DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Rozprawy
DOI article:Ross, Juliusz: Z dziejów związków artystycznych polsko-czeskich i polsko-słowackich w epoce Odrodzenia
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.37706#0325
Z DZIEJÓW ZWIĄZKÓW ARTYSTYCZNYCH POLSKO-CZESKICH I POLSKO-SŁOWACKICH
waczowie. Po r. 1572, gdy przebudowa zamku pro-
ściejowskiego była już ukończona, Kramer powrócił
na Śląsk. Drugi z wymienionych, Stenzel, współpra-
cował w r. 1569 z Kramerem w Brzegu a następnie
w Prościejowie. W latach późniejszych przebywał ja-
kiś czas w Ołomuńcu, a około 1580 r. powrócił do
Prościejowa gdzie osiadł na stałe, wykonując szereg
portali domów mieszczańskich. Ożeniwszy się tam
z wdową Zuzanną, wzniósł dla siebie dom mieszkal-
ny z przedsionkiem (,,mashausem“) do dziś zachowa-
nym30. Jego gmerk kamieniarski zachował się na
jednym z północnych filarów prościejowskiego kościo-
ła farnego37. Również w zamku prościej o wskim, na
portalach i pozostałych fragmentach arkadowego
dziedzińca znaleziono gmerki obu wyżej wymienio-
nych, które wykazały identyczność ze znakami ka-
mieniarskimi, znajdującymi się na ościeżach okien-
nych i portalowych zamku piastowskiego w Brzegu38.
Nasuwa się pytanie, czy Prościejów łączyły w tym
czasie także związki z ziemiami centralnej Polski.
Kronika notuje, że Wratysław pisał w zamku proście-
jowśkim swój testament w r. 1572, na krótko przed
wyjazdem do Polski. W r. 1587 przebywał w zamku
arcyksiążę Maksymilian obrany wtedy przez część
szlachty polskiej na króla. Pięć lat później przeby-
wała w nim także księżna Anna Maria zamężna póź-
niej za Zygmuntem Wazą38. Z drugiej połowy XVI
wieku istnieją również relacje o stosunkach handlo-
wych Prościejowa z Polską centralną. Miejscowi
przekrawacze względnie sukiennicy sprzedawali
prościejowskie sukna na dorocznych targach w Kra-
kowie i Gnieźnie40. Na przełomie XVI i XVII wieku
do rodzinnego Prościejowa przenosi żydowski drukarz,
Isak ben Ahron swoją krakowską drukarnię. Tu pra-
cował do r. 1605, w którym powrócił do Krakowa41.
Znajdująca się w kościele farnym w Prościejowie
płyta nagrobna Joanny Kravarz, w której władaniu
miasto pozostawało do r. 1495, zdaniem J. Mathona
nasuwa bliskie analogie z nagrobkiem gotyckim Ja-
na Gruszczyńskiego w gnieźnieńskiej katedrze42.
J. Szabłowski w cytowanej już pracy wymieniając
zachowane w piwnicy jednej z kamienic rynkowych
w Żywcu hermy, wyobrażające postać męską i kobie-
cą, zwraca uwagę na częste, w miejsce kolumn i pi-
lastrów, stosowanie powyższych motywów w moraw-
skich portalach renesansowych. Jako pierwszy na tym
terenie wymienia portal zamkowy w Prościejowie.
Również konsole tryglifowe we fryzie portali fary
żywieckiej nasuwają bliskie skojarzenia z konsolami
30 Czihak E. v., Beitrage zur Geschichte der Re-
naissance-Baukunst in Schlesien, Schles. Vorzeit VI,
s. 220-227; Kiihndel-Mathon, jw., s. 20-21.
37 Kiihndel-Mathon, jw., s. 20.
38 Wernicke E., Schlesische Steinmetzzeichen,
Schles. Vorzeit III, s. 314; Kiihndel-Mathon, jw., s. 20,
52.
38 Kiihndel-Mathon, jw., s. 22.
Ryc. 9. Praga, okno sali Wladysławowskiej. (Fot.
E. Samankova).
portalu ratusza w czeskiej Lanckoronie, budowli zwią-
zanej także z mecenatem artystycznym Wratysława
z Pernszteinu 43. Dostrzegane podobieństwa są niewąt-
pliwie świadectwem istniejących związków.
Na Słowacji, zwłaszcza w dziedzinie architektury
mieszczańskiej istnieją, jeszcze mało zbadane, związ-
ki z szesnastowieczną architekturą Małopolski.
W Lewoczy w połowie XVI w. wykształcił się od-
mienny typ domu mieszczańskiego, który następnie
rozpowszechnił się na całym terytorium Spiszą. Ce-
chuje go przede wszystkim fasada frontowa ozdobio-
na wydatnym, renesansowym portalem i często wy-
suniętą przed lico muru attyką, długa sień przejazdo-
wa z klatką schodową oddzieloną od reszty sieni ko-
lumienką, oraz wydłużony dziedziniec z obiegającym
40 Rybarski R., Handel polski w XVI stuleciu, Po-
znań 1928; Kiihndel J., Z dejin prostejovskeho obcho-
du, s. 14.
41 Kiihndel J., Prostejov, kolebka prvni ćeske
knihy na Morave, Prostejov 193’6, s. 8.
