DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Pietrusińska, Maria: Protogotycka chrzcielnica brązowa w Legnicy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0029
MARIA PIETRUSIŃSKA
II. 17. Antyfonarz królowej Rejćki, „lnfantia Christi“, 1316 r. (Wg Kotrby)
chrzcielnicy wyobrażenie Boga Ojca i Ducha św.
Wyłaniająca się z chmur Dłoń Boża była motywem
znanym w karolińsko-ottońskiej sztuce, kontynuo-
wanym w XIII w. głównie w rękopisach szkoły tu-
ryńsko-saskiej85. Obok tego ukazuje się nad Chrys-
tusem głowa w krzyżowym nimbie. Czyżby miała ona
zastępować gołębicę Ducha św.? Mimo braku analo-
gii należy chyba przyjąć takie tłumaczenie, jako że
scena chrztu w Jordanie przedstawia powszechnie
ukazanie się całej Trójcy Św.80. Jednak istotną róż-
nicą. wyodrębniającą nasz relief na tle innych zna-
nych przykładów, jest rosnące po prawej stronie
różane drzewo, takie jakie obserwowaliśmy w po-
przedniej arkadzie. Znajduje się ono w miejscu za-
rezerwowanym przeważnie dla aniołów, pełniących
funkcję liturgiczną przy chrzcie Chrystusa87, których
u nas zabrakło. Do zrozumienia, jak istotną jest ta
zmiana, rzutująca na chrakter całej sceny, posłuży
nam wyjaśnienie znaczenia chrztu Chrystusa, a w
szczególności fal Jordanu, które na naszym reliefie
wypływają z pnia kwitnącego drzewa. Chrystus wstę-
pował w fale Jordanu, aby stworzyć pierwowzór
sakramentu, zmazującego grzech pierworodny, toteż
nabierają one znaczenia prefigury życiodajnej wody
chrztu, zyskującej jednak swą moc dopiero w chwili
dokonania ofiary na krzyżu. Ofiara krzyżowa jest
nicy na lata po 1120 r., wysunięta przez Morelowskiego, jako
nie poparta dowodzeniem nie zmusza do uwag polemicznych;
Panofsky, jw., s. 112; Morelowskl, Drzwi gnieźnień-
skie, s. 84.
85 H a s e 1 o f f, jw., s. 118.
86 Ktinstle, jw., I, s. 375n; R 6 a u, jw., II, 2, s. 301n.
Pewnym wytłumaczeniem może być antropomorflczny typ
przedstawienia Trójcy św. popularny w różnych wariantach
od X w.; por. A. Hackel, Die Trinitat in der Kunst, Ber-
lin 1931, s. 65n.
87 Por. J. Strzygowski, Ikonographie der Taufe
Christi, Miinchen 1885, s. 32.
zatem właściwym źródłem łaski chrztu88. Ta inter-
pretacja znalazła swe odzwierciedlenie w „Hortus de-
liciarum“ Herrady z Landsberg. W rękopisie tym na
jednej z miniatur Chrystus w scenie chrztu wskazuje
ręką wznoszący się w wodzie krzyż, a widniejący
obok napis wyjaśnia: „baptisma cruce consecratur“89.
Ten niezmiernie rzadki motyw, zapożyczony ze sztuki
bizantyjskiej w Europie zachodniej powtarzają jedy-
nie miniatury z kręgów nadreńsikicheo. Dalszą kon-
sekwencją idei łączenia siły wody chrztu z aktem
Odkupienia jest miniatura w „Bibie moralisee”
(il. 20), na której widzimy zestawienie Ukrzyżowa-
nego z Chrztem w Jordanie, przy czym fale rzeki
wypływają spod drzewa krzyża, wznoszącego się
w miejscu powszechnie przeznaczonym dla postaci
aniołów91. Z drugiej strony z wodą chrzcielną koja-
rzy się raj odzyskany, a utracony przez grzech pierw-
szych rodziców. Nic zatem dziwnego, że bywa ona
porównywana do rzek rajskich, wypływających spod
korzeni drzewa życia, co znajduje uzasadnienie
w tekstach liturgicznych, a odzwierciedla się już
w sztuce starochrześcijańskiej. W katakumbach Pon-
cjusza w miejsce rajskiego drzewa zjawia się krzyż,
wyrastający z różanego krzewu. Wreszcie w dekora-
cji baptysterium i chrzcielnic krzyż w szczególnych
formach zastępuje symbol drzewa życia92. Oba te
88 H. H a a g, Bibel-Lexikon, Zurlch-Kóln 1956, sp. 1588;
także Bauerreiss, jw., s. 50; Reau, jw., s. 297.
89 Por. A. S t r a u b et G. Keller, Herrade de Lands-
berg „Hortus Deliciarum", Strasbourg 1879—1899, s. 21; pl.
XXVIII; Bauerreiss jw., s. 56.
»o Por. Swarzenski, jw., 51, przyp. 1 na s. 120, 2 1 3
na s. 127.
91 Oxford Bodlelan Library 2706, fol. 84; L a b o r d e, La
Bibie Moralistę conseruee a Ozford, Paris et Londre, I, Pa-
ris 1911, tabl. 84. Przykład jest znany Swarzensklemu,
jw., przyp. 1 na s. 120.
