DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Recenzje
DOI Artikel:Sławska, Aniela; Eckhardt, Joanna: [Rezension von: Władyslaw Tomkiewicz, Z dziejów polskiego mecenatu artystycznego w wieku XVII]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37706#0356
RECENZJE
Z dziejów polskiego mecenatu artystycznego w wieku XVII, opraco-
wał Władysław Tomkiewicz, Wrocław 1952. Państwowy Instytut
Sztuki, Źródła do dziejów sztuki polskiej, tom IV, str. 315, tabl. XXX.
Wśród swej wielostronnej działal-
ności wydawniczej Państwowy In-
stytut Sztuki nie pominął także
sprawy nader ważnej, a dotąd nie-
słusznie zaniedbywanej, jaką jeist
planowa publikacja tekstów źródło-
wych do dziejów sztuki. Nowa se-
ria wydawnicza Instytutu, zapocząt-
kowana w roku ubiegłym nosi naz-
wę Źródła do dziejów sztuki pol-
skiej i w myśl założeń redakcji, sta-
nowić ma cykl publikacji krytycz-
nie opracowanych materiałów źró-
dłowych, „w dążeniu do dostarcze-
nia naukowcom półfabrykatu, celem
odciążenia ich od żmudnych i nie-
jednokrotnie mało owocnych po-
szukiwań, w dążeniu do przyśpie-
szenia syntetycznych opracowań
naukowych, współdziałając tym sa-
mym w ich tworzeniu"1.
Głównym celem iserii tej jest ze-
branie i ogłoszenie „zbioru doku-
mentów — rękopiśmiennych, dru-
kowanych, ikonograficznych — ma-
jących przyczynić się do pełniejsze-
go oświetlenia postępowego real i -
stycznego nurtu naszej plastyki oraz
dziejów jej społecznego oddziały-
wania"2. Obok dokumentacji, do-
tyczącej przede wszystkim czoło-
wych twórców — realistów XIX
wieku, a obejmującej listy, pamięt-
niki, wypowiedzi artystów i ich oto-
czenia, katalogi prac itp. — nie po-
minięto także zagadnienia krytyki
artystycznej, do dziejów której ob-
fity materiał przynosi pierwszy
tom Źródeł3 *.
Zgodnie jednak z szeroko zakreś-
lonym programem redakcji, postu-
lującym jak najpełniejsze udostęp-
nienie materiałów źródłowych, któ-
re by zbliżyć i spopularyzować mo-
gły całe dziedzictwo naszej arty-
stycznej przeszłości — tematyka
Źródeł nie ogranicza się do zagad-
nień związanych ze sztuką ubiegłe-
go stulecia, wciągając także w za-
kres swych badań przekazy, nieo-
dzowne dla uzupełnienia wiedzy o
odleglejszych etapach rozwoju pol-
skiej kultury artystycznej.
1 Ryszkiewicz A., Dokumentacja
sztuki polskiej we wszystkich jej
działach — stan i potrzeby, Mate-
riały do studiów i dyskusji z za-
kresu teorii i historii sztuki, kryty-
ki artystycznej oraz metodologii ba-
dań nad sztuką, nr 5 (1951), s. 449.
2 Uwagi wstępne do I tomu Źró-
deł do dziejów sztuki polskiej.
3 Państwowy Instytut Sztuki,
Zadanie to podejmuje IV tom wy-
dawnictwa, noszący tytuł Z dziejów
polskiego mecenatu artystycznego w
wieku XVII, opracowany przez Wła-
dysława Tomkiewicza. Zawiera on
publikację dwu nieznanych dotąd
inwentarzy, sporządzonych po
śmierci Jana Kazimierza we Fran-
cji, oraz inwentarz zbiorów zamku
wiśnickiego, spisany w 1661 roku.
Teksty dokumentów poprzedza ob-
szerny komentarz, a ponadto, na
wstępie umieszcza autor opracowa-
nia dłuższy rozdział, poświęcony
zbiorom sztuki i mecenatowi arty-
stycznemu Wazów w Polsce.
Niesprawiedliwie byłoby tom ten
nazwać — przytaczając na wpół
żartobliwie to określenie — mianem
„półfabrykatu" na użytek mających
go później wykorzystać badaczy. Bo
choć oczywiście bogactwo ogłoszo-
nych tu materiałów służyć będzie
w sposób wielostronny i różnorod-
ny dalszym badaniom — to znala-
zło ono już we wstępnym opraco-
waniu Tomkiewicza naświetlenie
wnikliwe i oparte na głębokim
znawstwie epoki.
