Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (22.1960)

M

I

S

CEL

L

A

N

E A

MICHAŁ WALICKI

KALISKA MADONNA „AB IGNE”*

Dopiero w 1947 r. uzyskano ze strony władz koś-
cielnych zgodę na zdjęcie metalowej sukienki w celu
przeprowadzenia prac konserwatorskich, z obrazu
M. Boskiej „Od ognia” z wielkiego ołtarza kaliskiej
kolegiaty k Widok odsłoniętego lica obrazu potwier-
dził niepokojące przypuszczenia. Srebrne blachy,

umieszczone uświęconym na Wschodzie i w Polsce
zwyczajem, zniszczyły ok. 40°/o powierzchni malo-
widła. Strata jest tym dotkliwsza, że ofiarą tej źle
zrozumianej miłości i dewocji padło naprawdę nie-
pospolite dzieło późno-średniowiecznego malarstwa
W Polsce.

I

1. Fakt plastyczny. Obraz, o wymiarach
111 X 73,5 cm malowany jest temperą na lnianym
płótnie, pokrytym białym kredowym podkładem i na-
klejonym na nową deskę lipową, na którą wymienił
prof. Marconi pierwotną zniszczoną taflę. Większość
pola obrazu zajmuje widoczna do kolan postać Ma-
donny z Dzieckiem na lewym ręku, nawiązująca wy-
raźnie do przedstawień Hodegetrii. U dołu malowidła
postacie donatorów: po lewej klęczący rycerz w zbroi
i narzuconej na nią haftowanej opończy oraz tarcza
z klejnotem i h. Wieniawa, po prawej zniszczona
częściowo postać klęczącej kobiety, żony donatora
i mała postać dziecka, poprzedzone tarczą herbową
Doliwitów. Między postaciami donatorów, bliżej po-
staci rycerza, widoczna data 1424 (1474?).
Gama kolorystyczna malowidła utrzymana jest w
wąskiej skali lokalnych barw. Płaszcz (ma f orion)
Madonny niegdyś ciemno niebieski przybrał obecnie,
w wyniku chemicznych procesów i niewłaściwych
poprzednich restauracji, odcień tępego, zbliżonego
do czerni granatu; ożywia go zmatowany kraplak
* Pragnę z wdzięcznością tu wspomnieć, że rozprawa
niniejsza powstała z inicjatywy Komitetu Obchodu 1800-le-
cia Kalisza, który pierwotnie zamierzał ogłosić ją w swych
publikacjach.
1 Sukienka srebrna wagi 9,5 funta posiada wewnątrz
napisy: „Kalisz, 11, Luedtke” 1876 i poniżej napis „Korn-
dórfer Darmstadt, Silberarbeiter”.

podszewki. Sukienka Chrystusa utrzymana w ciem-
nej, rdzawo-brązowej tonacji. Klęczący rycerz przed-
stawiony jest w srebrnej zbroi, na którą narzucona
jest czarno-złota opończa, haftowana w motywy owal-
nych rozet: kolorystyczny odpowiednik tego wykwint-
nego stroju stanowi suknia żony, okryta haftem
o motywie złotych okrągłych rozetek. Herb Wieniawa
umieszczony jest na srebrnej tarczy, zaś herb Doliwa
na czerwonej: żółte labry zwisają z hełmów.
Technologiczna analiza malowidła, którą zawdzię-
czam uprzejmości konserwatora Wilhelma Kuklisa
stwierdza, że ciemne karnacje twarzy uzyskane zo-
stały przez ciepły laserunek nałożony na podmalówkę
wykonaną ołowiową bielą. Biel podmalówki wykorzy-
stana została w charakterze blików świetlnych, co
najlepiej widać w gałkach ocznych oraz w rysunku
paznokci. W sposób trojaki zastosowane zostało złoto.
Tak więc grawerowane tło obrazu, wykonane przy
zastosowaniu dłuta i igły, okryte zostało złotem płat-
kowym, polerowanym na wysoki połysk, na pod-
kładzie z czerwonego pulmentu. Złocenia „na olej”
zastosowano w partiach płaszcza donatora, sukni jego
żony oraz w lamowaniach szat Madonny i Dziecka.
„Złocenia imitowane” odkryte zostały w partiach
zbroi; jest to folia srebrna przykryta złotawym wer-
niksem.

268