42 Mathon J., Prostejov, Pokl. Nar. Umeni, Praha
1947, s. 9.
43 Szabłowski J., jw., s. 53-55.
95
waczowie. Po r. 1572, gdy przebudowa zamku pro-
ściejowskiego była już ukończona, Kramer powrócił
na Śląsk. Drugi z wymienionych, Stenzel, współpra-
cował w r. 1569 z Kramerem w Brzegu a następnie
w Prościejowie. W latach późniejszych przebywał ja-
kiś czas w Ołomuńcu, a około 1580 r. powrócił do
Prościejowa gdzie osiadł na stałe, wykonując szereg
portali domów mieszczańskich. Ożeniwszy się tam
z wdową Zuzanną, wzniósł dla siebie dom mieszkal-
ny z przedsionkiem (,,mashausem“) do dziś zachowa-
nym30. Jego gmerk kamieniarski zachował się na
jednym z północnych filarów prościejowskiego kościo-
ła farnego37. Również w zamku prościej o wskim, na
portalach i pozostałych fragmentach arkadowego
dziedzińca znaleziono gmerki obu wyżej wymienio-
nych, które wykazały identyczność ze znakami ka-
mieniarskimi, znajdującymi się na ościeżach okien-
nych i portalowych zamku piastowskiego w Brzegu38.
Nasuwa się pytanie, czy Prościejów łączyły w tym
czasie także związki z ziemiami centralnej Polski.
Kronika notuje, że Wratysław pisał w zamku proście-
jowśkim swój testament w r. 1572, na krótko przed
wyjazdem do Polski. W r. 1587 przebywał w zamku
arcyksiążę Maksymilian obrany wtedy przez część
szlachty polskiej na króla. Pięć lat później przeby-
wała w nim także księżna Anna Maria zamężna póź-
niej za Zygmuntem Wazą38. Z drugiej połowy XVI
wieku istnieją również relacje o stosunkach handlo-
wych Prościejowa z Polską centralną. Miejscowi
przekrawacze względnie sukiennicy sprzedawali
prościejowskie sukna na dorocznych targach w Kra-
kowie i Gnieźnie40. Na przełomie XVI i XVII wieku
do rodzinnego Prościejowa przenosi żydowski drukarz,
Isak ben Ahron swoją krakowską drukarnię. Tu pra-
cował do r. 1605, w którym powrócił do Krakowa41.
Znajdująca się w kościele farnym w Prościejowie
płyta nagrobna Joanny Kravarz, w której władaniu
miasto pozostawało do r. 1495, zdaniem J. Mathona
nasuwa bliskie analogie z nagrobkiem gotyckim Ja-
na Gruszczyńskiego w gnieźnieńskiej katedrze42.
J. Szabłowski w cytowanej już pracy wymieniając
zachowane w piwnicy jednej z kamienic rynkowych
w Żywcu hermy, wyobrażające postać męską i kobie-
cą, zwraca uwagę na częste, w miejsce kolumn i pi-
lastrów, stosowanie powyższych motywów w moraw-
skich portalach renesansowych. Jako pierwszy na tym
terenie wymienia portal zamkowy w Prościejowie.
Również konsole tryglifowe we fryzie portali fary
żywieckiej nasuwają bliskie skojarzenia z konsolami
30 Czihak E. v., Beitrage zur Geschichte der Re-
naissance-Baukunst in Schlesien, Schles. Vorzeit VI,
s. 220-227; Kiihndel-Mathon, jw., s. 20-21.
37 Kiihndel-Mathon, jw., s. 20.
38 Wernicke E., Schlesische Steinmetzzeichen,
Schles. Vorzeit III, s. 314; Kiihndel-Mathon, jw., s. 20,
52.
38 Kiihndel-Mathon, jw., s. 22.
Ryc. 9. Praga, okno sali Wladysławowskiej. (Fot.
E. Samankova).
portalu ratusza w czeskiej Lanckoronie, budowli zwią-
zanej także z mecenatem artystycznym Wratysława
z Pernszteinu 43. Dostrzegane podobieństwa są niewąt-
pliwie świadectwem istniejących związków.
Na Słowacji, zwłaszcza w dziedzinie architektury
mieszczańskiej istnieją, jeszcze mało zbadane, związ-
ki z szesnastowieczną architekturą Małopolski.
W Lewoczy w połowie XVI w. wykształcił się od-
mienny typ domu mieszczańskiego, który następnie
rozpowszechnił się na całym terytorium Spiszą. Ce-
chuje go przede wszystkim fasada frontowa ozdobio-
na wydatnym, renesansowym portalem i często wy-
suniętą przed lico muru attyką, długa sień przejazdo-
wa z klatką schodową oddzieloną od reszty sieni ko-
lumienką, oraz wydłużony dziedziniec z obiegającym
40 Rybarski R., Handel polski w XVI stuleciu, Po-
znań 1928; Kiihndel J., Z dejin prostejovskeho obcho-
du, s. 14.
41 Kiihndel J., Prostejov, kolebka prvni ćeske
knihy na Morave, Prostejov 193’6, s. 8.
42 Mathon J., Prostejov, Pokl. Nar. Umeni, Praha
1947, s. 9.
43 Szabłowski J., jw., s. 53-55.
95