Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (15.1953)

Z PROBLEMATYKI BUDOWNICTWA DREWNIANEGO

Dotyczy to również krokwiowo-jętowych
więźb dachowych o różnych odmianach,
jednolicie stosowanych na budynkach
drewnianych i murowanych. Druga poło-
wa wieku XV przynosi tu nowe rozwiąza-
nie konstrukcyjne: więźbę storczykową
o zróżnicowanych więzarach pełnych i pu-
stych, która, zarzucona później na zacho-
dzie, u nas stanie się tradycyjnym rozwią-
zaniem więźby dachowej aż do przełomu
wieku XVIII/XIX23.
Szczególną uwagę zwraca równoległe
w jednym budynku występowanie kon-
strukcji słupowo-ramowych i wieńcowych.
Dachy kościołów wieńcowych posiadają
więżby storczykowe, do zrębów dobudo-
wuje się lub stawia obok szkieletowe, sza-
lowane dzwonnice. Charakterystycznym
elementem szeregu kościołów wieńcowych
są związane z więźbą wsporniki okapowe,
analogiczne jak w konstrukcjach szkiele-
towych 24. Również skomplikowane czopy
w osadzeniu portali tych kościołów przy-
pominają rozwiązania budownictwa szkie-
letowego.
Ikonografia dostarcza nam szeregu
przekazów, że ściany szkieletowe w Polsce
w XV i XVI wieku stosowano daleko pow-
szechniej niż później, i to zarówno w bu-
downictwie sakralnym, jak i świeckim.
Szczególnie rozpowszechnione jest budow-
lictwo szkieletowe w domach mieszkalnych
zarówno w samych miastach jak i na
przedmieściach25 * *. Występowało również
w budownictwie chłopskim 28.



I '■ i il ■ I
O 5*
Ryc. 13. Libusza, kościół par. z r. 1513. Przekrój poprzeczny na-
wy — skala 1 : 150. (Pom. Zakładu Architektury Polskiej
Politechniki Warszawskiej).

W stosunku do przykładów środkowo-europejskich
nie ma tu zasadniczych różnic technicznych. Czy oma¬

wiany system konstrukcyjny był w Polsce w całości
importem związanym z uniwersalistyczną kulturą

23 Proces różnicowania więzarów mógł się na za-
chodzie rozpocząć wcześniej (Ostendorf, jw., s. 26).
U nas typowymi przykładami tego rodzaju konstruk-
cji są więźby nad nawami bocznymi kościoła św. Ja-
na w Toruniu, zapewne z drugiej połowy wieku XV
(jw., s. 27), i nad nawą południową kościoła św. Pio-
tra w Gdańsku z roku 1490 (Heyn F., Die Danziger
Dachkonstruktionen. Ihre konstruktive und historische
Entwicklung, Danzig 1913, s. 14). Rozpowszechnienie
jej przypada na wiek XVI. O długotrwałości jej wy-
stępowania pisze Raczyński J,, Przyczynki do historii
ciesielskich konstrukcji dachowych w Polsce, Studia
do dziejów sztuki w Polsce III (1930), s. 44.
24 Występują w kościołach XVI-wiecznych powia¬
tu wieluńskiego, w Woli Grzymalinej koło Piotrkowa,
w Boguszycach koło Rawy Maz., Racławicach koło
Olkusza, Libuszy koło Gorlic, w XVII-wiecznym ko-
ściele w Haczowie koło Brzozowa i w wielu innych.
Por. szereg podobnych przykładów w budownictwie

szkieletowym wieku XV—XVI: Lachner C., Geschich-
te der Holzbaukunst in Deutschland I, 1887, s. 38;
Schafer C. (wyd. P. Kanold), Deutsche Holzbaukunst.
Die Grundlagen der deutschen Holzbauwesen in ihrer
konstruktiven und formalen Folgę, 1937, s. 3'7; Wal-
be H., Das Hessisch-Frankische Fachwerk, 1942,
tabl. 67.
25 Por. przedstawienia ulicy na miniaturach Ko-
deksu Bohema (Estreicher K., Miniatury Kodeksu Be-
ma oraz ich treść obyczajowa, Rocznik Krakowski
XXIV, 1933, fig. 4 i 11), widok miasta w tle obrazu
Matki Boskiej w Gostyniu (Starzyński, jw.), dom
w widoku Skałki na tzw. ornacie Kmity z ok. roku
1504 (Kruszyński T., Ornat Piotra Kmity i ołtarz Świę-
tego Antoniego fundacji Kmitów w katedrze Wawel-
skiej, Kraków b. r. w., ryc. 21).
28 Wyjątkowo rozwiniętym przykładem tego typu
budownictwa na wsi jest dom we wsi Lipie koło
Gdańska z przełomu wieku XVI/XVII, szerzej oma-
wiany niżej.

41