DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Olszewski, Andrzej M.: Gotyckie rzeźby alabastrowe pochodzenia angielskiego w Polsce
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0056
ANDRZEJ M. OLSZEWSK
II. 12. Ołtarz ze scenami z życia Chrystusa i Marii, ok. 1420—35. Gdańsk, Muzeum. (Fot. W. Wolny)
przez trzech rozmawiających z nim mężczyzn. Tło
stanowią korony drzew przypominające wyglądem
odwrócone gruszki. Scena ta, jak również cztery dal-
sze, posiada zwieńczenie w formie krenelaża, który
podobnie jak podstawy płaskorzeźb wybiega ukosem
ku przodowi.
Druga z kolei płaskorzeźba przedstawia Ścięcie
św. Jana. W środku klęczy święty ze złożonymi ręka-
mi, a kat, trzymając go lewą ręką za włosy, zama-
chuje się nań mieczem o niedługim, szerokim ostrzu.
Po prawej stronie stoi Salome z misą, za nią zapewne
pomocnik kata lub stróż więzienny. Z lewej strony
wypełniają relief dwie baszty — jest to twierdza
Macheront. w której święty miał być osadzony przez
Heroda.
Na trzecim reliefie widzimy po lewej rozmawia-
jące Herodiadę i Salome. Dają one głowę św. Jana
pachołkowi w celu tajemnego pochowania55. Za nim
na drugim planie prawej części reliefu widać jeszcze
jedną postać męską. W tle znajdują się drzewa po-
dobne jak w Nauczaniu.
W scenie dalszej zwłoki św. Jana (bez głowy) spo-
czywają na stosie drewnianych kłód, otoczone przez
kilku mężczyzn. Jeden z nich, na pierwszym planie,
podsyca ogień przy pomocy miecha3e. Z pozosta-
łych, stojących za stosem, lewy porusza zwłoki wi-
dłami, by się lepiej paliły, środkowy dodaje bierwion
do ognia, ostatni, po prawej stronie, niesie zapas
drzewa. Scena ta, nie pozbawiona rodzajowego nie-
mal charakteru w realistycznym przedstawieniu kil-
ku współdziałających postaci, wyobraża spalenie
zwłok św. Jana wydobytych według legendy z grobu
na polecenie Juliana Apostaty57.
Ostatnia scena przedstawia na pierwszym planie
na prawo leżącego na ziemi mężczyznę, ku któremu
z lewej nachyla się inny, trzymający okrągły przed-
miot, przypominający sito. Na drugim planie stoją
dwie postaci kobiece, które, ze względu na podobień-
stwo do niewiast w scenie Wręczenia głowy, należy
uznać za Herodiadę i Salome. Nie udało się w spo-
sób pewny rozwiązać znaczenia tej sceny. Być może
przedstawia ona nieszczęścia, jakie spadły na dom
Heroda jako kara za zabójstwo św. Jana38. Jednak
i w tym wypadku nie wszystko jest jasne: oprócz
na banderolach trzymanych przez postacie stojące, dziś czę-
ściowo uszkodzone: Unde es tu?, Quis es tu?, Propheta es
tu? — zob. Nelson, English Alabasters..., jw., s. 329.
55 Herodiada miała przewieźć głowę św. Jana z Macherontu,
gdzie został on ścięty, do Jerozolimy i tam pochować, bała się
bowiem, że w razie pogrzebania głowy wraz z ciałem święty
powstanie — por. J. de V o r a g i n e, Legenda hec aurea...,
Lugduni 1510, s. CII.
56 Motyw ten spotykamy nieraz w rzeźbie alabastrowej -—
por. Spalenie filozofów z podania o św. Katarzynie — Ph. Nel-
son, Some Unpublished English, Mediaeral Alabaster Carvings
„The Archaeological Journal", LXXXII, 1925, wyd. 1928, tabl.
III, 3) lub Męczeństwo św. Wawrzyńca — Ph. Nelson,
Some Undescribed English Alabaster C ar ring s, „The Archaeo-
logical Journal", LXXXVIII, 1926, wyd. 1928, tabl. VII, 2. —
Inną wersję dziejów szczątków św. Jana podaje tekst po-
chodzący od bpa egipskiego Sarapiona, spisany przypuszczal-
nie w okresie 385—395, publ. przez A. Mingana z wstępem
R. Harrisa, „Bulletin of the John Rylands Library", Man-
chester, 11, 1927, s. 329—498. Zamierzone spalenie zwłok nie
zostaje tu wykonane (znane jest jednak już Teodoretowl,
por. tamże s. 458, przypis 2).
57 K. K u n s 11 e, Ikonographie der christlichen Kunst, II,
Freiburg im Breisgau 1926, s. 339—340. Por. J. de V o r a g i n e,
Sermones de sanctis per anni totius circulum, Venetiis 1602,
k. 341, 342 awersy.
