DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Miłobędzki, Adam: Ze studiów nad urbanistyką Zamościa
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.37706#0307
ZE STUDIÓW NAD URBANISTYKĄ ZAMOŚCIA
=1
100 M
Ryc. 6. Wycinek współczesnego planu Zamościa (bloki między Rynkiem
Wielkim, ulicami Hrubieszowską, Ormiańską i Lwowską) z pokazaniem
dowiązania wymiarów elementów do miary prętowej; skala 1:2000.
ustalonym 32, należy uznać za stadium początkowe re-
alizacji projektu Moranda. Wkrótce rozpoczyna się sy-
panie grobli i inne prace przygotowawcze33. Wszyst-
kimi robotami w nowopowstającym mieście kierował
z ramienia Zamoyskiego Maciej Topornicki, podsta-
rości zamechski. Dokument lokacyjny wydaje Zamoy-
ski dn. 3 kwietnia r. 1580 34 35.
W r. 1581 wznosi się pierwsze budynki33; przed-
tem musiano dokonać pomiarów gruntów 36. Być może
wytyczono wówczas Rynek Wielki i śródmieście, resztę
rozmierzył Franciszek Porawski między Wielkanocą
32 AJZ I (1904), s. 367.
33 Jw., I. s. 366.
34 Jw., II (1909), s. 392.
35 Jak to wynika z listu Jana Herbesta do Zamoy-
skiego z 20.XII.1581 (jw., s. 143), oraz z wiadomości
o domach Moranda i Wnuka (Zajczyk, jw., s. 205).
36 Tarnawski, jw., s. 98, przyp. 1.
37 AJZ III (1913), s. 204; anonimowe Wiadomości
statystyczno-historyczne o założeniu twierdzy miasta
Zamościa (rkp. z w. XIX, w zbiorach Ossolineum
nr 2420 II), podają, że „Franciszek Porawski mierzył
grunta pod zabudowania miasta11 w r. 1583 (s. 3). Całe-
go miasta wówczas nie wytyczono, bo już przedtem
stawiano w Zamościu domy, co nie mogło nastąpić bez
uprzedniego rozmierzenia części działek. Trzeba więc
uwzględnić dwustopniowości prac mierniczych: prowa¬
dzonych w r. 1581 i 1583. Ponadto za nierównoczesnym
wytyczeniem miasta przemawia różnica w nawiązywa-
a 22 lipca r. 1583 37. W obu razach prace miernicze wy-
kraczały poza teren właściwego miasta 38.
W r. 1583 występują już nazwy prawie wszystkich
ulic i placów Zamościa 39. Jest prawdopodobne, że ist-
niał wówczas jeszcze pas bloków zachodnich, dopełnia-
jących symetrii ogólnego układu. Pozostałości ich moż-
na się dopatrywać w małych, nieregularnych blokach
na północ od kolegiaty40.
W międzyczasie powstaje pałac (1581-86)41, oto-
czony własnymi obwarowaniami systemu bastejowe-
niu do siatki sznurowej 3 stref Zamościa; hipoteza, że
pierwsze rozmierzono śródmieście z Rynkiem Wielkim
znajduje potwierdzenie w jego największej regular-
ności i ścisłości dowiązania do siatki sznurowej.
38 Wysokość sumy — 29 zł., jaką otrzymał Poraw-
ski (AJZ III, jw.), w stosunku do wynagrodzenia mier-
nika w r. 1581 — 15 gr (łan) i 1 gr (morgę) (Tarnawski
jw.), oraz długość trwania prac mierniczych wskazuje,
że obejmowały one teren daleko obszerniejszy niż sa-
mo miasto.
39 Białkowski L., Z archiwaliów zamojskich, Szy-
mon Szymonowicz i jego czasy. Rozprawy i studia,
Zamość 1929, s. 176.
40 Wymiary cmentarza kolegiaty nawiązują do
przypuszczalnej pierwotnej długości tych bloków.
