DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Pietrusińska, Maria: Protogotycka chrzcielnica brązowa w Legnicy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0017
MARIA PIETRUSIŃSKA
II. 4. Aakirkeby, kościół parafialni/,
chrzcielnica, XIII w. (Wg Roosval’a)
zespół cech spotykamy także w rękopisach śląskich
XIII i XIV wieku, Cechy te zestawione przez
Ernsta Kloss’a na podstawie obszernego materiału
miniatorstwa śląskiego stanowią jednocześnie o od-
rębności i kierunku rozwoju tej szkoły w stosunku
do innych szkół malarskich tego czasu, przede wszyst-
II. 5. Brandenburg, kościół św. Gode-
harda, chrzcielnica, XIII w. (Wg Liier’a)
kim zaś w stosunku do psałterzy turyńsko-saskich,
które były punktem wyjścia pierwszych rękopisów
śląskich, powstających w znacznej większości w cy-
sterskim skryptorium w Lubiążu26. Ścieranie się
dwóch stylów i splatanie elementów romańskich i go-
tyckich, będące! charakterystyczną cechą śląskiego
zabytku, stanowi o jego przejściowym charakterze,
nakazującym określić naszą chrzcielnicę mianem pro-
togotyckiej27.
II. ANALIZA TREŚCI
Szczegółową analizę motywów i przedstawień roz-
poczynamy od dekoracji stopy naczynia, na której
widzimy sześć par antytetycznie ustawionych bazy-
liszków; każda z nich przedzielona jest wyobraże-
niem głowy ludzkiej, ponad którą wznosi się kolu-
mienka (il. 6). Bazyliszki zarówno swą formą jak i za-
kresem znaczeń symbolicznych należą do motywów
powszechnych w średniowieczu, spopularyzowanych
przez liczne traktaty, bestiariusze i niemal że całą
literaturę. Posiadają ogólnie demonologiczne znacze-
nie28; należą też jako takie do powszechnego reper-
tuaru dekoracji chrzcielnic, gdzie w nawiązaniu do
różnych wersetów psalmów i modlitw liturgicznych
wyobrażają szatana, poskromionego sakramentalnym
działaniem wody chrzcielnej. Obdarzone są także zna-
czeniami apotropaicznymi29. Mowa tu więc po pierw-
sze o demonach, wypędzonych egzorcyzmami w ob-
rządku święcenia wody chrzcielnej, po wtóre także
o szatanie, spod władzy którego działaniem sakra-
26 Por. Kloss, jw., s. 12—16, 24 n., 35 n., 53 n., 1 ln.
fig. 1—10, 15, 16. 21—25, 36—41 i in.
27 Termin ten na określenie stylu zabytków epoki przej-
ściowej (trzecia ćwierć XIII w.) w rzemiośle artystycznym
stosuje m. in. M. Ch. Ross, The Reliąuary of Saint Amandus,
„Art Bulletin“, XVIII, 1936, s. 187—197.
28 Por. E. Małe, L‘art religieuz du XIIIe siecle en France,
Paris 1902 s. 61 n; K. K ii n s 11 e, Ikonographie der christlichen
Kunst, I, Freiburg i. Br. 1928, s. 123; H. K ó h n, Romanisches
Drachenornament in Bronze und Architektur pląs tik, Strass-
burg 1930, s. 13 n.; Pudełko, jw., s. 126—133; W. v. Blan-
kę n b u r g, Heilige und damonische Tiere, die Symbolschpra-
che der deutschen Ornamentik in frulien Mittelalter, Leipzig
1943, s. 214—224, fig. 97, 124; L. Reau. Iconographie de
Part chretien, I, Paris 1956, s. 113—114.
29 Por. Kóhn, jw., s. 15; Pudełko, jw., s. 128; Blan-
kenburg: jw., s. 219 n. Woda chrzcielna w średniowieczu
stała w rzędzie środków magicznych; wspomina o tym m. in.
cysters z XIII w. w opactwie Ruda śląska, Rudolf, Summa
de confessionis discretione, cap. IX, 36, patrz K. K a r w o t,
Katalog magii Rudolfa, Wrocław 1955, s. 26. Stąd przepisy syno-
dalne nakazujące aby „propter sortilegia“ chrzcielnice szczel-
nie zamykać, gdyż rozpowszechniona była kradzież wody
chrzcielnej, m. in. postanowienie synodu we Wrocławiu z 1248 r.
por. T. Gromnicki, Synody prowincjonalne, Kraków 1885,
s. 66. Znaczenie apotropeiczne ma również znany na legnickiej
chrzcielnicy motyw sznura, por. Pudełko, jw., s. 129,
Błankenburg, jw., s. 139.
