DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Pietrusińska, Maria: Protogotycka chrzcielnica brązowa w Legnicy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0023
MARIA PIETRUSIŃSKA
II. 10. Chrzcielnica legnicka, Narodzenie Chrystusa. (Fot. M. Pietrusińska)
cysterskich i benedyktyńskich, zwłaszcza żeńskich.
Wyizolowanie tego tematu jako wyrazu konkretnego
zaipotrzebowania pozaliturgicznego 'kultu Dzieciństwa
Chrystusa łączyło się z żywym zainteresowaniem
dawnymi apokryfami, dotyczącymi najmłodszych lat
Jezusa, takimi jak: łacińska redakcja arabskiej
„evangelium infantiae“, ewangelii Pseudo-Mateusza
,,De orta beatae Mariae et infantia Salvatoris“, dalej
przypisywany św. Tomaszowi „Tractatus de pueritia
Jesu", które w tym czasie, jak wiadomo, stawały się
nieraz źródłem nowych sformułowań83. Toteż do-
kładne badania tekstów7 (pism św. Bernarda?) byłyby
prawdopodobnie pomocne w wyjaśnieniu treści, za-
wartych w naszym przedstawieniu, niemniej już sa-
mo ujęcie różnych odmian stanowi podstawę do od-
czytania jego znaczeń, poprzez atrybuty, towarzy-
szące symbole, a także różnoraki kontekst.
W pierwszych przedstawieniach, poczynając od
wspomnianego fresku z Gelnhausen, Dzieciątko
trzyma zwój i tabliczkę jako pozostałość ze sceny
szkolnej. W wymienionym przykładzie jego sens
został wyraźnie wydobyty przez zestawienie z wyo-
brażeniami nauczającego Chrystusa w świątyni w po-
zahistorycznym ujęciu (bez postaci uczonych) oraz
wręczenia kluczy Piotrowi; według H. Swarzens-
kiego całość stanowi wspaniałe, programowe zobra-
zowanie scholastycznego uniwersalizmu nauki63 64,
w którym Chrystus występuje nie tylko w roli uczą-
cego się, lecz także nauczającego (tabliczka — zwój).
Z czasem jednak, począwszy od ostatniego dziesię-
ciolecia XIII wieku, w ręku Dzieciątka pojawia się
koszyczek, a o współzależności obu tych odmian
świadczą przykłady, w których obserwować możemy
równocześnie oba artykuły: koszyk i tabliczkę, jak
np. na fresku z kościoła w Malta w Karyntii (il. 18)
z końca tego stulecia ®5. Przypuszczenie H. Wentzla,
który nowy artybut wiąże z historią ucieczki do
Egiptu, wydaje Się nieprzekonywające, gdyż w wyizo-
63 Patrz Wentzel, jw., s. 225 n.; Kotrba, jw., s. 246.
64 ,,... eine grossartige programatische Versinnbildllchung
scholastischer Lehr universalitat“, Swarzenskl, jw., s. 28.
65 Frodl, jw., s. 52—53, fig. na s. 71, także Wentzel,
jw., przyp. 33 na s. 250.
14
II. 10. Chrzcielnica legnicka, Narodzenie Chrystusa. (Fot. M. Pietrusińska)
cysterskich i benedyktyńskich, zwłaszcza żeńskich.
Wyizolowanie tego tematu jako wyrazu konkretnego
zaipotrzebowania pozaliturgicznego 'kultu Dzieciństwa
Chrystusa łączyło się z żywym zainteresowaniem
dawnymi apokryfami, dotyczącymi najmłodszych lat
Jezusa, takimi jak: łacińska redakcja arabskiej
„evangelium infantiae“, ewangelii Pseudo-Mateusza
,,De orta beatae Mariae et infantia Salvatoris“, dalej
przypisywany św. Tomaszowi „Tractatus de pueritia
Jesu", które w tym czasie, jak wiadomo, stawały się
nieraz źródłem nowych sformułowań83. Toteż do-
kładne badania tekstów7 (pism św. Bernarda?) byłyby
prawdopodobnie pomocne w wyjaśnieniu treści, za-
wartych w naszym przedstawieniu, niemniej już sa-
mo ujęcie różnych odmian stanowi podstawę do od-
czytania jego znaczeń, poprzez atrybuty, towarzy-
szące symbole, a także różnoraki kontekst.
W pierwszych przedstawieniach, poczynając od
wspomnianego fresku z Gelnhausen, Dzieciątko
trzyma zwój i tabliczkę jako pozostałość ze sceny
szkolnej. W wymienionym przykładzie jego sens
został wyraźnie wydobyty przez zestawienie z wyo-
brażeniami nauczającego Chrystusa w świątyni w po-
zahistorycznym ujęciu (bez postaci uczonych) oraz
wręczenia kluczy Piotrowi; według H. Swarzens-
kiego całość stanowi wspaniałe, programowe zobra-
zowanie scholastycznego uniwersalizmu nauki63 64,
w którym Chrystus występuje nie tylko w roli uczą-
cego się, lecz także nauczającego (tabliczka — zwój).
Z czasem jednak, począwszy od ostatniego dziesię-
ciolecia XIII wieku, w ręku Dzieciątka pojawia się
koszyczek, a o współzależności obu tych odmian
świadczą przykłady, w których obserwować możemy
równocześnie oba artykuły: koszyk i tabliczkę, jak
np. na fresku z kościoła w Malta w Karyntii (il. 18)
z końca tego stulecia ®5. Przypuszczenie H. Wentzla,
który nowy artybut wiąże z historią ucieczki do
Egiptu, wydaje Się nieprzekonywające, gdyż w wyizo-
63 Patrz Wentzel, jw., s. 225 n.; Kotrba, jw., s. 246.
64 ,,... eine grossartige programatische Versinnbildllchung
scholastischer Lehr universalitat“, Swarzenskl, jw., s. 28.
65 Frodl, jw., s. 52—53, fig. na s. 71, także Wentzel,
jw., przyp. 33 na s. 250.
14