DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Wolff-Lozińska, Barbara: Polichromia stropu w Grębieniu: z zagadnień przełomu gotyku i renesansu w Polsce
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.37706#0117
POLICHROMIA STROPU W GRĘBIENIU
Malarstwo ścienne tego czasu, wykonywane na
murze, uległo bardziej zniszczeniu lub tkwi pod po-
wierzchnią późniejszych malowideł i tynków. Gorzej
zachowane, nie stanowi w obecnym stanie badań dość
bogatego materiału do studiów nad wczesnorenesan-
sowym malarstwem monumentalnym. Realizacja tej
ostatniej gałęzi malarstwa, wymagająca większych
kosztów, spoczywała niewątpliwie w rękach wyżej
kwalifikowanych warsztatów. Jako wynik możniej-
szych fundacji, przeznaczonych na ogół dla odbiorców
z wyższych warstw społecznych jest odbiciem od-
miennych potrzeb i upodobań.
Polichromia drewnianego kościoła w Grębieniu2
w powiecie wieluńskim w silniejszym może stopniu
niż inne dekoracje stropowe jest odbiciem walki mię-
dzy dawnym i nowym sposobem myślenia, jak rów-
nież walki o nowe zdobycze formalne.
Artykuł niniejszy, będący skrótem większej pra-
cy, omawia pewne zasadnicze problemy polichromii
stropu w Grębieniu, sięgając w miarę potrzeby do
materiału porównawczego dekoracji stropów kościo-
łów polskich głównie z pierwszego trzydziestolecia
XVI w. Późniejsze polichromie, w pełni już rene-
sansowe (np. Boguszyce), zostały tu celowo pominięte;
o wyborze dekoracji stropowych z tego właśnie czasu
zadecydowała problematyka przełomu — gotyku i re-
nesansu, tak interesującego w badaniach nad rodzi-
mym nurtem sztuki pol¬
skiego odrodzenia.
Nie wspominam tu
również o polichromiach
wykonywanych za po¬
mocą patronów, jak np.
w Dębnie, w mniejszym
stopniu wymagających
2 Wspominali o poli-
chromii w Grębieniu:
Tatarkiewicz W., O pe¬
wnej grupie kościołów
polskich z początku
XVII wieku, Sztuki
piękne II (1925—6), s.
251, przypis 1; Prze¬
worska J. i Walicki M.,
Strop z XVI w., kościo-
ła w Boguszycach, War¬
szawa 1929, s. 6; Wa-
licki M. i Starzyński J„
Dzieje sztuki polskiej,
Warszawa 1936, s. 126;
Modrzewiowy kościółek
w Grębieniu. Życie Czę¬
stochowy 1948; Łoziiński
J., Zabytki powiatów
wieluńskiego i radomsz¬
czańskiego, BHS XIV
(1952), nr 2, s. 81-2, fig. 7.
3 O problemie tym pi¬
sali: Przeworska J. i
Walicki M., jw., s. 1.
twórczego wkładu malarza, posługujących się mo-
tywami o szerokim zasięgu czasowym i terenowym
i nie wnoszących ciekawego materiału dla badań nad
zagadnieniem interesującego nas przełomu. Należy
jeszcze wspomnieć, że polichromiom drewnianych
kościołów nie tylko na terenie Polski, ale i w kra-
jach sąsiedzkich poświęcono bardzo mało uwagi3.
Brak znajomości tej gałęzi sztuki na terenie Niemiec,
jak również Słowacji, Moraw i Węgier, gdzie uległy
w tych ostatnich krajach zniszczeniu po większej
części już w XVI w. wskutek najazdów tureckich,
utrudnia badanie tej gałęzi sztuki i wydobycie rodzi-
mych odrębności malarstwa stropowego w Polsce.
ZAGADNIENIE FUNDACJI
Grębień jest małą wioską położoną o 12 km od
Wielunia w kierunku południowym. Znajdujący się
we wsi kościółek wzniesiono dla wygody mieszkań-
ców ok. 1500 roku z fundacji kapituły metropolitalnej
w Gnieźnie4, do której Grębień należał jako wieś sto-
łu arcybiskupiego od 1299 r.5. Jeszcze w 1719 r. nale-
żała wieś do kapituły gnieźnieńskiej podlegając
jej administracji wraz z całym kluczem wieluńskim
dóbr arcybiskupstwa6. Niewątpliwie również poli-
chromia została ufundowana przez arcybiskupa i ka-
pitułę, co potwierdza umieszczony na stropie nawy,
na honorowym miejscu, na wprost białego orła w koro-
nie herb Korab z infułą
i podwójnym krzyżem
arbpa Jana Łaskiego.
Konsekracja Jana Ła-
skiego na arcybiskupa
26 maja 1510 roku oraz
data jego śmierci 19
maja 1531 r. wyzna-
Ryc. 2. Grębień, polichromia stropu nawy. Herb
arcybiskupa Jana Łaskiego. (Fot. E. Kozłowska).
4 Catalogus ecclesiarum
et utriusąue cleri tam
saecularis quam regula-
ris dioecesis Vladisla-
viensis seu Calissiensis
pro Anno Domini 1878,
Warszawa 1878, s. 70.
“ Kodeks dyploma-
tyczny Wielkopolski t. II,
Poznań 1878, nr 811,
s. 1299.
6 Łaski J., Liber be-
neficiorum archidioece-
sis gnesnensis, wyd. Ko-
rytkowski J., t. II,
Gniezno 1881, s. 127.
7 Korytkowski J. ks.,
Arcybiskupi gnieźnień-
scy prymasowie i metro-
polici polscy od roku
1000 aż do roku 1821,
t. II, Poznań 1888, s. 595,
726, 872-3'.