8
II. 4. Aakirkeby, kościół parafialni/,
chrzcielnica, XIII w. (Wg Roosval’a)
zespół cech spotykamy także w rękopisach śląskich
XIII i XIV wieku, Cechy te zestawione przez
Ernsta Kloss’a na podstawie obszernego materiału
miniatorstwa śląskiego stanowią jednocześnie o od-
rębności i kierunku rozwoju tej szkoły w stosunku
do innych szkół malarskich tego czasu, przede wszyst-
II. 5. Brandenburg, kościół św. Gode-
harda, chrzcielnica, XIII w. (Wg Liier’a)
kim zaś w stosunku do psałterzy turyńsko-saskich,
które były punktem wyjścia pierwszych rękopisów
śląskich, powstających w znacznej większości w cy-
sterskim skryptorium w Lubiążu26. Ścieranie się
dwóch stylów i splatanie elementów romańskich i go-
tyckich, będące! charakterystyczną cechą śląskiego
zabytku, stanowi o jego przejściowym charakterze,
nakazującym określić naszą chrzcielnicę mianem pro-
togotyckiej27.
II. ANALIZA TREŚCI
Szczegółową analizę motywów i przedstawień roz-
poczynamy od dekoracji stopy naczynia, na której
widzimy sześć par antytetycznie ustawionych bazy-
liszków; każda z nich przedzielona jest wyobraże-
niem głowy ludzkiej, ponad którą wznosi się kolu-
mienka (il. 6). Bazyliszki zarówno swą formą jak i za-
kresem znaczeń symbolicznych należą do motywów
powszechnych w średniowieczu, spopularyzowanych
przez liczne traktaty, bestiariusze i niemal że całą
literaturę. Posiadają ogólnie demonologiczne znacze-
nie28; należą też jako takie do powszechnego reper-
tuaru dekoracji chrzcielnic, gdzie w nawiązaniu do
różnych wersetów psalmów i modlitw liturgicznych
wyobrażają szatana, poskromionego sakramentalnym
działaniem wody chrzcielnej. Obdarzone są także zna-
czeniami apotropaicznymi29. Mowa tu więc po pierw-
sze o demonach, wypędzonych egzorcyzmami w ob-
rządku święcenia wody chrzcielnej, po wtóre także
o szatanie, spod władzy którego działaniem sakra-
26 Por. Kloss, jw., s. 12—16, 24 n., 35 n., 53 n., 1 ln.
fig. 1—10, 15, 16. 21—25, 36—41 i in.
27 Termin ten na określenie stylu zabytków epoki przej-
ściowej (trzecia ćwierć XIII w.) w rzemiośle artystycznym
stosuje m. in. M. Ch. Ross, The Reliąuary of Saint Amandus,
„Art Bulletin“, XVIII, 1936, s. 187—197.
28 Por. E. Małe, L‘art religieuz du XIIIe siecle en France,
Paris 1902 s. 61 n; K. K ii n s 11 e, Ikonographie der christlichen
Kunst, I, Freiburg i. Br. 1928, s. 123; H. K ó h n, Romanisches
Drachenornament in Bronze und Architektur pląs tik, Strass-
burg 1930, s. 13 n.; Pudełko, jw., s. 126—133; W. v. Blan-
kę n b u r g, Heilige und damonische Tiere, die Symbolschpra-
che der deutschen Ornamentik in frulien Mittelalter, Leipzig
1943, s. 214—224, fig. 97, 124; L. Reau. Iconographie de
Part chretien, I, Paris 1956, s. 113—114.
29 Por. Kóhn, jw., s. 15; Pudełko, jw., s. 128; Blan-
kenburg: jw., s. 219 n. Woda chrzcielna w średniowieczu
stała w rzędzie środków magicznych; wspomina o tym m. in.
cysters z XIII w. w opactwie Ruda śląska, Rudolf, Summa
de confessionis discretione, cap. IX, 36, patrz K. K a r w o t,
Katalog magii Rudolfa, Wrocław 1955, s. 26. Stąd przepisy syno-
dalne nakazujące aby „propter sortilegia“ chrzcielnice szczel-
nie zamykać, gdyż rozpowszechniona była kradzież wody
chrzcielnej, m. in. postanowienie synodu we Wrocławiu z 1248 r.
por. T. Gromnicki, Synody prowincjonalne, Kraków 1885,
s. 66. Znaczenie apotropeiczne ma również znany na legnickiej
chrzcielnicy motyw sznura, por. Pudełko, jw., s. 129,
Błankenburg, jw., s. 139.
8