Nie zacieśniając się do krytycz-
nego omówienia tekstów, przedsta-
wia autor mecenat Zygmunta III,
Władysława i Jana Kazimierza,
dzieje ich kolekcji, sprawy arty-
styczne na dworze królewskim,
stosunek królów do sztuki i arty-
stów, przy czym nie ogranicza się
do przytoczenia faktów znanych już
skądinąd — z własnych jego i in-
nych publikacji — lecz dorzuca sze-
reg nowych, opartych na świeżych
badaniach archiwalnych. Obraz
dworu artystycznego Wazów za-
ostrza się w ten sposób, postacie nie-
których mało znanych artystów
precyzują się, z cienia występują
inne, dotąd nie zauważone, a któ-
rych rysy uda się z czasem za-
pewne także dokładnie utrwalić4.
Sprawą jednak najbardziej pasjo-
nującą, niejako bohaterem dramatu
są nie ludzie, lecz właśnie dzieła
sztuki, ich los — perypetie zakupu,
Źródła do dziejów sztuki polskiej
pod redakcją Andrzeja Ryszkiewi-
cza.
Tom I, Warszawskie Wystawy
Sztuk Pięknych w latach 1819-1846,
opr. S. Kozakiewicz, Wrocław 1952.
Tom II, Materiały dotyczące życia
i twórczości Wojciecha Gersona,
opr. A. Vetulani i A. Ryszkiewicz,
Wrocław 1951.
dziedziczenia, podarunków, sporów
skomplikowanych i w niezbyt jas-
nym świetle stawiających postacie
ukoronowanych Wazów; tragicznie
lekkomyślna gospodarka mieniem
artystycznym, wreszcie rozproszenie
i całkowite niemal zaprzepaszcze-
nie kolekcji w dniach „Potopu"
i abdykacji Jana Kazimierza.
Wiadomości o rządach artystycz-
nych Wazów, o ich poczynaniach
kolekcjonerskich i mecenasow-
skich były dotąd fragmentaryczne i
przeważnie dotarły do nas w formie
przekazów, zmuszających do ostroż-
nej i nieufnej interpretacji — w
formie relacji cudzoziemców, dia-
riuszy, opisów dworu, poezji pane-
girycznej itp. Szczupłość obiektów,
zachowanych z czasów przed kata-
strofą wojen szwedzkich, brak re-
jestrów i rachunków dworu, a je-
dnocześnie pewność, że zbiory te
istniały i należały — przynajmniej
za czasów Władysława IV — do
rzędu poważnych rzeczywiście ko-
lekcji, czyniła zagadnienie tym bar-
dziej atrakcyjne i warte rozszyfro-
wania.
Odnaleziony przez Tomkiewicza w
Archives Nationales w Paryżu
dwutomowy inwentarz ruchomości,
pozostałych po śmierci ostatniego
Wazy posiada dla sprawy kolekcji
królewskich znaczenie zasadnicze,
przynosząc — spośród znanych do-
tąd dokumentów — najwięcej i to
najbardziej wiarygodnego materia-
łu. Jeden z głównych i najliczniej-
szych działów tego rejestru, to
skrupulatnie opisane kosztowności
— wyroby złotnicze, zastawy stoło-
we, klejnoty. Wśród przedmiotów
tego działu udało się Tomkiewiczo-
wi zidentyfikować kilka (pierścień,
dwie korony, relikwiarz) z obiekta-
mi, stanowiącymi uprzednio wła-
sność skarbca koronnego, a o któ-
rych zaginięciu względnie niepraw-
nym wyłączeniu ze skarbca infor-
mują współczesne rewizje i kore-
spondencja. Rozpoznanie to wzbo-
gaca fragmentarycznie dotąd znane
Tom V, Rodakowski i jego oto-
czenie, korespondencja artysty, opr.
A. Ryszkiewicz, Wrocław 1953.
4 Do tekstu wstępu zakradły się
dwie omyłki: Hieronim Canavesi
(zm. 1582) nie był związany z dwo-
rem Zygmunta III i nie pracował
dla Ostrogskich, Adolf Boy nie był
ślązakiem, pochodził z gdańskiej
rodziny patrycjuszowskiej.
