Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (22.1960)

JANINA MICHAŁKOWA

RZYMSKI PORTRET STANISŁAWA PONIATOWSKIEGO

W rzymskiej kolekcji architekta Andrea Busiri
Vici znajduje się portret 'bratanka królewskiego Sta-
nisława Poniatowskiego h Stanisław Poniatowski
(1754—1833) był we Włoszech po raz pierwszy praw-
dopodobnie na przełomie 1784 i 1785, w kilka lat
później osiedlił się tu na stałe. Należał do dość licz-
nej kolonii polskiej w Rzymie, do której zaliczał się
również m.in. doradca króla w sprawach sztuki
August Moszyński, Ignacy Potocki i polski Winckel-
mann, upamiętniony w tym czasie słynnym portretem
Davida, Stanisław Kostka Potocki. „Antykomania”1 2
polskiej arystokracji dochodziła wówczas do zenitu;
nie ominęła również i jednego z najbogatszych ludzi
w Europie Stanisława Poniatowskiego. Posiadał on
słynny zbiór kamei i gemm, niepozbawiony zresztą
falsyfikatów3. Zbierał również wazy antyczne
i rzeźby4.
Pod koniec życia Stanisław Poniatowski podykto-
wał we Florencji swoje pamiętniki. Dotyczą one jed-
nak w znikomym stopniu okresu rzymskiego; część
z nich była publikowana5. Opuszczając Rzym ofiaro-
wał Stanisław Poniatotwski przyjacielowi i peł-
nomocnikowi Luigiemu Yagnuzzi swój niewielki

portret w popiersiu; w posiadanie Vagnuzziego
przeszła również część willi Poniatowskiego. Portret
z kolekcji Vagnuzzi przeszedł do zbiorów Busiri Vici.
Portret ten przypisywano początkowo nieznanemu
portreciście angielskiemu; potem jedynym godnym tak
dobrego portretu wydawał się działający wówczas
w Rzymie Bacciarelli. Ostatnio jednak okazało się,
że jest to niewątpliwie dzieło Angeliki Kauffmann;
z taką też atrybucją był eksponowany na wystawie
sztuki rzymskiej XVIII w.6. Kauffmann 7 była naj-
modniejszą portrecistką rzymskich znakomitości.
Swym pochodzeniem czuła się związana głównie ze
środowiskiem niemieckim. Jak wiadomo przyjaźniła
się z Goethem, którego też portretowała. Musiała
zetknąć się również z „oświeconą” kolonią polską.
W zachowanym w londyńskiej Royal Academy pa-
miętniku8 w styczniu 1785 r. malarka notuje: „Dla
księcia Poniatowskiego z Polski, bratanka króla, jego
portret; głowa wielkości naturalnej, bez rąk, na płót-
nie o wymiarach 3 na 6 piędzi, ukazana część uni-
formu z orderem św. Stanisława. Ten obraz służył
za szkic do portretu większego, w całej postaci,
wielkości naturalnej. 24 zecchini”. I rzeczywiście,
w kilka lat później odnajdujemy wzmiankę: „Rzym,
ukończony w kwietniu 1788 r. dla Jego Wysokości

1 Ol., pł., 68 X 64 cm., niesygnowany; właściciel obrazu
przygotowuje książkę o rzymskiej działalności Poniatow-
skiego.
2 T. Mańkowski, O poglądach na sztuką w czasach
St. Augusta, Lwów 1929; S. Lorentz, O polskich zbie-
raczach waz antycznych, „Meander” II, 1947, s. 4—14.
3 Sprzedany do Anglii. Catalogue des pierres graues
antiąues de S. A. le Prince Stanislas Poniatowski, Florence,
b. r.; por. K. Estreicher, Bibliografia polska XIX st.,
III, s. 477.
4 S. Lorentz, jw., s. 5; P. Bieńkowski, O rzeź¬

bach klasycznych z marmuru w Krakowie, „Prace K. H.
Szt. PAU” I, 1917, s. 281.
5 Por. E. Maliszewski, Bibliografia pamiątników
polskich, Warszawa 1928, nr 803.
6 li Settecento a Roma, Roma 1959, nr 316.
7 Ważniejsze monografie Kauffmann: V. M a n n e r s,
G. F. Williamson, Angelica Kauffman, London 1924;
A. H a r t c u p, Angelica — The Portrait of an English
Artist, London 1954.
8 Przedrukowany częściowo w monografii M a n n e r s
i Williamson. Cytuję wg wypisu przysłanego mi przez
p. A. Busiri Vici.

296