DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Pietrusińska, Maria: Protogotycka chrzcielnica brązowa w Legnicy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0042
PROTOGOTYCKA CHRZCIELNICA BRĄZOWA W LEGNICY
rały się miejscowe rękopisy, czerpiąc nowe wzory.
(Pamiętamy też, że pierwszą konsekwentnie gotycką
architekturą na Śląsku jest kaplica św. Jadwigi
w Trzebnicy). Wreszcie przyjmując śląskie pocho-
dzenie chrzcielnicy, należy sądzić, że jedynie w klasz-
tornych ośrodkach .rozwiniętego kultu liturgicznego
mógł powstać złożony, a zarazem konsekwentnie wy-
pływający ze znaczenia sakramentu chrztu program
dekoracji, tak dobitnie wzbogacony przez cysterskie
pierwiastki maryjne. Jeżeli zatem nie nasuwają się
wątpliwości w 'kwestii łączenia twórcy programu
i wzorów miniatorskich ze środowiskiem cysterskim,
- ściślej z Lubiążem — to można też wysunąć przy-
puszczenie, że chrzielnica nasza została tam także
wykonana. W Lubiążu przecież pracowali wytrawni
złotnicy, a także znana tam była sztuka odlewnicza.
Nie darmo klasztor ten zwany był „kuźnią falsyfika-
tów” — do takiego mistrzostwa dochodzili oni w wy-
konywaniu i... podrabianiu pieczęci ł3«, a o produkcji
ludwisarskiej mamy już wzmianki na początku
XIII w. — w tym bowiem czasie dla kościoła trzeb-
nickiego w-ykonane zostały tam płyty ołowiane
i dzwony 13‘. Nie wyciągając kategorycznych wnios-
ków, można na koniec stwierdzić, że chrzcielnica mu-
siała być związana z jakąś znaczną fundacją, jako
przedmiot na owe czasy niezwykle kosztowny, cho-
ciaż łączenie jej z którymś z książąt legnickich
w braku danych archiwalnych nie znajduje dowo-
dów. Warto jedynie zaznaczyć, że na przełomie XIII
i XIV w. pozostawali oni z klasztorami cysterskimi
w ścisłych stosunkach, np. panujący w tym czasie
Bolko III legnicko-brzeski przeznaczył Lubiąż na
miejsce swego wiecznego spoczynku 136 137 138. Ponieważ koś-
ciół św. Piotra i Pawła w Legnicy, w którym obec-
nie znajduje się zabytek, pochodzi w głównym zrębie
z czasów jego przebudowy, zaczętej w 1333 r., przeto
chrzcielnica wykonana została dla kościoła wcześ-
niejszego, wzmiankowanego w źródłach już
w 1208 r.13fl, jeżeli w ogóle nie znalazła się tam na
skutók przeniesienia z nieznanego, pierwotnego miej-
sca przeznaczenia. Trzeba jednak dodać, że na tle
trzynasto- i czternastowiecznego środowiska Legnicy,
będącej ważnym ośrodkiem jako stolica księstwa,
tego rodzaju fundacja artystyczna dla głównego koś-
cioła miejskiego wydaje się być zupełnie usprawie-
dliwiona i zrozumiała 14°.
W konkluzji: wszelkie dane wskazują na to, że
136 Por. Gumowski, jw., s. 257, 321; S i 1 n 1 c k i, jw.,
s. 113, 384.
137 S i 1 n 1 c k i, jw., s. 116.
138 Tamże, s. 387; liczne przywileje na rzecz Lubiąża, np.
tenże Bolesław w 1313 r. zwalnia dobra nadane klasztorowi,
ze wszystkich obciążeń, por. Z. Wojciechowski, Ustrój
polityczny śląska. Historia Śląska, I, pod red. S. Kutrzeby,
Kraków 1933, przyp. 7 na s. 599.
i3» Luehs, Liegnitz, s. 142; Z i e g 1 e r, jw., s. 1—18.
II. 30. A. Lesser, Chrzcielnica legnicka, rysunek. War-
szawa, Muzeum Narodowe. (Fot. Muz. Nar. Warszawa)
chrzcielnica w kościele św. Piotra i Pawła w Legnicy
powstała jako fundacja śląska i wykonana została
w ostatnich latach XIII w. albo w pierwszych XIV w.
w oparciu o warsztat cysterskiego opactwa w Lubiążu.
Jeszcze kilka uwag na zakończenie. Legnicki za-
bytek, co dotychczas nie dość jasno zostało podkreś-
lone, jest na tle rzemiosła artystycznego nie tylko
Śląska, ale i całej Polski, dziełem odosobnionym,
a zarazem stanowi najcharakterystyczniejszy przy-
kład form stylowych i tendencji artystycznych proto-
gotyku. Pomimo braków warsztatowych i pozostawia-
jącej wiele do życzenia strony wykonawczej, w de-
140 Od początku XIV w. wzmianki o fundacjach i nada-
niach na rzecz Kościoła ze strony książąt i mieszczan, por.
Ziegler, jw., s. lOn. Dalsze dzieje zabytku ograniczają się
do translokacji w obrębie legnickiego kościoła (np. w 1875 r.
stał w absydzie południowej nawy, L u c h s, jw., s. 143),
a także do częściowego pokrycia naczynia w niewiadomym
czasie polichromią, z której pozostałości złoceń i zielonej
farby do dziś są widoczne.