92 Por. Bauerrreiss, jw., s. 28—31, 49, 57n., fig. trze-
cia po s. 48.
20
II. 17. Antyfonarz królowej Rejćki, „lnfantia Christi“, 1316 r. (Wg Kotrby)
chrzcielnicy wyobrażenie Boga Ojca i Ducha św.
Wyłaniająca się z chmur Dłoń Boża była motywem
znanym w karolińsko-ottońskiej sztuce, kontynuo-
wanym w XIII w. głównie w rękopisach szkoły tu-
ryńsko-saskiej85. Obok tego ukazuje się nad Chrys-
tusem głowa w krzyżowym nimbie. Czyżby miała ona
zastępować gołębicę Ducha św.? Mimo braku analo-
gii należy chyba przyjąć takie tłumaczenie, jako że
scena chrztu w Jordanie przedstawia powszechnie
ukazanie się całej Trójcy Św.80. Jednak istotną róż-
nicą. wyodrębniającą nasz relief na tle innych zna-
nych przykładów, jest rosnące po prawej stronie
różane drzewo, takie jakie obserwowaliśmy w po-
przedniej arkadzie. Znajduje się ono w miejscu za-
rezerwowanym przeważnie dla aniołów, pełniących
funkcję liturgiczną przy chrzcie Chrystusa87, których
u nas zabrakło. Do zrozumienia, jak istotną jest ta
zmiana, rzutująca na chrakter całej sceny, posłuży
nam wyjaśnienie znaczenia chrztu Chrystusa, a w
szczególności fal Jordanu, które na naszym reliefie
wypływają z pnia kwitnącego drzewa. Chrystus wstę-
pował w fale Jordanu, aby stworzyć pierwowzór
sakramentu, zmazującego grzech pierworodny, toteż
nabierają one znaczenia prefigury życiodajnej wody
chrztu, zyskującej jednak swą moc dopiero w chwili
dokonania ofiary na krzyżu. Ofiara krzyżowa jest
nicy na lata po 1120 r., wysunięta przez Morelowskiego, jako
nie poparta dowodzeniem nie zmusza do uwag polemicznych;
Panofsky, jw., s. 112; Morelowskl, Drzwi gnieźnień-
skie, s. 84.
85 H a s e 1 o f f, jw., s. 118.
86 Ktinstle, jw., I, s. 375n; R 6 a u, jw., II, 2, s. 301n.
Pewnym wytłumaczeniem może być antropomorflczny typ
przedstawienia Trójcy św. popularny w różnych wariantach
od X w.; por. A. Hackel, Die Trinitat in der Kunst, Ber-
lin 1931, s. 65n.
87 Por. J. Strzygowski, Ikonographie der Taufe
Christi, Miinchen 1885, s. 32.
zatem właściwym źródłem łaski chrztu88. Ta inter-
pretacja znalazła swe odzwierciedlenie w „Hortus de-
liciarum“ Herrady z Landsberg. W rękopisie tym na
jednej z miniatur Chrystus w scenie chrztu wskazuje
ręką wznoszący się w wodzie krzyż, a widniejący
obok napis wyjaśnia: „baptisma cruce consecratur“89.
Ten niezmiernie rzadki motyw, zapożyczony ze sztuki
bizantyjskiej w Europie zachodniej powtarzają jedy-
nie miniatury z kręgów nadreńsikicheo. Dalszą kon-
sekwencją idei łączenia siły wody chrztu z aktem
Odkupienia jest miniatura w „Bibie moralisee”
(il. 20), na której widzimy zestawienie Ukrzyżowa-
nego z Chrztem w Jordanie, przy czym fale rzeki
wypływają spod drzewa krzyża, wznoszącego się
w miejscu powszechnie przeznaczonym dla postaci
aniołów91. Z drugiej strony z wodą chrzcielną koja-
rzy się raj odzyskany, a utracony przez grzech pierw-
szych rodziców. Nic zatem dziwnego, że bywa ona
porównywana do rzek rajskich, wypływających spod
korzeni drzewa życia, co znajduje uzasadnienie
w tekstach liturgicznych, a odzwierciedla się już
w sztuce starochrześcijańskiej. W katakumbach Pon-
cjusza w miejsce rajskiego drzewa zjawia się krzyż,
wyrastający z różanego krzewu. Wreszcie w dekora-
cji baptysterium i chrzcielnic krzyż w szczególnych
formach zastępuje symbol drzewa życia92. Oba te
88 H. H a a g, Bibel-Lexikon, Zurlch-Kóln 1956, sp. 1588;
także Bauerreiss, jw., s. 50; Reau, jw., s. 297.
89 Por. A. S t r a u b et G. Keller, Herrade de Lands-
berg „Hortus Deliciarum", Strasbourg 1879—1899, s. 21; pl.
XXVIII; Bauerreiss jw., s. 56.
»o Por. Swarzenski, jw., 51, przyp. 1 na s. 120, 2 1 3
na s. 127.
91 Oxford Bodlelan Library 2706, fol. 84; L a b o r d e, La
Bibie Moralistę conseruee a Ozford, Paris et Londre, I, Pa-
ris 1911, tabl. 84. Przykład jest znany Swarzensklemu,
jw., przyp. 1 na s. 120.
92 Por. Bauerrreiss, jw., s. 28—31, 49, 57n., fig. trze-
cia po s. 48.
20