DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Miłobędzki, Adam: Ze studiów nad urbanistyką Zamościa
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.37706#0299
ZE STUDIÓW NAD URBANISTYKĄ ZAMOŚCIA
Rye. 1.
Plan Zamościa z przed r. 1694, rycina w dziele de Jonsac’a.
ściowymi5. Na tej kanwie stosując metodę retrogre-
sywną starano się usunąć wszystkie późniejsze zmia-
ny i zrekonstruować układ szesnastowieczny. Bezpo-
średnich danych do odtworzenia morandowskiego roz-
planowania dostarczyła wyżej wspomniana najstar-
sza lustracja Zamościa. Zawarty w niej bogaty mate-
riał wysuwa rok jej przeprowadzenia — 1591, jako da-
tę do przyjęcia przy graficznej rekonstrukcji.
2. Lustracja z r. 1591. Identyfikacja ulic. Przy-
stępując do wykorzystania lustracji należało najpierw
ustalić, według jakiego systemu została przeprowadzo-
na. Zadanie było ułatwione dzięki orientacji ciągów
ulicznych w stosunku do stron świata oraz ważniej-
szych punktów Zamościa: zamku, rynków, „brony“
(w tym wypadku bramy Lwowskiej) i młyna (na
grobli koło drogi do Szczebrzeszyna).
5 Zamość. Plan miasta w skali 1 : 1000. Z wry-
sowaniem narysu i pozostałości fortyfikacji XVI —
XIX w. opr. Jan Zachwatowicz 1935, rkp. Kalka — tusz
(zbiory Zakł. Architekt. Pól. Politechn. Warsz.).
Pozwoliło to już Horodyskiemu na dostrzeżenie,
że lustrację zaczęto od bloków północnych, przecho-
dząc kolejno ku południowym6. Bliższe wniknięcie
w tekst lustracji umożliwiło stwierdzenie, że przegląd
działek w północnych pierzejach odbywał się w kie-
runku z zachodu na wschód, w południowych — od-
wrotnie. Pomogło to do ustalenia zasadniczego kie-
runku i kolejności przeprowadzenia spisu. Rozpoczę-
to go od bloków północnych. Począwszy od Rynka
Solnego, po wymienieniu jego północnych i wschod-
nich pierzei, lustracja postępuje ku południowi, ale
obejmuje tylko część miasta położoną na wschód od
poprzecznej osi jego układu. Dochodzi tak do bloków
sytuowanych na południowym krańcu i zawraca ku
północy w zachodniej części miasta. Z ciągu tego wy-
łamują się umieszczone na końcu spisu Rynki Wiel-
ki i Wodny: pierzeje ich podane są zgodnie z biegiem
zegaru, począwszy od wschodu.
Poznanie kolejności przeprowadzenia lustracji
umożliwiło identyfikację szesnastowiecznych ulic Za-
6 Horodyski jw., s. 209; jak się niżej okaże, kolej-
ność tę przyjęto rzeczywiście, ale tylko dla części
miasta.
69
Rye. 1.
Plan Zamościa z przed r. 1694, rycina w dziele de Jonsac’a.
ściowymi5. Na tej kanwie stosując metodę retrogre-
sywną starano się usunąć wszystkie późniejsze zmia-
ny i zrekonstruować układ szesnastowieczny. Bezpo-
średnich danych do odtworzenia morandowskiego roz-
planowania dostarczyła wyżej wspomniana najstar-
sza lustracja Zamościa. Zawarty w niej bogaty mate-
riał wysuwa rok jej przeprowadzenia — 1591, jako da-
tę do przyjęcia przy graficznej rekonstrukcji.
2. Lustracja z r. 1591. Identyfikacja ulic. Przy-
stępując do wykorzystania lustracji należało najpierw
ustalić, według jakiego systemu została przeprowadzo-
na. Zadanie było ułatwione dzięki orientacji ciągów
ulicznych w stosunku do stron świata oraz ważniej-
szych punktów Zamościa: zamku, rynków, „brony“
(w tym wypadku bramy Lwowskiej) i młyna (na
grobli koło drogi do Szczebrzeszyna).
5 Zamość. Plan miasta w skali 1 : 1000. Z wry-
sowaniem narysu i pozostałości fortyfikacji XVI —
XIX w. opr. Jan Zachwatowicz 1935, rkp. Kalka — tusz
(zbiory Zakł. Architekt. Pól. Politechn. Warsz.).
Pozwoliło to już Horodyskiemu na dostrzeżenie,
że lustrację zaczęto od bloków północnych, przecho-
dząc kolejno ku południowym6. Bliższe wniknięcie
w tekst lustracji umożliwiło stwierdzenie, że przegląd
działek w północnych pierzejach odbywał się w kie-
runku z zachodu na wschód, w południowych — od-
wrotnie. Pomogło to do ustalenia zasadniczego kie-
runku i kolejności przeprowadzenia spisu. Rozpoczę-
to go od bloków północnych. Począwszy od Rynka
Solnego, po wymienieniu jego północnych i wschod-
nich pierzei, lustracja postępuje ku południowi, ale
obejmuje tylko część miasta położoną na wschód od
poprzecznej osi jego układu. Dochodzi tak do bloków
sytuowanych na południowym krańcu i zawraca ku
północy w zachodniej części miasta. Z ciągu tego wy-
łamują się umieszczone na końcu spisu Rynki Wiel-
ki i Wodny: pierzeje ich podane są zgodnie z biegiem
zegaru, począwszy od wschodu.
Poznanie kolejności przeprowadzenia lustracji
umożliwiło identyfikację szesnastowiecznych ulic Za-
6 Horodyski jw., s. 209; jak się niżej okaże, kolej-
ność tę przyjęto rzeczywiście, ale tylko dla części
miasta.
69