DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Rozprawy
DOI article:Lorentz, Stanisław: Nagrobek Zygmunta I w mauzoleum wawelskim
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.37706#0249
NAGROBEK ZYGMUNTA I
Zygmunta I w słowach: „in hoc monum a se magni-
ficentiss erectum illatus requiescit“? Nie może to
przecież dotyczyć całości kaplicy, bo w stosunku do
niej osoba fundatora wymieniona jest gdzieindziej.
Ale wątpię też, by Zygmunt I ogłaszał się w napisie
jako „victor ac Triumphator. Pater patria e“ — chy-
ba są to raczej słowa syna o ojcu.
Druga trudność — to wczesnorenesansowy typ
zbroi, tzw. maksymiliańskiej, który stale pojawia się
w utworach Berrecciego, gdy na pomnikach Padovana
spotykamy zawsze bogato ornamentowane włoskie
pancerze. Tę trudność rozwiązuje autor niezwykle
prosto — oto „Padovano, modelując posąg królewski
rozmyślnie zachował niektóre cechy charakterystyczne
poprzedniego utworu“. Trudno w to uwierzyć, zwłasz-
cza jeśli się przypomni, że artysta miałby — według
tezy Z. Hornunga — usuwać poprzedni posąg właśnie
dlatego, że „nie odpowiadał on już zmienionym idea-
łom epoki“.
Trzecia wreszcie trudność — to wypowiedź Zyg-
munta Augusta w testamencie z dn. 6 maja 1571 r.,
że pragnie aby dla niego w kaplicy „tam także grób
albo deposit wystawion był, pod grobem lego K. Mości
marmurowym na ziemi z wyobrażeniem naszym na
kształt grobu J. K. Mości'*.
Zawarte tu są 2 dyrektywy: 1. umieszczenia na-
grobka Zygmunta Augusta na ziemi, pod nagrobkiem
jego ojca, skąd wynika, że ten musiał być podniesio-
ny, 2. wykonania nie 2 posągów, lecz jednego — na
wzór istniejącego, który więc oczywiście miał być
zachowany. Potwierdzenie, że wykonany został tylko
jeden posąg, zawiera list Anny Jagiellonki do siostry
Zofii Brunświckiej z dn. 20 maja 1574 r., w którym
prosi ją o pomoc pieniężną „w tej potrzebie mojej
około grobu J. K. M. sławnej pamięci brata** — nie
ulega przecież wątpliwości, że wymieniłaby i ojca.
Ale te wszystkie oczywiste świadectwa nie prze-
mówiły do Z. Hornunga. „Śmiało wyrazić można przy-
puszczenie — pisze — że pierwotny zamiar Zygmunta
Augusta wzniesienia sobie pomnika na podobieństwo
monumentu ojca uległ, z chwilą zajęcia się tą sprawą
przez Padovana, zasadniczej zmianie. Nie mogąc mia-
nowicie w żaden sposób sharmonizować posągu Zy-
gmunta Augusta, projektowanego w duchu ówcze-
snych wymogów artystycznych, z średniowieczną jesz-
cze koncepcją mistrza Bartłomieja z Florencji, zapro-
ponował on widocznie królowi, względnie Annie Ja-
giellonce, usunięcie ostatnio wspomnianego wizerun-
ku fundatora kaplicy i zastąpienie go nową figurą
utrzymaną w tym samym charakterze, co zamówiony
właśnie posąg Zygmunta Augusta**. Bezpodstawna
i błędna hipoteza o „średniowiecznej** koncepcji
Berrecciego dopełniona tu została nieprawdopodob-
nym przypuszczeniem o zmienionej rzekomo dyspozy-
cji testamentowej króla na interwencję Padovana, po-
wodowanego względami na „ówczesne wymogi arty-
styczne**.
Rys. 7. Fragment postaci króla z lewą ręką, ponad
nią podwyższone tondo, pod nim ślady pierwotnego
umieszczenia. (Fot. R. Kozłowski).
Koncepcje Z. Hornunga nie mogą ostać się ani
w świetle dokumentarnych świadectw z epoki, ani
w świetle analizy zabytku. Sztucznych argumentacji
i źle przeprowadzonych analiz nie ma jednak potrzeby
dłużej dyskutować, gdyż wyjaśnienie zagadnienia tkwi
w samym zabytku, którego Z. Hornung — zaabsorbo-
wany poszukiwaniami wzorów i analogii w twór-
czości wielkich i niewielkiej miary artystów włoskich,
jak i inni badacze grobowca Jagiellońskiego — nie
zdążył dokładnie zbadać.
Jeśli bowiem nie zdaleka lecz zbliska przyjrzeć się
rzeźbie, to stwierdzić bez trudu można, że:
1. cienka płyta, pokryta całunem, wraz z posą-
giem Zygmunta I została odcięta od pierwotnego sar-
kofagu i to w sposób dość niedbały, naruszający całun,
a leży luźno na obecnym sarkofagu;
2. hełm został również odcięty i to też przecięty
w sposób przypadkowy, nieorganiczny, a w nowym
układzie postawiony został luźno na niekształtnej
bryle z zaprawy wapiennej; stało się tak pewnie dla-
tego, że pierwotna kompozycja postaci z hełmem nie
27
Zygmunta I w słowach: „in hoc monum a se magni-
ficentiss erectum illatus requiescit“? Nie może to
przecież dotyczyć całości kaplicy, bo w stosunku do
niej osoba fundatora wymieniona jest gdzieindziej.