124
Z dziejów polskiego mecenatu artystycznego w wieku XVII, opraco-
wał Władysław Tomkiewicz, Wrocław 1952. Państwowy Instytut
Sztuki, Źródła do dziejów sztuki polskiej, tom IV, str. 315, tabl. XXX.
Wśród swej wielostronnej działal-
ności wydawniczej Państwowy In-
stytut Sztuki nie pominął także
sprawy nader ważnej, a dotąd nie-
słusznie zaniedbywanej, jaką jeist
planowa publikacja tekstów źródło-
wych do dziejów sztuki. Nowa se-
ria wydawnicza Instytutu, zapocząt-
kowana w roku ubiegłym nosi naz-
wę Źródła do dziejów sztuki pol-
skiej i w myśl założeń redakcji, sta-
nowić ma cykl publikacji krytycz-
nie opracowanych materiałów źró-
dłowych, „w dążeniu do dostarcze-
nia naukowcom półfabrykatu, celem
odciążenia ich od żmudnych i nie-
jednokrotnie mało owocnych po-
szukiwań, w dążeniu do przyśpie-
szenia syntetycznych opracowań
naukowych, współdziałając tym sa-
mym w ich tworzeniu"1.
Głównym celem iserii tej jest ze-
branie i ogłoszenie „zbioru doku-
mentów — rękopiśmiennych, dru-
kowanych, ikonograficznych — ma-
jących przyczynić się do pełniejsze-
go oświetlenia postępowego real i -
stycznego nurtu naszej plastyki oraz
dziejów jej społecznego oddziały-
wania"2. Obok dokumentacji, do-
tyczącej przede wszystkim czoło-
wych twórców — realistów XIX
wieku, a obejmującej listy, pamięt-
niki, wypowiedzi artystów i ich oto-
czenia, katalogi prac itp. — nie po-
minięto także zagadnienia krytyki
artystycznej, do dziejów której ob-
fity materiał przynosi pierwszy
tom Źródeł3 *.
Zgodnie jednak z szeroko zakreś-
lonym programem redakcji, postu-
lującym jak najpełniejsze udostęp-
nienie materiałów źródłowych, któ-
re by zbliżyć i spopularyzować mo-
gły całe dziedzictwo naszej arty-
stycznej przeszłości — tematyka
Źródeł nie ogranicza się do zagad-
nień związanych ze sztuką ubiegłe-
go stulecia, wciągając także w za-
kres swych badań przekazy, nieo-
dzowne dla uzupełnienia wiedzy o
odleglejszych etapach rozwoju pol-
skiej kultury artystycznej.
1 Ryszkiewicz A., Dokumentacja
sztuki polskiej we wszystkich jej
działach — stan i potrzeby, Mate-
riały do studiów i dyskusji z za-
kresu teorii i historii sztuki, kryty-
ki artystycznej oraz metodologii ba-
dań nad sztuką, nr 5 (1951), s. 449.
2 Uwagi wstępne do I tomu Źró-
deł do dziejów sztuki polskiej.
3 Państwowy Instytut Sztuki,
Zadanie to podejmuje IV tom wy-
dawnictwa, noszący tytuł Z dziejów
polskiego mecenatu artystycznego w
wieku XVII, opracowany przez Wła-
dysława Tomkiewicza. Zawiera on
publikację dwu nieznanych dotąd
inwentarzy, sporządzonych po
śmierci Jana Kazimierza we Fran-
cji, oraz inwentarz zbiorów zamku
wiśnickiego, spisany w 1661 roku.
Teksty dokumentów poprzedza ob-
szerny komentarz, a ponadto, na
wstępie umieszcza autor opracowa-
nia dłuższy rozdział, poświęcony
zbiorom sztuki i mecenatowi arty-
stycznemu Wazów w Polsce.
Niesprawiedliwie byłoby tom ten
nazwać — przytaczając na wpół
żartobliwie to określenie — mianem
„półfabrykatu" na użytek mających
go później wykorzystać badaczy. Bo
choć oczywiście bogactwo ogłoszo-
nych tu materiałów służyć będzie
w sposób wielostronny i różnorod-
ny dalszym badaniom — to znala-
zło ono już we wstępnym opraco-
waniu Tomkiewicza naświetlenie
wnikliwe i oparte na głębokim
znawstwie epoki.
