Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (15.1953)

R E

CEN

Z


Riepin, wyd. Akademii Nauk Z. S. R. R., Instytutu Historii Sztuki... seria
Chudożestwiennoje nasledstwo, Moskwa - Leningrad 1948-9, pod redakcją
I. E. Grabara i I. S. Zilbersztejna, t. I, s. 590, ryc. 156, tabl. 20, t. II, s. 440,
ryc. 110, tabl. 3.

Wydana w 1948 i 1949 r. przez
Akademię Nauk Z.S.R.R. dwutomo-
wa praca zbiorowa poświęcona Rie-
pinowi rozpoczyna serię publikacji
materiałów do życia i twórczości
wybitnych artystów. Redaktorzy jej
I. E. Grabar i I. S. Zilbersztejn* 1, wy-
bitni badacze sztuki Riepina, okre-
ślili we wstępie charakter wydaw-
nictwa. W pracy tej nie chodzi
o syntetyczne opracowanie twórczo-
ści malarza, ale o możliwie wszech-
stronne pokazanie jego osobowości,
życia i prac na szerokiej bazie za-
chowanych i nowoodkrytych mate-
riałów. Redaktorzy podkreślają no-
wość tej publikacji w stosunku do
poprzednich wydawnictw Akademii.
O ile tamte cechowała przypadko-
wość zestawień drobnych opraco-
wań, różnorodnych odkryć muzeal-
nych i archiwalnych, o tyle tu pod-
jęto znacznie trudniejsze, a zarazem
bardziej pożyteczne zadanie opraco-
wania całych tomów poświęconych
jednemu zjawisku lub jednemu te-
matowi. Charakter publikowanej
pracy określają słowa: „zadaniem
obu tomów było oświetlić te stro-
ny twórczości Riepina, które dotąd
pozostawały w cieniu". Było to jak
się zdaje jednym z zasadniczych
założeń redakcji i autorów, które
odbiło się zarówno w układzie ca-
łości, jak i w treści poszczególnych
artykułów. Ponieważ chodziło o
wykorzystanie jaknajszersze zacho-
wanych materiałów ikonograficz-
nych i archiwalnych, a także
wspomnień ludzi obcujących w róż-
nych okolicznościach z artystą,
przeto zwerbowano ogromny za-
stęp współpracowników. Dość wy-
mienić, że łącznie w obu tomach
występuje 32 autorów. W poszuki-
waniu niepublikowanych dotąd ma-
teriałów zwrócono się nie tylko do
muzeów Moskwy i Leningradu, lecz
także do kolekcji sztuki w innych
miastach Z.S.R.R. i zbiorów pry-
watnych. Ponadto -uzyskano szereg
wiadomości o pracach Riepina znaj-
dujących się poza granicami Z. S.
R. R., przede wszystkim w Czecho-
słowacji i Finlandii poza tym w

Szwecji, Norwegii, Francji, An-
glii i Ameryce. Jedną z najwięk-
szych zalet omawianej publikacji
jest bardzo sumienne opracowanie
nieznanego dotąd materiału ikono-
graficznego. W obu tomach repro-
dukowano łącznie ponad 200 prac
(rysunków i obrazów) Riepina, do-
tąd nieznanych. Tam, gdzie się nie
udało dotrzeć do oryginału, publi-
kuje się fotografię lub powtarza
reprodukcję mało znaną lub zapom-
nianą. Zapał, z jakim starano się
rozszerzyć granice oeuvre‘u arty-
sty i powiększyć go o nowe pozycje,
cechuje przede wszystkim prace Zil-
bersztejna i zasługuje na szczególne
podkreślenie. Czytelnik odnosi wra-
żenie, że między malarzem, który
odszedł przed 20 laty i grupą piszą-
cych o nim historyków sztuki, arty-
stów i przyjaciół istnieje jakiś bar-
dzo ścisły związek. Riepin ze swym
gorącym temperamentem, szczeroś-
cią i bezpośredniością uczuć, nie-
zmordowaną energią, a zarazem nie-
zrównoważonym usposobieniem, ży-
je na kartach tej książki. 2yje on we
wspomnieniach i sądach piszących,
z których większość to jego ucznio-
wie.
Byłoby jednak błędnym mniemać,
że strona uczuciowa dominuje tu nad
rzeczowością oceny. Wprost prze-
ciwnie, bardzo jasno stawia się spra-
wę załamania talentu artysty po
1890 r. oraz ocenia właściwie lata je-
go pobytu w Kuokkala w Finlandii
w okresie starczym. Rozdziały I-go
tomu opracowane przez obu redakto-
rów opierają się także na wynikach
szeroko zakrojonych poszukiwań ar-
chiwalnych i bibliografii wystaw
Pieredwiżników w Rosji oraz wy-
staw europejskich, w których brał
udział Riepin.
Artystę wiązały ożywione, długo-
letnie stosunki przyjaźni z bardzo
wielu współczesnymi mu ludźmi o
różnych zainteresowaniach. Kore-
spondował on z wybitnymi malarza-
mi, muzykami, uczonymi, krytykami
i kolekcjonerami, a obok tego z wie-
lu swymi przypadkowymi modela-
mi. To też w archiwach prywatnych

i publicznych kryją się bogate źródła
do dziejów twórczości Riepina. Du-
ża część korespondencji oraz zapi-
sków pamiętnikarskich została wy-
korzystana w niniejszej pracy, ale
jak podkreślają sami redaktorzy da-
leko jeszcze do pełnego poznania
twórczości Riepina. Gdy oba tomy
były już skompletowane, ujawniono
dalsze, dotąd nieznane prace Riepina
oraz nowe dane o jego życiu i twór-
czości.
We wszystkich niemal rozdzia-
łach omawiających spuściznę malar-
ską Riepina spotykamy się z oskar-
żeniem spadkobierców malarza —
jego dzieci o roztrwonienie bogate-
go zbioru rysunków i szkiców oraz
obrazów przechowywanych przez
artystę w Penatach w Kuokkala.
Zgodnie z wolą artysty i jego dru-
giej żony N. Nordman, dom w Pena-
tach z całym archiwum i zbiorami
sztuki miał przejść po ich śmierci
na własność Akademii Sztuk Pięk-
nych w Leningradzie. W Penatach
miało powstać Muzeum Riepina. Jak
dalece było to zgodne z wolą arty-
sty, świadczy fakt, że Riepin prze-
kazał Akademii w 1915 r. 30.000 ru-
bli na pokrycie kosztów utrzymania
tego muzeum. Za dożywotniego użyt-
kownika swoich zbiorów uważał się
Riepin do końca życia, jak świadczy
o tym korespondencja jego z Niedo-
rowskim — kustoszem Muzeum Ro-
syjskiego z lat 20-tych. Już jednak
pod koniec życia artysty domownicy
zaczęli rozprzedawać bezcenne jego
zbiory, dekompletując przede wszy-
stkim albumy rysunków, mało zna-
nych, bo pilnie strzeżonych dotąd
przez autora. Po śmierci Riepina w
1930 r. dzieci jego podzieliły się spu-
ścizną ojca, sprzedając ją i uwożąc w
w nieznanym kierunku. W 1940 r.
po zajęciu Kuokkala przez Armię

1 Grabar I. E., Riepin, t. 1—2, Mo-
skwa Izogiz 1937, podstawowa mo-
nografia Riepina nagrodzona w 1941
r. Stalinowską Premią; Zilbersztejn
I. S., Riepin i Gorkij, Moskwa 1944;
tenże, Riepin i Turgieniew, Moskwa
1945.

82