DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Pietrusińska, Maria: Protogotycka chrzcielnica brązowa w Legnicy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0040
PROTOGOTYCKA CHRZCIELNICA BRĄZOWA W LEGNICY
racji naszego dzieła, zaczyna się w śląskim minia-
torstwie w latach siedemdziesiątych XIII w. i trwa
do około 1310 r.123. W tych też ramach czasowych
mieszczą się swobodnie, jak wynika ze szczegółowej
analizy, wszystkie elementy naszej chrzcielnicy, a ze-
stawienie jeszcze kilku przykładów pozwoli nam na
precyzyjniejsze ustalenie daty jej powstania. Formy
architektoniczne ostrego luku pojawiają się w minia-
turach i w przemyśle artystycznym około 1280 r., co
ilustrują głównie pieczęcie książęce. Jednym z naj-
wcześniejszych przykładów jest pieczęć Henryka V,
księcia legnickiego z 1281 ,r.124 125. Natomiast trójlistny
luk półokrągły widzimy jeszcze w artykulacji arka-
dowej tumby nagrobka Henryka IV Probusa, tak że
dotrwał on aż do początków XIV w. W układach
draperii nie znajdujemy śladów ostrości fałd, powta-
rzających się jeszcze w miniaturach z lat 80-tych123,
a z drugiej strony brakuje elementów nowej, malar-
skiej stylistyki rozwijającej się w sztuce śląskiej od
drugiego dziesięciolecia XIV w.126. Już nieco wcześ-
niej zanikają bizantynizujące twarze na rzecz nowych
typów fizjonomicznych127. Faza stylowa protogo-
tyku na chrzcielnicy wiąże się z miniaturami z sa-
mego końca XIII w., kiedy to pod wpływem tenden-
cji stosowania symetrii i osiowości układu zasady te
przybierają na sile i są powszechnie stosowane128.
Na ten sam okres wskazuje również ikonografia
przedstawień. Poprzestawszy na stwierdzeniu, że sze-
reg z nich występuje w sztuce śląskiej XIII w.
wspomnimy jedynie raz jeszcze Pokłon Trzech Króli
(il. 13), którego schemat (z odkrytą głową klęczącego
starca) rozpowszechnia się w Niemczech, jak widzie-
liśmy, w ostatniej ćwierci stulecia, a jednocześnie
w latach dziewięćdziesiątych brakuje na Śląsku przy-
kładów starszego typu tej sceny129. Nie inaczej
przedstawia się sprawa z wyobrażeniem Marii pro-
wadzącej Dzieciątko z koszykiem fil. 15), notowane
po raz pierwszy w zabytkach z około 1290 r.130. Opie-
rając się na tych dowodach należy przyjąć, że
chrzcielnica legnicka powstała po 1290 r., przy czym
„terminus ad quem-’ ustalić można na lata około
1300, a ostateczna propozycja daty końcowej nie
może wiele wykraczać poza ten czas.
Na koniec warto zastanowić się, w jaki sposób
chrzcielnica została wykonana i jakie czynniki na
Śląsku mogły przy tym współdziałać. Powszechnie
II. 28. Ewangeliarz Kunegundy z Barn-
bergu, oprawa z kości słoniowej, Chrys-
tus błogosławiący, ok. 1000 r. (Wg Golcl-
schmidfa)
praktykowana metoda dostarczania przez miniatu-
rzystę rysunków, według których wykonywano od-
123 Kloss, jw., s. 30—39 zalicza do okresu przejścio-
wego rękopisy z lat 1280—1290; jednak już nowe elementy
w psałterzu I Q 233, a romańskie jeszcze w Missale nr 141
(Wrocław, Archiwum Diecezjalne) i w Missale I F 366 (tam-
że, Biblioteka Uniwersytecka) z początku XIV w.; por. tamże,
s. 24n, 37—39, fig. 15, 16, 36, 37.
124 Gumowski, jw., tabl. LXXXVIII nr 12.
125 Np. w antyfonarzu I F 401, por. Kloss, jw., s. 31n.
126 Mam tu na myśli takie dzieła, jak np. cytowany już
nagrobek w Lwówku, Ukrzyżowanie w Missale R 164 (Wro¬
cław, Biblioteka Uniwersytecka, fol. 136v.) z dwudziestych lat
XIV w. i inne miniatury z tego czasu, (por. Kloss, jw.,
s. 45n„ fig. 46, 56—58, 61 etc.).
127 Już w graduale I F 412 z lat 1290—1300 tylko ślady
romańskiej twardości w rysach przy nowym kształcie głowy
i sylwetki, tamże s. 37, fig, 41, 40.
128 Tamże s. 35n. (w związku z graduałem I F 412).
i2» We wspomnianym antyfonarzu I F 401 z lat 80-tych
pierwszy król jeszcze w koronie, tamże, fig. 29.
