DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI Artikel:Samek, Jan: Dwór w Goszycach: (próba rekonstrukcji stanu z wieku XVII)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0436
KRONIKA- STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
JAN SAMEK
DWÓR W GOSZYCACH
(PRÓBA REKONSTRUKCJI STANU Z WIEKU XVII)
(Streszczenie komunikatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego w dniu
7.IY.1959 r.)
Polskie budownictwo drewniane
poniosło w ostatnich latach szereg
poważnych strat. Niszczeje dawna
zabudowa małomiasteczkowa, co-
raz mniej jest wiejskich dworków,
a drewniane kościoły ustępują mu-
rowanym. Bliskim tego samego lo-
su był dwói’ w Goszycach w po-
wiecie miechowskim, jeden z naj-
bardziej malowniczych spośród za-
chowanych w województwie kra-
kowskim — obecnie częściowo za-
bezpieczony i odremontowany z
funduszów konserwatorskich przy
współudziale użytkownika, Akade-
mii Górniczo-Hutniczej w Krako-
wie. Przeprowadzone w związku z
pracami konserwatorskimi dokład-
niejsze przebadanie budynku i wy-
konanie inwentaryzacji pomiaro-
wej oraz dokumentacji fotograficz-
nej nasunęły pewne spostrzeżenia,
które poszerzają szczupłe wiado-
mości o tym prawie nieznanym za-
bytku.
Dwór w Goszycach właściwie
nie posiada bibliografii. Poświęcił
mu dotychczas tylko krótką wzmian-
kę Gloger, publikując po raz pierw-
szy zdjęcie budynku i określając
jego czas powstania na wiek XVIII.
Ponadto dwór wzmiankowany jest
jedynie przez Zofię Boczkowską w
Katalogu Zabytków powiatu mie-
chowskiego, gdzie powtórzono za
Glogerem datowanie i podano krót-
ki opis obiektu, w którym określo-
no go jako „prostokątny z ryzali-
tem od tyłu”. Już sam plan dworu
wskazuje, że budynek nie jest jed-
nolity. Pierwotny dwór w Goszy-
cach wyraźnie zarysowuje się w
rzucie jako kwadratowy, o trój-
traktowym podziale wnętrza, z sie-
nią na osi i centralnie umieszczo-
nym spędzanym kominem. Układ
ten zatarły jednoizbowe przybudów-
ki: prostokątna, przyległa do ele-
wacji zachodniej oraz znacznie
mniejsza, kwadratowa, wzniesiona
od wschodu. W ten sposób po-
wstała obecna, pięcioosiowa ele-
wacja frontowa, pozornie jednolita,
sugerująca prostokątny rzut budyn-
ku. W wyniku wzniesienia dobu-
II. 1. Dwór w Goszycach. Widok
od pd. (Fot. M. Kornecki)
II. 2. Dwór w Goszycach. Widok
od wsch. (Fot. M. Kornecki)
dówek niektóre z okien dawnego
dworu zostały zamienione na otwo-
ry drzwiowe, nowe okno wybito w
ścianie zachodniej, wzniesiono też
nowe piece i przewody kominowe.
Poza rzutem pierwotny, kwadrato-
wy dwór zarysowuje się też wy-
raźnie w bryle zewnętrznej obec-
nego budynku. Nieregularna syl-
weta dachu nad wschodnią przybu-
dówką i cała konstrukcja dachów
zdają się wskazywać, że powięk-
szając dwór zachowano dawną
więźbę, dostosowując się do niej
przy wznoszeniu przybudówek.
W rezultacie zrekonstruować
można pierwotny dwór w Goszy-
cach jako niewielki, kwadratowy
budynek o trój osiowych elewacjach
z wysokim, mansardowym dachem
o połaciach zbiegających się u
szczytu, wokół szerokiego komina.
Nie jest natomiast pewne czy
dwór ten posiadał ganek ■— jeśli
tak, to inny niż obecny.
