Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (15.1953)

Z PROBLEMATYKI BUDOWNICTWA DREWNIANEGO

klasycznych będzie tu zniko-
ma ilość. Więcej można spot-
kać prostszych ornamentów,
sznurów, warkoczy, geometry-
czno - linearnej szachownicy,
plecionek czy kółek, które
choć odległymi korzeniami
mogą tkwić w antyku, formal-
nie często najbliżej stoją ar-
chitektury romańskiej4G. Zja-
wiają isię one zapewne po ro-
ku 1530, podobnie jak w in-
nych krajach środkowo - eu-
ropejskich i występują na
ogół łącznie z formami gotyc-
kimi, które do połowy wieku
XVII będą decydować o wy-
razie plastycznym większości
bardziej monumentalnego bu-
downictwa drewnianego.
Przemiany formy w ciągu
wieku XVI można najlepiej
obserwować na przykładzie
opracowania drewnianych u-
jęć otworów i stropów. Ich
gotydkie profile ulegają wzbo-
gaceniu przez zwielokrotnie-
nie żłobków, wałków i usko-
ków, często pokrywanych sny-
cerską dekoracją. Na począt-
ku wieku XVI pojawia się pła-
skie profilowanie obramień
otworów 46 47, podobne do wystę-

Ryc. 18. Libusza, kościół par. z r. 1513. (Fot. J. A. Miłobędzki).


pującego we wczesnorenesansowej kamieniarce48.
W portalach drewnianych po połowie wieku XVI
profilowanie to gieruje się u dołu węgara48 *. W tym
okresie gotyckie profile i wykroje dostosowują się co-
raz powszechniej do prostokątnego zamknięcia otwo-
rów. Najstarsze zachowane przykłady półokrągłego
zamknięcia drzwi, które w budownictwie drewnia-
nym przetrwa długo, należy w Polsce odnieść raczej
do początku wieku XVII, choć, sądząc po analogiach
z Niemcami, mogło się ono zjawić już po roku 1550“°.
Nowością jest również okrągłe okienko o profilowa-
nym obramieniu, umieszczone w ścianie prezbite¬

rium kościoła w Grębieniu z początku wieku
XVI 51.
Stropy wieku XVI kontynuują w układzie i de-
talu tradycje gotyckie, ulegają jednak wielkiemu
wzbogaceniu. Zwielokrotnia się ich profilowanie,
otrzymują też często obfitą dekorację snycerską i ma-
larską.
Osobnym zagadnieniem są stropy kasetonowe.
Stosowano je już w pierwszej ćwierci wieku XVI.
Formalny związek motywu kasetonu z włoską archi-
tekturą renesansową nie budzi wątpliwości. W Polsce
stropy kasetonowe zjawiają się wkrótce za pierwszy-

46 Ten sposób interpretacji nowych, nieznanych
form renesansowych przez lokalne ośrodki budowla-
ne można obserwować i w architekturze muro-
wanej.
47 Np. południowy portal kościoła w Grębieniu
koło Wielunia z początku wieku XVI.
48 Por. opracowanie obramień otworów zamku
w Drzewicy, zbudowanego między 1527—153'5 r.
(Guerquin B., Zamek w Drzewicy, Teka Konserwator¬
ska, zesz. 1, Warszawa 1952, s. 13 i 24) i Szydłowcu,
skończonego przed rokiem 1531 (Kieszkowski J., Kanc¬
lerz Krzysztof Szydłowiecki. Z dziejów kultury i sztu¬

ki Zygmuntowskich czasów, Poznań 1912, s. 548, przyp.
98); pomiary w zbiorach Zakładu Architektury Pol-
skiej Politechniki Warszawskiej.
49 Np. południowy portal kościoła w Smardzowi-
cach z roku 1571 — przeniesionego w roku 1938 do
wsi Mostek koło Miechowa (Boczkowska Z., Powiat
miechowski. Katalog jw., I, zesz. 8, 1953, s. 27; pomia-
ry w zbiorach Zakładu Architektury Polskiej Pol.
Warsz.).
50 Lachner, jw.
51 Wiadomość tę zawdzięczamy łaskawej informa-
cji mgra Jerzego Z. Łozińskiego.

45