Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (15.1953)

BARBARA WOLFF
POLICHROMIA STROPU W GRĘBIENIU
Z ZAGADNIEŃ PRZEŁOMU GOTYKU I RENESANSU W POLSCE

Pokrywanie stropów drewnianych kościołów de-
koracją malarską było niewątpliwie niezmiernie po-
pularne w XV i XVI wieku, czego dowodzą chociaż-
by protokóły wizytacyjne, np. z terenu diecezji wroc-
ławskiej, wspominając o licznych malowanych po-
wałach b Drewniane kościoły wystawiano prawie wy-
łącznie po wsiach, napełniał je w głównej mierze
lud wiejski i on przede wszystkim był odbiorcą zdo-
biących je polichromii.
Zachowane w ilości ok. dwudziestu szesnasto-
wieczne polichromie drewnianych kościołów stanowią
zespół o wybitnie ludowym charakterze, ilustrujący
bogatym materiałem treści i interesujących rozwią-
zań formalnych głębokie przemiany nurtujące podło-
że. Załamanie rygorów programu ikonograficznego,
elementy świeckiej tematyki oparte o obserwację ży-
cia lub nawiązujące do iluminacji rękopisów, dokąd
już wcześniej dotarły, bujne sploty roślinności o mo-
tywach zaczerpniętych z natury, decydują o nowym,
już nie średniowiecznym, charakterze tych dekoracji.
Na miejsce zawiłych cyklów ikonograficznych wkra-
1 Londzin J. ks., Kościoły drewniane na Śląsku
Cieszyńskim. Z pośmiertnych zapisków autora prze-
pisał, uzupełnił i do druku przygotował R. Tomanek,
Cieszyn 1932, passim; Jungnitz J., Visitationsberichte
der Diózese Breslau, Wrocław 1909, t. II, passim.

czają ulubione sceny regilijne i popularni święci,
a redakcja poszczególnych scen uderza często huma-
nistycznym spojrzeniem na sprawy religii, ukazując
je w świetle ludzkich dramatów i radości. Zespół treś-
ci zawartych w tych dekoracjach to najczęściej zro-
zumiałe dla wiejskiego ludu prawdy, wyrażone bliski-
mi dla odbiorcy środkami plastycznymi, często iden-
tycznymi niemal jak w drzeworytnictwie ludowym,
w haftach czy ceramice. Kościół poprzez często nie-
wątpliwie ludowego artystę staje się tu przystępnym
wykładowcą, wychodzącym naprzeciw odbiorcy ze
swą ideologią, wyrażoną w formie po dziś dzień
atrakcyjnej i pociągającej.
Wspomniane tu ogólnie cechy tej gałęzi malar-
stwa ściennego wraz z soczystym, obfitującym w prze-
łamane tony kolorytem, decydują o renesansowym
charakterze tych dekoracji powstałych często z po-
czątkiem XVI stulecia.
Wobec przeprowadzanych obecnie badań nad pol-
skim renesansem zagadnienie polichromii drewnia-
nych kościołów z pierwszej połowy XVI w. nabiera
szczególnej wagi. Stosunkowo nieźle zachowany ze-
spół malarski o postępowym, ludowym i rodzimym
charakterze jest dokumentem przełomowości okresu,
w którym powstał.

6