41 Zajczyk, jw., s. 204-205; roboty wykończeniowe
prowadzone w r. 1586, AJZ IV (1948), s. 84.
77
=1
100 M
Ryc. 6. Wycinek współczesnego planu Zamościa (bloki między Rynkiem
Wielkim, ulicami Hrubieszowską, Ormiańską i Lwowską) z pokazaniem
dowiązania wymiarów elementów do miary prętowej; skala 1:2000.
ustalonym 32, należy uznać za stadium początkowe re-
alizacji projektu Moranda. Wkrótce rozpoczyna się sy-
panie grobli i inne prace przygotowawcze33. Wszyst-
kimi robotami w nowopowstającym mieście kierował
z ramienia Zamoyskiego Maciej Topornicki, podsta-
rości zamechski. Dokument lokacyjny wydaje Zamoy-
ski dn. 3 kwietnia r. 1580 34 35.
W r. 1581 wznosi się pierwsze budynki33; przed-
tem musiano dokonać pomiarów gruntów 36. Być może
wytyczono wówczas Rynek Wielki i śródmieście, resztę
rozmierzył Franciszek Porawski między Wielkanocą
32 AJZ I (1904), s. 367.
33 Jw., I. s. 366.
34 Jw., II (1909), s. 392.
35 Jak to wynika z listu Jana Herbesta do Zamoy-
skiego z 20.XII.1581 (jw., s. 143), oraz z wiadomości
o domach Moranda i Wnuka (Zajczyk, jw., s. 205).
36 Tarnawski, jw., s. 98, przyp. 1.
37 AJZ III (1913), s. 204; anonimowe Wiadomości
statystyczno-historyczne o założeniu twierdzy miasta
Zamościa (rkp. z w. XIX, w zbiorach Ossolineum
nr 2420 II), podają, że „Franciszek Porawski mierzył
grunta pod zabudowania miasta11 w r. 1583 (s. 3). Całe-
go miasta wówczas nie wytyczono, bo już przedtem
stawiano w Zamościu domy, co nie mogło nastąpić bez
uprzedniego rozmierzenia części działek. Trzeba więc
uwzględnić dwustopniowości prac mierniczych: prowa¬
dzonych w r. 1581 i 1583. Ponadto za nierównoczesnym
wytyczeniem miasta przemawia różnica w nawiązywa-
a 22 lipca r. 1583 37. W obu razach prace miernicze wy-
kraczały poza teren właściwego miasta 38.
W r. 1583 występują już nazwy prawie wszystkich
ulic i placów Zamościa 39. Jest prawdopodobne, że ist-
niał wówczas jeszcze pas bloków zachodnich, dopełnia-
jących symetrii ogólnego układu. Pozostałości ich moż-
na się dopatrywać w małych, nieregularnych blokach
na północ od kolegiaty40.
W międzyczasie powstaje pałac (1581-86)41, oto-
czony własnymi obwarowaniami systemu bastejowe-
niu do siatki sznurowej 3 stref Zamościa; hipoteza, że
pierwsze rozmierzono śródmieście z Rynkiem Wielkim
znajduje potwierdzenie w jego największej regular-
ności i ścisłości dowiązania do siatki sznurowej.
38 Wysokość sumy — 29 zł., jaką otrzymał Poraw-
ski (AJZ III, jw.), w stosunku do wynagrodzenia mier-
nika w r. 1581 — 15 gr (łan) i 1 gr (morgę) (Tarnawski
jw.), oraz długość trwania prac mierniczych wskazuje,
że obejmowały one teren daleko obszerniejszy niż sa-
mo miasto.
39 Białkowski L., Z archiwaliów zamojskich, Szy-
mon Szymonowicz i jego czasy. Rozprawy i studia,
Zamość 1929, s. 176.
40 Wymiary cmentarza kolegiaty nawiązują do
przypuszczalnej pierwotnej długości tych bloków.
41 Zajczyk, jw., s. 204-205; roboty wykończeniowe
prowadzone w r. 1586, AJZ IV (1948), s. 84.
77