130 Por. przykłady w przyp. SB.
31
racji naszego dzieła, zaczyna się w śląskim minia-
torstwie w latach siedemdziesiątych XIII w. i trwa
do około 1310 r.123. W tych też ramach czasowych
mieszczą się swobodnie, jak wynika ze szczegółowej
analizy, wszystkie elementy naszej chrzcielnicy, a ze-
stawienie jeszcze kilku przykładów pozwoli nam na
precyzyjniejsze ustalenie daty jej powstania. Formy
architektoniczne ostrego luku pojawiają się w minia-
turach i w przemyśle artystycznym około 1280 r., co
ilustrują głównie pieczęcie książęce. Jednym z naj-
wcześniejszych przykładów jest pieczęć Henryka V,
księcia legnickiego z 1281 ,r.124 125. Natomiast trójlistny
luk półokrągły widzimy jeszcze w artykulacji arka-
dowej tumby nagrobka Henryka IV Probusa, tak że
dotrwał on aż do początków XIV w. W układach
draperii nie znajdujemy śladów ostrości fałd, powta-
rzających się jeszcze w miniaturach z lat 80-tych123,
a z drugiej strony brakuje elementów nowej, malar-
skiej stylistyki rozwijającej się w sztuce śląskiej od
drugiego dziesięciolecia XIV w.126. Już nieco wcześ-
niej zanikają bizantynizujące twarze na rzecz nowych
typów fizjonomicznych127. Faza stylowa protogo-
tyku na chrzcielnicy wiąże się z miniaturami z sa-
mego końca XIII w., kiedy to pod wpływem tenden-
cji stosowania symetrii i osiowości układu zasady te
przybierają na sile i są powszechnie stosowane128.
Na ten sam okres wskazuje również ikonografia
przedstawień. Poprzestawszy na stwierdzeniu, że sze-
reg z nich występuje w sztuce śląskiej XIII w.
wspomnimy jedynie raz jeszcze Pokłon Trzech Króli
(il. 13), którego schemat (z odkrytą głową klęczącego
starca) rozpowszechnia się w Niemczech, jak widzie-
liśmy, w ostatniej ćwierci stulecia, a jednocześnie
w latach dziewięćdziesiątych brakuje na Śląsku przy-
kładów starszego typu tej sceny129. Nie inaczej
przedstawia się sprawa z wyobrażeniem Marii pro-
wadzącej Dzieciątko z koszykiem fil. 15), notowane
po raz pierwszy w zabytkach z około 1290 r.130. Opie-
rając się na tych dowodach należy przyjąć, że
chrzcielnica legnicka powstała po 1290 r., przy czym
„terminus ad quem-’ ustalić można na lata około
1300, a ostateczna propozycja daty końcowej nie
może wiele wykraczać poza ten czas.
Na koniec warto zastanowić się, w jaki sposób
chrzcielnica została wykonana i jakie czynniki na
Śląsku mogły przy tym współdziałać. Powszechnie
II. 28. Ewangeliarz Kunegundy z Barn-
bergu, oprawa z kości słoniowej, Chrys-
tus błogosławiący, ok. 1000 r. (Wg Golcl-
schmidfa)
praktykowana metoda dostarczania przez miniatu-
rzystę rysunków, według których wykonywano od-
123 Kloss, jw., s. 30—39 zalicza do okresu przejścio-
wego rękopisy z lat 1280—1290; jednak już nowe elementy
w psałterzu I Q 233, a romańskie jeszcze w Missale nr 141
(Wrocław, Archiwum Diecezjalne) i w Missale I F 366 (tam-
że, Biblioteka Uniwersytecka) z początku XIV w.; por. tamże,
s. 24n, 37—39, fig. 15, 16, 36, 37.
124 Gumowski, jw., tabl. LXXXVIII nr 12.
125 Np. w antyfonarzu I F 401, por. Kloss, jw., s. 31n.
126 Mam tu na myśli takie dzieła, jak np. cytowany już
nagrobek w Lwówku, Ukrzyżowanie w Missale R 164 (Wro¬
cław, Biblioteka Uniwersytecka, fol. 136v.) z dwudziestych lat
XIV w. i inne miniatury z tego czasu, (por. Kloss, jw.,
s. 45n„ fig. 46, 56—58, 61 etc.).
127 Już w graduale I F 412 z lat 1290—1300 tylko ślady
romańskiej twardości w rysach przy nowym kształcie głowy
i sylwetki, tamże s. 37, fig, 41, 40.
128 Tamże s. 35n. (w związku z graduałem I F 412).
i2» We wspomnianym antyfonarzu I F 401 z lat 80-tych
pierwszy król jeszcze w koronie, tamże, fig. 29.
130 Por. przykłady w przyp. SB.
31