Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (15.1953)

POLSKIE NAGROBKI RENESANSOWE

W zakresie tego rodzaju powiązań,
w których moglibyśmy stwierdzić istnie-
nie nie tylko elementów rodzimych, ale
wręcz i ludowych, może się mieścić
i styl Michałowicza, rozumiany nie tylko
jako suma pewnych w określony spo-
sób interpretowanych motywów: ale
pojęty w swym, całościowym zestawie-
niu bujnie rozkwitłej ornamentyki z
jednej strony, a realistycznie oddanej
postaci ludzkiej — z drugiej. Pagaczew-
ski wywodził to zestawienie ze studiów
Michałowicza u Ciniego: sądził, że tylko
od nauczyciela mógł on przejąć takie
właśnie powiązanie elementów swej
twórczości (jakich nie było u Padovana).
Pomijając fakt, że cechy twórczości Ci-
niego mogą być tylko domniemane, na-
leży stwierdzić, że wielkie talenty nie
muszą od nauczyciela przejmować istot-
nych cech swej twórczości: dają je
przede wszystkim własnym wkładem.
Można zaś równocześnie zwrócić uwa-
gę na fakt, że takie jak u Michałowicza
zestawienie: ornamentalnego bogactwa i
i realistycznego ujęcia postaci ludzkiej,
występuje jako istotna cecha na pew-
nych odcinkach sztuki mieszczańskiej i
mieszczańsko-ludowej interesującego
nas okresu: znajdujemy je np. w minia-
turach Stanisława Samostrzelnika i w
ludowych polichromiach wiejskich ko-
ściołów, żeby się powołać choćby na
przykład polichromii w Grębieniu. Mi-
chałowicz zdaje się pojawiać i wyrastać
nie tylko na fali elementów sztuki wło-
sko-niderlandzkiej, ale przede wszyst-


Ra*

od-
re-
po-

ski12, postulując zbadanie zjawiska manieryzmu w
niesieniu do pierwiastków rodzimych naszej sztuki
nesansowej. Wydaje się nam niesłuszne nadawanie
jęciu manieryzmu zbyt szerokiego zakresu, zwłaszcza
zaś traktowanie go jako autonomicznego stylu. Ograni-
czamy go do kierunku, jaki na idealistycznym podłożu
rozwinął się we Włoszech w w. XVI, głównie w śro-
dowisku florenckim, i przejawił się przede wszystkim
w malarstwie i rzeźbie, wyrażając się w odejściu od
obserwacji rzeczywistości, wyrafinowanej stylizacji,
przeintelektualizowaniu treści. Stwierdzamy istnienie

kim na szerokiej, rodzimej fali sztuki
naszej.
Wydaje się więc nam słusznym wy-
sunięcie jako pilnego postulatu — po-
głębienia badań nad związkami Michałowicza ze
sztuką polską jego okresu przy szerokim uwzględ-
nieniu roli sztuki ludowej. W badaniach tych po-
mocniczą rolę spełniać może wzięcie pod uwagę ja-
ko elementu metody badawczej — analogii ze zjawi-
skami przebiegającymi w literaturze. Konieczne wy-
daje się także w powiązaniu również ze zjawiskami
literackimi rozpatrzenie twórczości Michałowicza i ca-
łej sztuki polskiej 2. poł. w. XVI na tle rozwoju kul-
tury zwłaszcza mieszczańskiej tego okresu.
Pozostaje do rozważenia jedno jeszcze zagadnie-

Ryc. 22. Nagrobek Jana Leżyńskiego w kościele w Chełmie k.
domska. 1573. (Fot. M. Kopydłcwski).

nie: elementów manieryzmu w sztuce Michałowi-
cza. Ich istnienie w rzeźbie tego artysty podniósł
Kieszkowski. w architekturze zaś ostatnio Szablow-

12 Szabłowski J., Z zagadnień polskiej architektury
renesansowej, Ochrona Zabytków, r. V, Warszawa
1952, s. 85—6.

29