Ale wątpię też, by Zygmunt I ogłaszał się w napisie
jako „victor ac Triumphator. Pater patria e“ — chy-
ba są to raczej słowa syna o ojcu.
Druga trudność — to wczesnorenesansowy typ
zbroi, tzw. maksymiliańskiej, który stale pojawia się
w utworach Berrecciego, gdy na pomnikach Padovana
spotykamy zawsze bogato ornamentowane włoskie
pancerze. Tę trudność rozwiązuje autor niezwykle
prosto — oto „Padovano, modelując posąg królewski
rozmyślnie zachował niektóre cechy charakterystyczne
poprzedniego utworu“. Trudno w to uwierzyć, zwłasz-
cza jeśli się przypomni, że artysta miałby — według
tezy Z. Hornunga — usuwać poprzedni posąg właśnie
dlatego, że „nie odpowiadał on już zmienionym idea-
łom epoki“.
Trzecia wreszcie trudność — to wypowiedź Zyg-
munta Augusta w testamencie z dn. 6 maja 1571 r.,
że pragnie aby dla niego w kaplicy „tam także grób
albo deposit wystawion był, pod grobem lego K. Mości
marmurowym na ziemi z wyobrażeniem naszym na
kształt grobu J. K. Mości'*.
Zawarte tu są 2 dyrektywy: 1. umieszczenia na-
grobka Zygmunta Augusta na ziemi, pod nagrobkiem
jego ojca, skąd wynika, że ten musiał być podniesio-
ny, 2. wykonania nie 2 posągów, lecz jednego — na
wzór istniejącego, który więc oczywiście miał być
zachowany. Potwierdzenie, że wykonany został tylko
jeden posąg, zawiera list Anny Jagiellonki do siostry
Zofii Brunświckiej z dn. 20 maja 1574 r., w którym
prosi ją o pomoc pieniężną „w tej potrzebie mojej
około grobu J. K. M. sławnej pamięci brata** — nie
ulega przecież wątpliwości, że wymieniłaby i ojca.
Ale te wszystkie oczywiste świadectwa nie prze-
mówiły do Z. Hornunga. „Śmiało wyrazić można przy-
puszczenie — pisze — że pierwotny zamiar Zygmunta
Augusta wzniesienia sobie pomnika na podobieństwo
monumentu ojca uległ, z chwilą zajęcia się tą sprawą
przez Padovana, zasadniczej zmianie. Nie mogąc mia-
nowicie w żaden sposób sharmonizować posągu Zy-
gmunta Augusta, projektowanego w duchu ówcze-
snych wymogów artystycznych, z średniowieczną jesz-
cze koncepcją mistrza Bartłomieja z Florencji, zapro-
ponował on widocznie królowi, względnie Annie Ja-
giellonce, usunięcie ostatnio wspomnianego wizerun-
ku fundatora kaplicy i zastąpienie go nową figurą
utrzymaną w tym samym charakterze, co zamówiony
właśnie posąg Zygmunta Augusta**. Bezpodstawna
i błędna hipoteza o „średniowiecznej** koncepcji
Berrecciego dopełniona tu została nieprawdopodob-
nym przypuszczeniem o zmienionej rzekomo dyspozy-
cji testamentowej króla na interwencję Padovana, po-
wodowanego względami na „ówczesne wymogi arty-
styczne**.
Rys. 7. Fragment postaci króla z lewą ręką, ponad
nią podwyższone tondo, pod nim ślady pierwotnego
umieszczenia. (Fot. R. Kozłowski).
Koncepcje Z. Hornunga nie mogą ostać się ani
w świetle dokumentarnych świadectw z epoki, ani
w świetle analizy zabytku. Sztucznych argumentacji
i źle przeprowadzonych analiz nie ma jednak potrzeby
dłużej dyskutować, gdyż wyjaśnienie zagadnienia tkwi
w samym zabytku, którego Z. Hornung — zaabsorbo-
wany poszukiwaniami wzorów i analogii w twór-
czości wielkich i niewielkiej miary artystów włoskich,
jak i inni badacze grobowca Jagiellońskiego — nie
zdążył dokładnie zbadać.
Jeśli bowiem nie zdaleka lecz zbliska przyjrzeć się
rzeźbie, to stwierdzić bez trudu można, że:
1. cienka płyta, pokryta całunem, wraz z posą-
giem Zygmunta I została odcięta od pierwotnego sar-
kofagu i to w sposób dość niedbały, naruszający całun,
a leży luźno na obecnym sarkofagu;
2. hełm został również odcięty i to też przecięty
w sposób przypadkowy, nieorganiczny, a w nowym
układzie postawiony został luźno na niekształtnej
bryle z zaprawy wapiennej; stało się tak pewnie dla-
tego, że pierwotna kompozycja postaci z hełmem nie
27