DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Miłobędzki, Adam: Projekty zamków Zygmunta III w Archiwum Tylmana van Gameren
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0378
MISCELLANEA
ADAM MIŁOBĘDZKI
PROJEKTY ZAMKÓW ZYGMUNTA III W ARCHIWUM TYLMANA VAN GAMEREN*
W zbiorze Tylmana van Gameren1 znajduje się
pod nr 466 obustronny rysunek, zawierający parę
planów dość ważnych dla historii architektury epoki
Wazów, a który dotychczas uszedł uwadze badaczy.
Rysunek ten, niesygnowany i niedatowany, posiada
format ok. 415 X 318 mm. Podobna technika kreś-
larska wskazuje, iż obie jego strony powstały rów-
nocześnie. Plany wyciągnięte są ołówkiem, napisy
(z wyjątkiem jednego), cyfry, linie korekty, jak i po-
działy skali naniesiono piórem.
I
Rysunek na awersie przedstawia dwa plany re-
prezentacyjnej budowli zamkowej, będące wariantami
jednego projektu. Skala ich jest różna 2. Plan pierwszy
(A), lepiej wykończony, ukazuje budynek założony
na kwadracie, szkicowy plan drugi (B) — na prosto-
kącie. Jest to największa różnica, bo poza tym oba
skomponowane są na prostopadłych osiach symetrii,
posiadają po cztery skrzydła o jedno traktowym ukła-
dzie wnętrz, dziedziniec otoczony filarowymi kruż-
gankami i na narożach wieżowe alkierze czy pawi-
lony, wewnątrz kwadratowe a na zewnątrz łamiące
się na kształt bastionów ostrym kątem pogrubionych
ścian. Poprzedzone schodkami (a więc nie wjezdne)
bramy przecinają osiowo jedno ze skrzydeł, dwu-
biegowe schody tunelowe prowadzą z przeciwległych
naroży krużganków na piętro.
Plany te o wyraźnych cechach wczesnego baroku,
uwidaczniających się w kompozycji przestrzennej,
rozwiązaniu schodów czy formie filarów, typologicz-
nie należą do tzw. wariantów Poggio Reale — licznej
grupy nowożytnych układów pałacowych, rozwijają-
cych jeden z teoretycznych projektów Sebastiana
Serlia3. Jak świadczą naniesione wtórnie wymiary
i korekty przebiegu ścian, rysunek dotyczy budynku,
który miał być realizowany. Hipotetyczna jego iden-
tyfikacja jest możliwa.
* Autor winien jest wdzięczność Profesorowi Władysła-
wowi Tomkiewiczowi za Jego cenne uwagi na temat
publikowanego rysunku, jak i za łaskawe użyczenie wypi-
sów z nieistniejących dziś źródeł, odnoszących się do
Jakuba Rodondo.
1 T. Makowiecki, Archiwum planów Tylmana
z Gameren architekta epoki Sobieskiego, Warszawa 1938.
2 Znajdują się tu trzy niemianowane podziałki liniowe,
podane w łokciach, jak wynika z porównania z wpisa-
nymi na planach cyframi. Skala dolna większa (60 łokci -
123 mm) nie wiąże się ż żadnym z planów, dolna mniejsza
(60 łokci = 80,3 mm) może się odnosić do panu B, a skala
boczna (60 łokci = 90 mm) stanowi na pewno podstawę
wykreślenia planu A.
3 F. Schreiber, Die jranzósische Renaissance Ar-
chitektur und die Poggio Reale — Variationen des Seba-
stiano Serlio, Berlin 1938.
365
ADAM MIŁOBĘDZKI
PROJEKTY ZAMKÓW ZYGMUNTA III W ARCHIWUM TYLMANA VAN GAMEREN*
W zbiorze Tylmana van Gameren1 znajduje się
pod nr 466 obustronny rysunek, zawierający parę
planów dość ważnych dla historii architektury epoki
Wazów, a który dotychczas uszedł uwadze badaczy.
Rysunek ten, niesygnowany i niedatowany, posiada
format ok. 415 X 318 mm. Podobna technika kreś-
larska wskazuje, iż obie jego strony powstały rów-
nocześnie. Plany wyciągnięte są ołówkiem, napisy
(z wyjątkiem jednego), cyfry, linie korekty, jak i po-
działy skali naniesiono piórem.
I
Rysunek na awersie przedstawia dwa plany re-
prezentacyjnej budowli zamkowej, będące wariantami
jednego projektu. Skala ich jest różna 2. Plan pierwszy
(A), lepiej wykończony, ukazuje budynek założony
na kwadracie, szkicowy plan drugi (B) — na prosto-
kącie. Jest to największa różnica, bo poza tym oba
skomponowane są na prostopadłych osiach symetrii,
posiadają po cztery skrzydła o jedno traktowym ukła-
dzie wnętrz, dziedziniec otoczony filarowymi kruż-
gankami i na narożach wieżowe alkierze czy pawi-
lony, wewnątrz kwadratowe a na zewnątrz łamiące
się na kształt bastionów ostrym kątem pogrubionych
ścian. Poprzedzone schodkami (a więc nie wjezdne)
bramy przecinają osiowo jedno ze skrzydeł, dwu-
biegowe schody tunelowe prowadzą z przeciwległych
naroży krużganków na piętro.
Plany te o wyraźnych cechach wczesnego baroku,
uwidaczniających się w kompozycji przestrzennej,
rozwiązaniu schodów czy formie filarów, typologicz-
nie należą do tzw. wariantów Poggio Reale — licznej
grupy nowożytnych układów pałacowych, rozwijają-
cych jeden z teoretycznych projektów Sebastiana
Serlia3. Jak świadczą naniesione wtórnie wymiary
i korekty przebiegu ścian, rysunek dotyczy budynku,
który miał być realizowany. Hipotetyczna jego iden-
tyfikacja jest możliwa.
* Autor winien jest wdzięczność Profesorowi Władysła-
wowi Tomkiewiczowi za Jego cenne uwagi na temat
publikowanego rysunku, jak i za łaskawe użyczenie wypi-
sów z nieistniejących dziś źródeł, odnoszących się do
Jakuba Rodondo.
1 T. Makowiecki, Archiwum planów Tylmana
z Gameren architekta epoki Sobieskiego, Warszawa 1938.
2 Znajdują się tu trzy niemianowane podziałki liniowe,
podane w łokciach, jak wynika z porównania z wpisa-
nymi na planach cyframi. Skala dolna większa (60 łokci -
123 mm) nie wiąże się ż żadnym z planów, dolna mniejsza
(60 łokci = 80,3 mm) może się odnosić do panu B, a skala
boczna (60 łokci = 90 mm) stanowi na pewno podstawę
wykreślenia planu A.
3 F. Schreiber, Die jranzósische Renaissance Ar-
chitektur und die Poggio Reale — Variationen des Seba-
stiano Serlio, Berlin 1938.
365