Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (15.1953)

W. KALINOWSKI, CZ. KRASSOWSKI, J. A. MIŁOBĘDZKI

nizacją i ustawami musiały wchłaniać elementy obce
i recypować wzory zagraniczne1115.
Zawodowe ciesielstwo w Polsce związane z ośrod-
kami miejskimi cechuje znajomość i równoległe stoso-
wanie obu zasadniczych systemów konstrukcyjnych —
konstrukcji wieńcowej i słupowo-ramowej. Niezależnie
od wyboru systemu konstrukcyjnego ścian realizowa-
ło ono podobne formy budynków15 16.
♦
* *
Konstrukcja wieńcowa wykazuje w Polsce cią-
głość występowania od czasów wczesnośredniowiecz-
nych. Zasięg jej nie pokrywa się zresztą wyłącznie
z terenami etnicznej Słowiańszczyzny17. Istnieje po-
gląd, że stosowanie konstrukcji wieńcowej szło w pa-
rze z używaniem do budowy drzewa iglastego, dające-
go drewna dłuższe, zaś konstrukcji słupowo-ramowych
— z używaniem krótszego drewna drzew liściastych 18.
Konstrukcja wieńcowa występuje w ścianach więk-
szości zachowanych obiektów omawianego^ okresu, przy
równoległym stosowaniu konstrukcji słupowo-ramowej
w innych ich elementach.
Kluczowym zagadnieniem jest tu stosunek XV-
i XVI-wiecznych konstrukcji wieńcowych do wczesno-
średniowiecznego budownictwa słowiańskiego. Nowe
światło może tu rzucić zwrócenie uwagi na problemy
techniczne. Zręby najstarszych zachowanych kościo-
łów drewnianych wykazują bardzo wysoki poziom wy-
15 We wstępie do Ptaśnika, jw., II, 1948, s. XXX.
16 Por. kościół szkieletowy w Dąbczu k. Leszna (za-
pewne z wieku XVI/XVII), czy przedstawiony w tle
obrazu Matki Boskiej z wieku XVI w Gostyniu (repro-
dukowany: Starzyński J., 500 lat malarstwa polskiego,
Warszawa 1950, tabl. 29) z posiadającymi taki sam
układ przestrzenny i bryłę kościołami wieńcowymi.
17 Znana jest również w Skandynawii, jak też
w alpejskich i podalpejskich regionach Europy środ-
kowej.
18 Por. mapę zasięgu konstrukcji wieńcowej z ma-
pą przewagi lasów iglastych u Ciołka G., Wpływ śro-
dowiska. geograficznego na formy osadnictwa i budow-
nictwa wiejskiego w Polsce, Lud XXXIX (1953), s. 248
i 230.
19 W kościołach podhalańskich — Dębnie z 2. poł.
wieku XV i Harklowej z końca wieku XV lub począt-
ku XVI (datowanie wg Szydłowskiego T., Powiat no-
wotarski, Katalog zabytków sztuki w Polsce I, zesz. 11,
Warszawa 1951, s. 4 i 8), gorlickim — w Libuszy z ro-
ku 1513 (Tomkowicz S., Powiat gorlicki, Teka Grona
Konserwatorów Galicji Zachodniej I, 1900, s. 258), wie-
luńskich — Grębieniu i Popowicach z pierwszej ćwierci
wieku XVI (Hohensee-Ciszewska H. i Wolff B., Powiat
wieluński, Katalog... jw. II, zesz. 12, w druku) i wielu
innych. Węgieł ten trudny do odszyfrowania przy po-
wierzchownym badaniu, w budownictwie o wyższym
poziomie technicznym występuje do drugiej połowy
wieku XVIII.
20 Por. materiał wykopaliskowy z Opola (Nasz A.,
Opole, 1948, s. 11 i ryc. 5 na tabl. II) lub Gdańska (Jaż-
dżewski K. i Chmielewski W., Gdańsk wczesnośrednio-
wieczny w świetle badań wykopaliskowych z lat 1948/49,
Studia wczesnośredniowieczne I, 1952, tabl. 25a i 28a).

Ryc. 9. Domy drewniane z XV/XVI w. Miniatura
z kodeksu Behema.


konania, wyższy nawet, niż w obiektach późniejszych:
bale starannie okantowane tworzą gładkie lica ścian,
węgły posiadają skomplikowane zacięcia. Występuje
w nich nakładka, jedno- łub rzadziej dwustronna,
wzmocniona krytym czopem19. Łączenie tej techniki
ze wczesnośredniowieczną wieńcówką o prymitywnych
ścianach z okrąglaków zwęgłowanych na obłap 20 wy-
daje się bardzo problematyczne; te prymitywne formy
konstrukcyjne przetrwają zresztą do wieku XVIII
w budownictwie chłopskim.


39