Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (15.1953)

W. KALINOWSKI, CZ. KRASSOWSKI, J. A. MIŁOBĘDZKI


Ryc. 14. Raciborowice, kościół par. Portal kruchty
pd. z r. 1471—6. (Fot. W. Gumuła).

miast późnego średniowiecza, jakby tego dowodziły
zachowane jego wyższe formy, nie wiadomo.
♦
Brak opracowań historycznych nie pozwala na
wszechstronne ujęcie problematyki ówczesnego war-
sztatu ciesielskiego. Jako jedno z pierwszych wysu-
wałoby się tu zagadnienie stosunku ciesielstwa do
innych rzemiosł budowlanych, w szczególności do ka-
mieniarstwa i stolarstwa. Badający ich twórczość spo-
tyka się wielokrotnie z podobieństwem detalu ciesiel-
skiego, kamieniarskiego i stolarsko-snycerskiego27, co
można obserwować choćby w opracowaniu profilowa-
nia czy fazowania. Te formalne zbieżności wskazują

na bliskie pokrewieństwo między warsztatami i do-
wodzą łączności z tymi samymi ośrodkami kultury
materialnej.
Cechy ciesielskie i kamieniarsko-murarskie po-
siadały podobny zakres działalności. Ukonstytuowały
się one stosunkowo późno: w największych miastach
w ciągu wieku XV28 *, gdzie indziej jeszcze później. Od
innych cechów odróżniały je pewne charakterystycz-
ne momenty. Odrębna była ich sytuacja prawna i obo-
wiązki wobec miasta, odrębna organizacja we-
wnętrzna28, przejawiająca się między innymi w rów-
ności mistrza i czeladników30. Ugruntowuje to przy-
puszczenie o pierwotnej łączności tych dwóch rze-
miosł, może we wspólnej organizacji strzechy budow-
lanej. Zajmowanie się jednak tym problemem nie
leży w zakresie artykułu, zresźtą można go przedsta-
wić z mniej skomplikowanej strony. Warsztat murar-
sko-kamieniarski zapewne stale współpracował z cieś-
lą31 o wysokich kwalifikacjach, który wykonywał choć-
by krążyny pod sklepienia czy rusztowania. Wynikiem
tej współpracy były niewątpliwie wzajemne wpływy
tych rzemiosł. Przejawem tej współpracy jest zarów-
no używanie przez cieśli narzędzi charakterystycz-
nych dla kamieniarzy (już w drugiej połowie wieku
XV cieśle miejscy używają cyrkla i węgielnicy), jak
i zbieżność, a nawet identyczność detali wykonywa-
nych w drewnie i kamieniu (portale, cokoły). Nasu-
wa to przypuszczenie, że w niektórych wypadkach
detale te mogły być wykonywane w drewnie przez ka-
mieniarzy lub co najmniej rzemieślników łączących
umiejętność ciesielstwa z kamieniarstwem. Prymat
ciesielstwa we wprowadzaniu niektórych motywów
rzeźbiarskich, wysuwany w związku z twórczością
warsztatu mistrza Benedykta, nie da się udowodnić.
Niektóre motywy zdobnicze z jego obramień otworów
spotyka się w Niemczech na elementach budynków
szkieletowych, ale raczej dopiero około połowy wie-
ku XVI32. Można co najwyżej przypuszczać, że stoso-
wali je równolegle kamieniarze i cieśle pewnych środ-
kowo-europejskich warsztatów budowlanych w wie-
ku XVI.
Inaczej ukształtował się stosunek ciesielstwa do
stolarstwa. Stolarze nie byli wyłącznie rzemieślnika-
mi budowlanymi, ich organizacje cechowe nie wyka-
zywały takich odrębności, jak kamieniarzy i cieśli.
Bliższe były im inne rzemiosła, ale o tym niżej. Sto-
larzy zatrudniano przy robotach wykończeniowych.
Wykonywali oni również niektóre elementy budyn-

27 Por. szereg przykładów zestawionych przez Sos-
nowskiego, jw.
28 Herbst S., Toruńskie cechy rzemieślnicze. Za¬
rys przeszłości, Toruń 1933, s. 177.
20 W Krakowie, mimo że mistrzowie kamieniar¬
scy i ciesielscy występują w aktach przez cały wiek
XV, to „...spisy cechowe w w. XV nie rejestrują star¬
szych cechu murarskiego i kamieniarskiego... ani cie-
cielskiego, dopiero spis z r. 1512 po raz pierwszy ich

uwzględnia, wtedy też powstaje ścisła, oparta o statu-
ta zatwierdzone przez radę, organizacja cechowa."
(Ptaśnik, jw., I, s. 16*).
30 Herbst, jw. i Friedberg we wstępie do Ptaśni-
ka, jw., I, XIX—XX.
31 Por. rachunki za roboty murarskie, ciesielskie
i inne, przy budowie kościoła Bożego Ciała w Kra-
kowie w roku 1403 (Ptaśnik, jw., I, s. 35-36).
32 Lachner, jw., I, s. 56, 57, 60, 83; II, s. 60.

42