58 Hildburgh, Iconographical Peculiarities..., jw., pisze
na s. 128: „The apocryphal" Letter of Herod to Pilate" speaks
of Herod‘s son Lesbonax being „in the last stages of a de-
cline" — a term which might conceirably fit the recumbent
47
II. 12. Ołtarz ze scenami z życia Chrystusa i Marii, ok. 1420—35. Gdańsk, Muzeum. (Fot. W. Wolny)
przez trzech rozmawiających z nim mężczyzn. Tło
stanowią korony drzew przypominające wyglądem
odwrócone gruszki. Scena ta, jak również cztery dal-
sze, posiada zwieńczenie w formie krenelaża, który
podobnie jak podstawy płaskorzeźb wybiega ukosem
ku przodowi.
Druga z kolei płaskorzeźba przedstawia Ścięcie
św. Jana. W środku klęczy święty ze złożonymi ręka-
mi, a kat, trzymając go lewą ręką za włosy, zama-
chuje się nań mieczem o niedługim, szerokim ostrzu.
Po prawej stronie stoi Salome z misą, za nią zapewne
pomocnik kata lub stróż więzienny. Z lewej strony
wypełniają relief dwie baszty — jest to twierdza
Macheront. w której święty miał być osadzony przez
Heroda.
Na trzecim reliefie widzimy po lewej rozmawia-
jące Herodiadę i Salome. Dają one głowę św. Jana
pachołkowi w celu tajemnego pochowania55. Za nim
na drugim planie prawej części reliefu widać jeszcze
jedną postać męską. W tle znajdują się drzewa po-
dobne jak w Nauczaniu.
W scenie dalszej zwłoki św. Jana (bez głowy) spo-
czywają na stosie drewnianych kłód, otoczone przez
kilku mężczyzn. Jeden z nich, na pierwszym planie,
podsyca ogień przy pomocy miecha3e. Z pozosta-
łych, stojących za stosem, lewy porusza zwłoki wi-
dłami, by się lepiej paliły, środkowy dodaje bierwion
do ognia, ostatni, po prawej stronie, niesie zapas
drzewa. Scena ta, nie pozbawiona rodzajowego nie-
mal charakteru w realistycznym przedstawieniu kil-
ku współdziałających postaci, wyobraża spalenie
zwłok św. Jana wydobytych według legendy z grobu
na polecenie Juliana Apostaty57.
Ostatnia scena przedstawia na pierwszym planie
na prawo leżącego na ziemi mężczyznę, ku któremu
z lewej nachyla się inny, trzymający okrągły przed-
miot, przypominający sito. Na drugim planie stoją
dwie postaci kobiece, które, ze względu na podobień-
stwo do niewiast w scenie Wręczenia głowy, należy
uznać za Herodiadę i Salome. Nie udało się w spo-
sób pewny rozwiązać znaczenia tej sceny. Być może
przedstawia ona nieszczęścia, jakie spadły na dom
Heroda jako kara za zabójstwo św. Jana38. Jednak
i w tym wypadku nie wszystko jest jasne: oprócz
na banderolach trzymanych przez postacie stojące, dziś czę-
ściowo uszkodzone: Unde es tu?, Quis es tu?, Propheta es
tu? — zob. Nelson, English Alabasters..., jw., s. 329.
55 Herodiada miała przewieźć głowę św. Jana z Macherontu,
gdzie został on ścięty, do Jerozolimy i tam pochować, bała się
bowiem, że w razie pogrzebania głowy wraz z ciałem święty
powstanie — por. J. de V o r a g i n e, Legenda hec aurea...,
Lugduni 1510, s. CII.
56 Motyw ten spotykamy nieraz w rzeźbie alabastrowej -—
por. Spalenie filozofów z podania o św. Katarzynie — Ph. Nel-
son, Some Unpublished English, Mediaeral Alabaster Carvings
„The Archaeological Journal", LXXXII, 1925, wyd. 1928, tabl.
III, 3) lub Męczeństwo św. Wawrzyńca — Ph. Nelson,
Some Undescribed English Alabaster C ar ring s, „The Archaeo-
logical Journal", LXXXVIII, 1926, wyd. 1928, tabl. VII, 2. —
Inną wersję dziejów szczątków św. Jana podaje tekst po-
chodzący od bpa egipskiego Sarapiona, spisany przypuszczal-
nie w okresie 385—395, publ. przez A. Mingana z wstępem
R. Harrisa, „Bulletin of the John Rylands Library", Man-
chester, 11, 1927, s. 329—498. Zamierzone spalenie zwłok nie
zostaje tu wykonane (znane jest jednak już Teodoretowl,
por. tamże s. 458, przypis 2).
57 K. K u n s 11 e, Ikonographie der christlichen Kunst, II,
Freiburg im Breisgau 1926, s. 339—340. Por. J. de V o r a g i n e,
Sermones de sanctis per anni totius circulum, Venetiis 1602,
k. 341, 342 awersy.
58 Hildburgh, Iconographical Peculiarities..., jw., pisze
na s. 128: „The apocryphal" Letter of Herod to Pilate" speaks
of Herod‘s son Lesbonax being „in the last stages of a de-
cline" — a term which might conceirably fit the recumbent
47