7
Malarstwo ścienne tego czasu, wykonywane na
murze, uległo bardziej zniszczeniu lub tkwi pod po-
wierzchnią późniejszych malowideł i tynków. Gorzej
zachowane, nie stanowi w obecnym stanie badań dość
bogatego materiału do studiów nad wczesnorenesan-
sowym malarstwem monumentalnym. Realizacja tej
ostatniej gałęzi malarstwa, wymagająca większych
kosztów, spoczywała niewątpliwie w rękach wyżej
kwalifikowanych warsztatów. Jako wynik możniej-
szych fundacji, przeznaczonych na ogół dla odbiorców
z wyższych warstw społecznych jest odbiciem od-
miennych potrzeb i upodobań.
Polichromia drewnianego kościoła w Grębieniu2
w powiecie wieluńskim w silniejszym może stopniu
niż inne dekoracje stropowe jest odbiciem walki mię-
dzy dawnym i nowym sposobem myślenia, jak rów-
nież walki o nowe zdobycze formalne.
Artykuł niniejszy, będący skrótem większej pra-
cy, omawia pewne zasadnicze problemy polichromii
stropu w Grębieniu, sięgając w miarę potrzeby do
materiału porównawczego dekoracji stropów kościo-
łów polskich głównie z pierwszego trzydziestolecia
XVI w. Późniejsze polichromie, w pełni już rene-
sansowe (np. Boguszyce), zostały tu celowo pominięte;
o wyborze dekoracji stropowych z tego właśnie czasu
zadecydowała problematyka przełomu — gotyku i re-
nesansu, tak interesującego w badaniach nad rodzi-
mym nurtem sztuki pol¬
skiego odrodzenia.
Nie wspominam tu
również o polichromiach
wykonywanych za po¬
mocą patronów, jak np.
w Dębnie, w mniejszym
stopniu wymagających
2 Wspominali o poli-
chromii w Grębieniu:
Tatarkiewicz W., O pe¬
wnej grupie kościołów
polskich z początku
XVII wieku, Sztuki
piękne II (1925—6), s.
251, przypis 1; Prze¬
worska J. i Walicki M.,
Strop z XVI w., kościo-
ła w Boguszycach, War¬
szawa 1929, s. 6; Wa-
licki M. i Starzyński J„
Dzieje sztuki polskiej,
Warszawa 1936, s. 126;
Modrzewiowy kościółek
w Grębieniu. Życie Czę¬
stochowy 1948; Łoziiński
J., Zabytki powiatów
wieluńskiego i radomsz¬
czańskiego, BHS XIV
(1952), nr 2, s. 81-2, fig. 7.
3 O problemie tym pi¬
sali: Przeworska J. i
Walicki M., jw., s. 1.
twórczego wkładu malarza, posługujących się mo-
tywami o szerokim zasięgu czasowym i terenowym
i nie wnoszących ciekawego materiału dla badań nad
zagadnieniem interesującego nas przełomu. Należy
jeszcze wspomnieć, że polichromiom drewnianych
kościołów nie tylko na terenie Polski, ale i w kra-
jach sąsiedzkich poświęcono bardzo mało uwagi3.
Brak znajomości tej gałęzi sztuki na terenie Niemiec,
jak również Słowacji, Moraw i Węgier, gdzie uległy
w tych ostatnich krajach zniszczeniu po większej
części już w XVI w. wskutek najazdów tureckich,
utrudnia badanie tej gałęzi sztuki i wydobycie rodzi-
mych odrębności malarstwa stropowego w Polsce.
ZAGADNIENIE FUNDACJI
Grębień jest małą wioską położoną o 12 km od
Wielunia w kierunku południowym. Znajdujący się
we wsi kościółek wzniesiono dla wygody mieszkań-
ców ok. 1500 roku z fundacji kapituły metropolitalnej
w Gnieźnie4, do której Grębień należał jako wieś sto-
łu arcybiskupiego od 1299 r.5. Jeszcze w 1719 r. nale-
żała wieś do kapituły gnieźnieńskiej podlegając
jej administracji wraz z całym kluczem wieluńskim
dóbr arcybiskupstwa6. Niewątpliwie również poli-
chromia została ufundowana przez arcybiskupa i ka-
pitułę, co potwierdza umieszczony na stropie nawy,
na honorowym miejscu, na wprost białego orła w koro-
nie herb Korab z infułą
i podwójnym krzyżem
arbpa Jana Łaskiego.
Konsekracja Jana Ła-
skiego na arcybiskupa
26 maja 1510 roku oraz
data jego śmierci 19
maja 1531 r. wyzna-
Ryc. 2. Grębień, polichromia stropu nawy. Herb
arcybiskupa Jana Łaskiego. (Fot. E. Kozłowska).
4 Catalogus ecclesiarum
et utriusąue cleri tam
saecularis quam regula-
ris dioecesis Vladisla-
viensis seu Calissiensis
pro Anno Domini 1878,
Warszawa 1878, s. 70.
“ Kodeks dyploma-
tyczny Wielkopolski t. II,
Poznań 1878, nr 811,
s. 1299.
6 Łaski J., Liber be-
neficiorum archidioece-
sis gnesnensis, wyd. Ko-
rytkowski J., t. II,
Gniezno 1881, s. 127.
7 Korytkowski J. ks.,
Arcybiskupi gnieźnień-
scy prymasowie i metro-
polici polscy od roku
1000 aż do roku 1821,
t. II, Poznań 1888, s. 595,
726, 872-3'.
7