DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Dąbrowski, Karol Zdzisław: Problemy konserwatorskie romańskiej polichromii w Czerwińsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37706#0194
KAROL DĄBROWSKI
Rijc. 2. Polichromia romańska w Czerwińsku w trakcie prac kon-
serwatorskich. (Fot. J. Szandomirski).
cej na malowidle romańskim — na malowaną go-
tycką Pieta z lewej strony ściany. Postępując analo-
gicznie, ani w środku, ani po prawej stronie stoją-
cego tu zapewne niegdyś tryptyku gotyckich malowi-
deł nie znaleźliśmy.
Nawarstwienia polichromii na ścianie wschodniej
przechodzą na ścianę północną i załamują się, prze-
chodząc znów na ukryty w tej ścianie gurt dawnego
łuku między kaplicą a prezbiterium. Przechodzą one
częściowo i na ścianę południową. Jedne i drugie
fragmenty nie są jednakże do tej pory wystarczająco
rozpoznane.
Malowidło jest wykonane na ścisłym narzucie
wapienno-piaskowym, drobnoziarni-
stym, z dodatkiem włókien zwierzę-
cych. Grubość przeciętna wyprawy 5
mm. (Wapno w zaprawie jest całko-
wicie skarbonizowane). Narzut ten
był najpierw pobielony cienko wap-
nem i na niego nałożono równie
cienką warstwę kremowawej pobia-
ły. W tę pobiałę wtopiono, kiedy nie
była jeszcze zaschnięta, rysunek i
niektóre monochromiczne partie
kompozycji. Resztę wykańczano „na
sucho*1, łącząc barwnik ze spoiwem.
Słuszność analizy techniki wykona-
nia polichromii potwierdza fakt od-
padnięcia w wielu miejscach partii
wykończeniowych, a doskonałego
trzymania się innych, oraz ich leże-
nie nie na wierzchu grubą warstwą,
lecz wtapianie się w podłoże. Podło-
że to jest nierówne i kładzione ka-
pryśnie, raz chropawo, raz gładziej,
raz znowu z widocznymi śladami po-
ciągnięcia narzędziem. Różni się ono
wyraźnie od innych w kaplicy i w
kościele.
Barwniki użyte do wykonania
polichromii, to ziemne czerwienie od
pucoli do caput mortuum, w pełnej
gamie odcieni od ciepłych do zim-
nych ze zbielonymi różami, ugry,
brązy, zielenie (malachit) i czernie.
Brak niebieskiego świadczy o ubó-
stwie warsztatu twórcy (lub może
inwestora?), gdyż gdzie indziej w
tym okresie stosowano azuryt 3, a we
wcześniejszych wprawdzie malowi-
dłach w Tumie — nawet ultramary-
nę naturalną.
Konserwacja polichromii polega
na wzmocnieniu i przytwierdzeniu
wyprawy i stonowaniu tych uzupeł-
nień. Nie będzie się przeprowadzać
żadnych rekonstrukcji, ani punkto-
wań. Leżącą na romańskim malowi-
dle Pieta zdejmie się i przeniesie na
inną ścianę. W trakcie trwających
prac usunięto cementowe narzuty,
leżące obok malowidła i w ten spo-
sób odsłonięto dokładny obraz ukła-
du i rodzaju cegieł. Po wykonaniu
rysunku inwentaryzacyjnego zarzucono nową wypra-
wę, dostosowaną rodzajem, siłą i kolorem do oryginal-
nej. Prace przy tej ścianie ukończone zostaną całkowi-
cie w bieżącym sezonie, a ich system i tok prowadze-
nia wpłynie na oddanie społeczeństwu pierwszego, od-
krytego w Polsce Ludowej romańskiego malowidła
w formie nieskażonej wadliwą konserwacją. Prace
wykonuje P.P.K.Z. na zlecenie Zarządu Ochrony
i Konserwacji Zabytków.
