występujące w katalogach Corpus Vitrearum Medii Aevi (np. NI - pierwsze, patrząc od strony
ołtarza głównego, okno w ścianie północnej i odpowiednio: SI - pierwsze w ścianie południowej). Ten sposób
oznaczania przybliża tablica z rzutem poziomym kościoła św. Marcina w Jaworze.
W katalogu nie uwzględniono techniki wykonania poszczególnych oszkleń i witraży. Większość zachowa-
nych realizacji powstała z zastosowaniem kilku technik, które nie zmieniały się przez dziesięciolecia, tym
samym można pokusić się o ogólną charakterystykę popartą przykładami.
W Instytucie Seilera witraże tworzono za pomocą wszystkich znanych ówcześnie technik witrażowych:
1. W technice oszkleń mozaikowych wykonywano:
a) proste oszklenia ołowiowe z bezbarwnych, gładkich, ciętych w romby szkieł (np. kościół ewangelicki
w Żmigrodzie),
b) oszklenia ołowiowe ozdobne, tj. takie, które wzbogacano pasami kolorowego szkła wzdłuż krawędzi, a w gór-
nej partii wstawiano element symboliczny lub wyłącznie ozdobny, wykonany z kolorowego szkła, np. krzyż,
monogram IHS, rozetę.
116
Adolpha Seilera (1846-1945)
Informacje wstępne
Katalog zachowanych i niezachowanych wyrobów Instytutu Seilera z lat 1846-1945 uwzględnia ponad 700
witraży i oszkleń w 228 budowlach. Wśród dzieł zachowanych zdokumentowano ponad 250 witraży figural-
nych (wliczając w to również witraże mozaikowe z medalionami figuralnymi), ponad 150 witraży ornamental-
nych i bardzo liczne (proste lub ozdobne) oszklenia ołowiowe. Ze znanych witraży figuralnych Seilera prze-
trwało do dziś około 40 procent.
Nazewnictwo stosowane w katalogu w haśle „obiekt" odnosi się do typu ikonograficznego witraża, np.
witraż figuralny, witraż ornamentalny, oszklenie ołowiowe, rozeta witrażowa. Czas powstania dzieła podawa-
ny przeze mnie w katalogu jest najczęściej datą, która widnieje na witrażu obok sygnatury pracowni. Zwykle
datę umieszczano na witrażu tuż przed zamontowaniem go w kościele. W przypadku witraży wykonywanych
na zamówienie czas między złożeniem zamówienia a montażem w budynku nie był zbyt długi. Jednak trzeba
sobie uświadomić, że tak duży zakład, jak Instytut Seilera, miał stale na składzie zapas witraży, które w razie
potrzeby powiększano do pożądanych wymiarów, dodając np. dekoracyjne oszklenie. Tak mogło być np. z wi-
trażami do prezbiterium kościoła w Krzelowie. Wówczas faktyczna data powstania witraży może być kilka lat
wcześniejsza od podanej na witrażu. Niektóre witraże nagrodzone na wystawach również nie od razu były
sprzedawane. Pokazywano je przypuszczalnie w celach reklamowych dłuższy czas w sali wystawowej Instytu-
tu. Przykładowo nagrodzony w 1858 r. w Londynie witraż z Chrystusem został zamontowany w kościele w Ja-
worze dopiero w 1869 r. Podobnie było z nagrodzoną w Wiedniu w 1873 r. Madonnę wg Ittenbacha, którą
zamontowano w farze w Świdnicy w 1875 r. i ta data figuruje na witrażu. Czasami przedłużające się prace
remontowe w kościołach powodowały, że wykonane na zamówienie witraże czekały długo na montaż, np. trzy
witraże przeznaczone do prezbiterium kościoła św. Wojciecha, ukończone już w 1868 r., zostały zamontowane
co najmniej dwa lata później.
Wymiary zachowanych witraży są bardzo zróżnicowane. Przeważają witraże monumentalne, lecz znane są
również witraże niewielkie, np. witraż z Henrykiem Probusem z Muzeum Architektury, witraże z ratusza
w Lwówku Śląskim. Wymiary witraży są w katalogu podawane zawsze w centymetrach. Jeśli witraż jest
umieszczony zbyt wysoko lub stanowi wypełnienie potężnego okna gotyckiego, nie można go było precyzyjnie
pomierzyć. Dlatego wiele wymiarów jest podanych w przybliżeniu.
Jeżeli w kościele znajduje się wiele interesujących witraży figuralnych i ornamentalnych (nie tylko w prezbi-
terium, lecz również w nawie), chcąc precyzyjnie określić ich usytuowanie, w haśle katalogowym zastosowano
oznaczenia występujące w katalogach Corpus Vitrearum Medii Aevi (np. NI - pierwsze, patrząc od strony
ołtarza głównego, okno w ścianie północnej i odpowiednio: SI - pierwsze w ścianie południowej). Ten sposób
oznaczania przybliża tablica z rzutem poziomym kościoła św. Marcina w Jaworze.
W katalogu nie uwzględniono techniki wykonania poszczególnych oszkleń i witraży. Większość zachowa-
nych realizacji powstała z zastosowaniem kilku technik, które nie zmieniały się przez dziesięciolecia, tym
samym można pokusić się o ogólną charakterystykę popartą przykładami.
W Instytucie Seilera witraże tworzono za pomocą wszystkich znanych ówcześnie technik witrażowych:
1. W technice oszkleń mozaikowych wykonywano:
a) proste oszklenia ołowiowe z bezbarwnych, gładkich, ciętych w romby szkieł (np. kościół ewangelicki
w Żmigrodzie),
b) oszklenia ołowiowe ozdobne, tj. takie, które wzbogacano pasami kolorowego szkła wzdłuż krawędzi, a w gór-
nej partii wstawiano element symboliczny lub wyłącznie ozdobny, wykonany z kolorowego szkła, np. krzyż,
monogram IHS, rozetę.
116