Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (15.1953)

Rye. 1. Raj, drzeworyt z dzieła „Kronika wszystkiego świata“ M. Bielskiego. (Repr.
z wyd. F. Kopera., Spis druków z epoki Jagiellońskiej w zbiorze Emeryka Hrabiego
Hutten Czapskiego w Krakowie, 1900).

GERARD CIOŁEK
POLSKIE OGRODY RENESANSOWE XVI WIEKU

W procesie wielkich przemian ideologii i formy
sztuki polskiej wieku XVI pod wpływem humani-
stycznego poglądu na świat wzięła również udział
sztuka ogrodowa. W średniowieczu była ona udziałem
stosunkowo wąskiego kręgu grupy społecznej, rozwi-
jając się jedynie w oparciu o klasztory i niektóre zam-
ki feudalne. Ogród gotycki i jego forma kultury świa-
ta roślinnego stanowiły do pewnego stopnia wyraz
stosunku ówczesnego człowieka do przyrody, pojmo-
wanej jako praforma i chaos.
Wobec nowych prądów twórczych, wiążących się
z pochodem humanizmu i sztuki Odrodzenia na zie-
miach polskich, zarysowują się w tej dziedzinie prze-
miany, zarówno jakościowe, jak też, i to przede
wszystkim, przemiany ilościowe. Pojęcie ogrodu staje
się nieodłącznym atrybutem licznie narastających re-
zydencji wiejskich wszelkiego typu. W zakresie prze-

mian jakościowych należy podkreślić stały rozwój
poznawczego stosunku do przyrody i jego elementów,
wykraczającego poza potrzeby użytkowe i poszukują-
cego w nich przeżyć i emocji estetycznych.
W Polsce, podobnie jak i w innych krajach na
północ od Alp, rozwój sztuki ogrodowej doby Odro-
dzenia płynął podwójnym nurtem. Jeden z nich, prze-
ważający ilościowo, opierał się na kontynuacji rodzi-
mych tradycji średniowiecznych, o dominującej roli
czynnika użytkowego nad formą estetyczną. Nurt dru-
gi wprowadza nową koncepcję w dziedzinie sztuki
ogrodowej zgodnie ze wskazaniami wielkich teorety-
ków Renesansu, a te, sformułowane we Włoszech, roz-
wiązania klasyczne szybko asymilują się z miejsco-
wym „niebem i obyczajem“.
. Przeciwstawność obu tych nurtów, gotyckiego
i renesansowego trwała do początków XVII stulecia,

56