Nie zacieśniając się do krytycz-
nego omówienia tekstów, przedsta-
wia autor mecenat Zygmunta III,
Władysława i Jana Kazimierza,
dzieje ich kolekcji, sprawy arty-
styczne na dworze królewskim,
stosunek królów do sztuki i arty-
stów, przy czym nie ogranicza się
do przytoczenia faktów znanych już
skądinąd — z własnych jego i in-
nych publikacji — lecz dorzuca sze-
reg nowych, opartych na świeżych
badaniach archiwalnych. Obraz
dworu artystycznego Wazów za-
ostrza się w ten sposób, postacie nie-
których mało znanych artystów
precyzują się, z cienia występują
inne, dotąd nie zauważone, a któ-
rych rysy uda się z czasem za-
pewne także dokładnie utrwalić4.
Sprawą jednak najbardziej pasjo-
nującą, niejako bohaterem dramatu
są nie ludzie, lecz właśnie dzieła
sztuki, ich los — perypetie zakupu,
Źródła do dziejów sztuki polskiej
pod redakcją Andrzeja Ryszkiewi-
cza.
Tom I, Warszawskie Wystawy
Sztuk Pięknych w latach 1819-1846,
opr. S. Kozakiewicz, Wrocław 1952.
Tom II, Materiały dotyczące życia
i twórczości Wojciecha Gersona,
opr. A. Vetulani i A. Ryszkiewicz,
Wrocław 1951.
dziedziczenia, podarunków, sporów
skomplikowanych i w niezbyt jas-
nym świetle stawiających postacie
ukoronowanych Wazów; tragicznie
lekkomyślna gospodarka mieniem
artystycznym, wreszcie rozproszenie
i całkowite niemal zaprzepaszcze-
nie kolekcji w dniach „Potopu"
i abdykacji Jana Kazimierza.
Wiadomości o rządach artystycz-
nych Wazów, o ich poczynaniach
kolekcjonerskich i mecenasow-
skich były dotąd fragmentaryczne i
przeważnie dotarły do nas w formie
przekazów, zmuszających do ostroż-
nej i nieufnej interpretacji — w
formie relacji cudzoziemców, dia-
riuszy, opisów dworu, poezji pane-
girycznej itp. Szczupłość obiektów,
zachowanych z czasów przed kata-
strofą wojen szwedzkich, brak re-
jestrów i rachunków dworu, a je-
dnocześnie pewność, że zbiory te
istniały i należały — przynajmniej
za czasów Władysława IV — do
rzędu poważnych rzeczywiście ko-
lekcji, czyniła zagadnienie tym bar-
dziej atrakcyjne i warte rozszyfro-
wania.
Odnaleziony przez Tomkiewicza w
Archives Nationales w Paryżu
dwutomowy inwentarz ruchomości,
pozostałych po śmierci ostatniego
Wazy posiada dla sprawy kolekcji
królewskich znaczenie zasadnicze,
przynosząc — spośród znanych do-
tąd dokumentów — najwięcej i to
najbardziej wiarygodnego materia-
łu. Jeden z głównych i najliczniej-
szych działów tego rejestru, to
skrupulatnie opisane kosztowności
— wyroby złotnicze, zastawy stoło-
we, klejnoty. Wśród przedmiotów
tego działu udało się Tomkiewiczo-
wi zidentyfikować kilka (pierścień,
dwie korony, relikwiarz) z obiekta-
mi, stanowiącymi uprzednio wła-
sność skarbca koronnego, a o któ-
rych zaginięciu względnie niepraw-
nym wyłączeniu ze skarbca infor-
mują współczesne rewizje i kore-
spondencja. Rozpoznanie to wzbo-
gaca fragmentarycznie dotąd znane
Tom V, Rodakowski i jego oto-
czenie, korespondencja artysty, opr.
A. Ryszkiewicz, Wrocław 1953.
4 Do tekstu wstępu zakradły się
dwie omyłki: Hieronim Canavesi
(zm. 1582) nie był związany z dwo-
rem Zygmunta III i nie pracował
dla Ostrogskich, Adolf Boy nie był
ślązakiem, pochodził z gdańskiej
rodziny patrycjuszowskiej.
124