33
rały się miejscowe rękopisy, czerpiąc nowe wzory.
(Pamiętamy też, że pierwszą konsekwentnie gotycką
architekturą na Śląsku jest kaplica św. Jadwigi
w Trzebnicy). Wreszcie przyjmując śląskie pocho-
dzenie chrzcielnicy, należy sądzić, że jedynie w klasz-
tornych ośrodkach .rozwiniętego kultu liturgicznego
mógł powstać złożony, a zarazem konsekwentnie wy-
pływający ze znaczenia sakramentu chrztu program
dekoracji, tak dobitnie wzbogacony przez cysterskie
pierwiastki maryjne. Jeżeli zatem nie nasuwają się
wątpliwości w 'kwestii łączenia twórcy programu
i wzorów miniatorskich ze środowiskiem cysterskim,
- ściślej z Lubiążem — to można też wysunąć przy-
puszczenie, że chrzielnica nasza została tam także
wykonana. W Lubiążu przecież pracowali wytrawni
złotnicy, a także znana tam była sztuka odlewnicza.
Nie darmo klasztor ten zwany był „kuźnią falsyfika-
tów” — do takiego mistrzostwa dochodzili oni w wy-
konywaniu i... podrabianiu pieczęci ł3«, a o produkcji
ludwisarskiej mamy już wzmianki na początku
XIII w. — w tym bowiem czasie dla kościoła trzeb-
nickiego w-ykonane zostały tam płyty ołowiane
i dzwony 13‘. Nie wyciągając kategorycznych wnios-
ków, można na koniec stwierdzić, że chrzcielnica mu-
siała być związana z jakąś znaczną fundacją, jako
przedmiot na owe czasy niezwykle kosztowny, cho-
ciaż łączenie jej z którymś z książąt legnickich
w braku danych archiwalnych nie znajduje dowo-
dów. Warto jedynie zaznaczyć, że na przełomie XIII
i XIV w. pozostawali oni z klasztorami cysterskimi
w ścisłych stosunkach, np. panujący w tym czasie
Bolko III legnicko-brzeski przeznaczył Lubiąż na
miejsce swego wiecznego spoczynku 136 137 138. Ponieważ koś-
ciół św. Piotra i Pawła w Legnicy, w którym obec-
nie znajduje się zabytek, pochodzi w głównym zrębie
z czasów jego przebudowy, zaczętej w 1333 r., przeto
chrzcielnica wykonana została dla kościoła wcześ-
niejszego, wzmiankowanego w źródłach już
w 1208 r.13fl, jeżeli w ogóle nie znalazła się tam na
skutók przeniesienia z nieznanego, pierwotnego miej-
sca przeznaczenia. Trzeba jednak dodać, że na tle
trzynasto- i czternastowiecznego środowiska Legnicy,
będącej ważnym ośrodkiem jako stolica księstwa,
tego rodzaju fundacja artystyczna dla głównego koś-
cioła miejskiego wydaje się być zupełnie usprawie-
dliwiona i zrozumiała 14°.
W konkluzji: wszelkie dane wskazują na to, że
136 Por. Gumowski, jw., s. 257, 321; S i 1 n 1 c k i, jw.,
s. 113, 384.
137 S i 1 n 1 c k i, jw., s. 116.
138 Tamże, s. 387; liczne przywileje na rzecz Lubiąża, np.
tenże Bolesław w 1313 r. zwalnia dobra nadane klasztorowi,
ze wszystkich obciążeń, por. Z. Wojciechowski, Ustrój
polityczny śląska. Historia Śląska, I, pod red. S. Kutrzeby,
Kraków 1933, przyp. 7 na s. 599.
i3» Luehs, Liegnitz, s. 142; Z i e g 1 e r, jw., s. 1—18.
II. 30. A. Lesser, Chrzcielnica legnicka, rysunek. War-
szawa, Muzeum Narodowe. (Fot. Muz. Nar. Warszawa)
chrzcielnica w kościele św. Piotra i Pawła w Legnicy
powstała jako fundacja śląska i wykonana została
w ostatnich latach XIII w. albo w pierwszych XIV w.
w oparciu o warsztat cysterskiego opactwa w Lubiążu.
Jeszcze kilka uwag na zakończenie. Legnicki za-
bytek, co dotychczas nie dość jasno zostało podkreś-
lone, jest na tle rzemiosła artystycznego nie tylko
Śląska, ale i całej Polski, dziełem odosobnionym,
a zarazem stanowi najcharakterystyczniejszy przy-
kład form stylowych i tendencji artystycznych proto-
gotyku. Pomimo braków warsztatowych i pozostawia-
jącej wiele do życzenia strony wykonawczej, w de-
140 Od początku XIV w. wzmianki o fundacjach i nada-
niach na rzecz Kościoła ze strony książąt i mieszczan, por.
Ziegler, jw., s. lOn. Dalsze dzieje zabytku ograniczają się
do translokacji w obrębie legnickiego kościoła (np. w 1875 r.
stał w absydzie południowej nawy, L u c h s, jw., s. 143),
a także do częściowego pokrycia naczynia w niewiadomym
czasie polichromią, z której pozostałości złoceń i zielonej
farby do dziś są widoczne.
33