3 Laurie A. P., The Technique of the Great
Painters, London 1949.
76
Rijc. 2. Polichromia romańska w Czerwińsku w trakcie prac kon-
serwatorskich. (Fot. J. Szandomirski).
cej na malowidle romańskim — na malowaną go-
tycką Pieta z lewej strony ściany. Postępując analo-
gicznie, ani w środku, ani po prawej stronie stoją-
cego tu zapewne niegdyś tryptyku gotyckich malowi-
deł nie znaleźliśmy.
Nawarstwienia polichromii na ścianie wschodniej
przechodzą na ścianę północną i załamują się, prze-
chodząc znów na ukryty w tej ścianie gurt dawnego
łuku między kaplicą a prezbiterium. Przechodzą one
częściowo i na ścianę południową. Jedne i drugie
fragmenty nie są jednakże do tej pory wystarczająco
rozpoznane.
Malowidło jest wykonane na ścisłym narzucie
wapienno-piaskowym, drobnoziarni-
stym, z dodatkiem włókien zwierzę-
cych. Grubość przeciętna wyprawy 5
mm. (Wapno w zaprawie jest całko-
wicie skarbonizowane). Narzut ten
był najpierw pobielony cienko wap-
nem i na niego nałożono równie
cienką warstwę kremowawej pobia-
ły. W tę pobiałę wtopiono, kiedy nie
była jeszcze zaschnięta, rysunek i
niektóre monochromiczne partie
kompozycji. Resztę wykańczano „na
sucho*1, łącząc barwnik ze spoiwem.
Słuszność analizy techniki wykona-
nia polichromii potwierdza fakt od-
padnięcia w wielu miejscach partii
wykończeniowych, a doskonałego
trzymania się innych, oraz ich leże-
nie nie na wierzchu grubą warstwą,
lecz wtapianie się w podłoże. Podło-
że to jest nierówne i kładzione ka-
pryśnie, raz chropawo, raz gładziej,
raz znowu z widocznymi śladami po-
ciągnięcia narzędziem. Różni się ono
wyraźnie od innych w kaplicy i w
kościele.
Barwniki użyte do wykonania
polichromii, to ziemne czerwienie od
pucoli do caput mortuum, w pełnej
gamie odcieni od ciepłych do zim-
nych ze zbielonymi różami, ugry,
brązy, zielenie (malachit) i czernie.
Brak niebieskiego świadczy o ubó-
stwie warsztatu twórcy (lub może
inwestora?), gdyż gdzie indziej w
tym okresie stosowano azuryt 3, a we
wcześniejszych wprawdzie malowi-
dłach w Tumie — nawet ultramary-
nę naturalną.
Konserwacja polichromii polega
na wzmocnieniu i przytwierdzeniu
wyprawy i stonowaniu tych uzupeł-
nień. Nie będzie się przeprowadzać
żadnych rekonstrukcji, ani punkto-
wań. Leżącą na romańskim malowi-
dle Pieta zdejmie się i przeniesie na
inną ścianę. W trakcie trwających
prac usunięto cementowe narzuty,
leżące obok malowidła i w ten spo-
sób odsłonięto dokładny obraz ukła-
du i rodzaju cegieł. Po wykonaniu
rysunku inwentaryzacyjnego zarzucono nową wypra-
wę, dostosowaną rodzajem, siłą i kolorem do oryginal-
nej. Prace przy tej ścianie ukończone zostaną całkowi-
cie w bieżącym sezonie, a ich system i tok prowadze-
nia wpłynie na oddanie społeczeństwu pierwszego, od-
krytego w Polsce Ludowej romańskiego malowidła
w formie nieskażonej wadliwą konserwacją. Prace
wykonuje P.P.K.Z. na zlecenie Zarządu Ochrony
i Konserwacji Zabytków.
3 Laurie A. P., The Technique of the Great
Painters, London 1949.
76