Ustalenie pierwotnego wyglądu
dworu w Goszycach pozwala na
włączenie go do grupy kwadrato-
wych dworów o układzie trójtrak-
towym. Typ ten, jak zwrócił na to
uwagę Władysław Tatarkiewicz
jest dość rzadko spotykanym i
wcześniejszym od powszechnie pa-
nującego w klasycyzmie typu dwu-
traktowego. Zajmując się tym za-
gadnieniem przy omawianiu dwo-
ru w Jagodnym wzniesionego po
roku 1750 na rzucie zbliżonym do
kwadratu, wskazał on na podobny
plan dworu w Kowalewszczyźnie
oraz dworu w Rogowie i zasygna-
lizował związek tego rozwiązania
z centralnym planem willi rene-
sansowej. Typ trój traktowych dwo-
rów uwzględnił także w komenta-
rzach do „Krótkiej nauki budow-
niczej” Adam Miłobędzki, jednakże
bez nawiązania do spostrzeżeń Ta-
tarkiewicza. Dwory trójtraktowe
uznał Miłobędzki za typowe dla
2. połowy wieku XVII, podając ja-
ko przykłady również dwór w Ko-
walewszczyźnie (1659—65) oraz
dwór w Mierzynie (przed r. 1700).
Zaliczenie Goszyc do siedemna-
stowiecznego typu dworów trój-
traktowych znalazło potwierdzenie
w nieopublikowanym dotychczas
odkryciu daty 1673 na więźbie bu-
dynku (odnalezionej w czasie re-
montu dokonanego w latach czter-
dziestych bieżącego stulecia). Nie
udało się natomiast archiwalnie
ustalić kiedy dwór w Goszycach
został rozbudowany. Z początkiem
wieku XIX dwór nabyty został z
całym majątkiem ziemskim przez
Wojciecha Boduszyńskiego, profe-
sora i rektora Uniwersytetu Jagiel-
lońskiego; w posiadaniu tej rodzi -
423
JAN SAMEK
DWÓR W GOSZYCACH
(PRÓBA REKONSTRUKCJI STANU Z WIEKU XVII)
(Streszczenie komunikatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego w dniu
7.IY.1959 r.)
Polskie budownictwo drewniane
poniosło w ostatnich latach szereg
poważnych strat. Niszczeje dawna
zabudowa małomiasteczkowa, co-
raz mniej jest wiejskich dworków,
a drewniane kościoły ustępują mu-
rowanym. Bliskim tego samego lo-
su był dwói’ w Goszycach w po-
wiecie miechowskim, jeden z naj-
bardziej malowniczych spośród za-
chowanych w województwie kra-
kowskim — obecnie częściowo za-
bezpieczony i odremontowany z
funduszów konserwatorskich przy
współudziale użytkownika, Akade-
mii Górniczo-Hutniczej w Krako-
wie. Przeprowadzone w związku z
pracami konserwatorskimi dokład-
niejsze przebadanie budynku i wy-
konanie inwentaryzacji pomiaro-
wej oraz dokumentacji fotograficz-
nej nasunęły pewne spostrzeżenia,
które poszerzają szczupłe wiado-
mości o tym prawie nieznanym za-
bytku.
Dwór w Goszycach właściwie
nie posiada bibliografii. Poświęcił
mu dotychczas tylko krótką wzmian-
kę Gloger, publikując po raz pierw-
szy zdjęcie budynku i określając
jego czas powstania na wiek XVIII.
