DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Kalinowski, Wojciech; Krassowski, Czesław; Miłobędzki, Adam: Z problematyki budownictwa drewnianego epoki Odrodzenia
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.37706#0270
W. KALINOWSKI. CZ. KRASSOWSKI, J. A. MIŁOBĘDZKI
miosło budowlane było zajęciem ubocznym. W ośrod-
kach wiejskich stosunkowo liczni byli stale osiadli
lub sezonowo angażowani rzemieślnicy5". Niewielki za-
pewne udział w budownictwie wiejskim w Polsce
w XVI i w pierwszej połowie XVII stulecia rzemieśl-
ników cechowych, związanych z kulturą miasta, nie
wyklucza nieautonomiczności tego budownictwa. Wza-
jemną wymianę osiągnięć poszczególnych ośrodków
umożliwiały częste wówczas podróże, jakie w swoich
lub panów wsi sprawach podejmowali nawet pod-
dani™.
Zarysowuje się też w budownictwie związanym
z gospodarstwem chłopskim zewnętrzna ingerencja
wielkiej i średniej własności ziemskiej. Ingerencja ta
co prawda stanie się szczególnie jaskrawa dopiero na
przełomie wieku XVIII i XIX, kiedy to będą wpro-
wadzone do budownictwa chłopskiego w Polsce formy
całkowicie obce jego tradycji i potrzebom81. Niemniej
w całym przebiegu dziejów nowożytnych aż do schył-
ku XVIII, względnie do połowy XIX stulecia, zabu-
dowa gospodarstw chłopskich należała na ogół do
wielkiej i średniej własności ziemskiej. Chłopi, bezpo-
średni użytkownicy tej zabudowy, jeśli nie w teorii to
w praktyce w każdej chwili mogli być z niej usunięci.
Już w XVI stuleciu można stwierdzić niewątpliwie
próby podporządkowania zabudowy wsi wielkości i ro-
dzajowi gospodarki, a nie istotnym potrzebom i dą-
żeniom mieszkańców. Miało to miejsce zapewne poza
wsiami, w których chłopi prawnie lub zwyczajowo po-
siadali własność użytkową lub dzierżawę dziedziczną,
88 Por. Bergerówna J., Z dziejów książki gospo-
darczej w Polsce XVI w., Poznań 193'3, tabl. przedsta-
wiająca podział zawodowy posiadłości wiejskiej.
10 Podróże te niekiedy bywały odległe i, jak np.
flisaków, odbywane w związku z czynnościami ponie-
kąd pokrewnymi budowlanym.
81 Np. przytaczany przez Glogera (Budownictwo
drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, War-
szawa 1907, s. 145) przykład Patrykoz na Podlasiu.
Ryc. 21. Iwkowa, kościół cmentarny. Portal zach. z poł. w. XV. (Fot. ze zbiorów PIS).
Ryc. 22. Popowice, kościół par. Portal 1. ćw. w. XVI. (Fot. E. Kozłowska).
48
miosło budowlane było zajęciem ubocznym. W ośrod-
kach wiejskich stosunkowo liczni byli stale osiadli
lub sezonowo angażowani rzemieślnicy5". Niewielki za-
pewne udział w budownictwie wiejskim w Polsce
w XVI i w pierwszej połowie XVII stulecia rzemieśl-
ników cechowych, związanych z kulturą miasta, nie
wyklucza nieautonomiczności tego budownictwa. Wza-
jemną wymianę osiągnięć poszczególnych ośrodków
umożliwiały częste wówczas podróże, jakie w swoich
lub panów wsi sprawach podejmowali nawet pod-
dani™.
Zarysowuje się też w budownictwie związanym
z gospodarstwem chłopskim zewnętrzna ingerencja
wielkiej i średniej własności ziemskiej. Ingerencja ta
co prawda stanie się szczególnie jaskrawa dopiero na
przełomie wieku XVIII i XIX, kiedy to będą wpro-
wadzone do budownictwa chłopskiego w Polsce formy
całkowicie obce jego tradycji i potrzebom81. Niemniej
w całym przebiegu dziejów nowożytnych aż do schył-
ku XVIII, względnie do połowy XIX stulecia, zabu-
dowa gospodarstw chłopskich należała na ogół do
wielkiej i średniej własności ziemskiej. Chłopi, bezpo-
średni użytkownicy tej zabudowy, jeśli nie w teorii to
w praktyce w każdej chwili mogli być z niej usunięci.
Już w XVI stuleciu można stwierdzić niewątpliwie
próby podporządkowania zabudowy wsi wielkości i ro-
dzajowi gospodarki, a nie istotnym potrzebom i dą-
żeniom mieszkańców. Miało to miejsce zapewne poza
wsiami, w których chłopi prawnie lub zwyczajowo po-
siadali własność użytkową lub dzierżawę dziedziczną,
88 Por. Bergerówna J., Z dziejów książki gospo-
darczej w Polsce XVI w., Poznań 193'3, tabl. przedsta-
wiająca podział zawodowy posiadłości wiejskiej.
10 Podróże te niekiedy bywały odległe i, jak np.
flisaków, odbywane w związku z czynnościami ponie-
kąd pokrewnymi budowlanym.
81 Np. przytaczany przez Glogera (Budownictwo
drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, War-
szawa 1907, s. 145) przykład Patrykoz na Podlasiu.
Ryc. 21. Iwkowa, kościół cmentarny. Portal zach. z poł. w. XV. (Fot. ze zbiorów PIS).
Ryc. 22. Popowice, kościół par. Portal 1. ćw. w. XVI. (Fot. E. Kozłowska).
48