Ponadto dwór wzmiankowany jest
jedynie przez Zofię Boczkowską w
Katalogu Zabytków powiatu mie-
chowskiego, gdzie powtórzono za
Glogerem datowanie i podano krót-
ki opis obiektu, w którym określo-
no go jako „prostokątny z ryzali-
tem od tyłu”. Już sam plan dworu
wskazuje, że budynek nie jest jed-
nolity. Pierwotny dwór w Goszy-
cach wyraźnie zarysowuje się w
rzucie jako kwadratowy, o trój-
traktowym podziale wnętrza, z sie-
nią na osi i centralnie umieszczo-
nym spędzanym kominem. Układ
ten zatarły jednoizbowe przybudów-
ki: prostokątna, przyległa do ele-
wacji zachodniej oraz znacznie
mniejsza, kwadratowa, wzniesiona
od wschodu. W ten sposób po-
wstała obecna, pięcioosiowa ele-
wacja frontowa, pozornie jednolita,
sugerująca prostokątny rzut budyn-
ku. W wyniku wzniesienia dobu-
II. 1. Dwór w Goszycach. Widok
od pd. (Fot. M. Kornecki)
II. 2. Dwór w Goszycach. Widok
od wsch. (Fot. M. Kornecki)
dówek niektóre z okien dawnego
dworu zostały zamienione na otwo-
ry drzwiowe, nowe okno wybito w
ścianie zachodniej, wzniesiono też
nowe piece i przewody kominowe.
Poza rzutem pierwotny, kwadrato-
wy dwór zarysowuje się też wy-
raźnie w bryle zewnętrznej obec-
nego budynku. Nieregularna syl-
weta dachu nad wschodnią przybu-
dówką i cała konstrukcja dachów
zdają się wskazywać, że powięk-
szając dwór zachowano dawną
więźbę, dostosowując się do niej
przy wznoszeniu przybudówek.
W rezultacie zrekonstruować
można pierwotny dwór w Goszy-
cach jako niewielki, kwadratowy
budynek o trój osiowych elewacjach
z wysokim, mansardowym dachem
o połaciach zbiegających się u
szczytu, wokół szerokiego komina.
Nie jest natomiast pewne czy
dwór ten posiadał ganek ■— jeśli
tak, to inny niż obecny.
Ustalenie pierwotnego wyglądu
dworu w Goszycach pozwala na
włączenie go do grupy kwadrato-
wych dworów o układzie trójtrak-
towym. Typ ten, jak zwrócił na to
uwagę Władysław Tatarkiewicz
jest dość rzadko spotykanym i
wcześniejszym od powszechnie pa-
nującego w klasycyzmie typu dwu-
traktowego. Zajmując się tym za-
gadnieniem przy omawianiu dwo-
ru w Jagodnym wzniesionego po
roku 1750 na rzucie zbliżonym do
kwadratu, wskazał on na podobny
plan dworu w Kowalewszczyźnie
oraz dworu w Rogowie i zasygna-
lizował związek tego rozwiązania
z centralnym planem willi rene-
sansowej. Typ trój traktowych dwo-
rów uwzględnił także w komenta-
rzach do „Krótkiej nauki budow-
niczej” Adam Miłobędzki, jednakże
bez nawiązania do spostrzeżeń Ta-
tarkiewicza. Dwory trójtraktowe
uznał Miłobędzki za typowe dla
2. połowy wieku XVII, podając ja-
ko przykłady również dwór w Ko-
walewszczyźnie (1659—65) oraz
dwór w Mierzynie (przed r. 1700).
Zaliczenie Goszyc do siedemna-
stowiecznego typu dworów trój-
traktowych znalazło potwierdzenie
w nieopublikowanym dotychczas
odkryciu daty 1673 na więźbie bu-
dynku (odnalezionej w czasie re-
montu dokonanego w latach czter-
dziestych bieżącego stulecia). Nie
udało się natomiast archiwalnie
ustalić kiedy dwór w Goszycach
został rozbudowany. Z początkiem
wieku XIX dwór nabyty został z
całym majątkiem ziemskim przez
Wojciecha Boduszyńskiego, profe-
sora i rektora Uniwersytetu Jagiel-
lońskiego; w posiadaniu tej rodzi -
423