DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Olszewski, Andrzej M.: Gotyckie rzeźby alabastrowe pochodzenia angielskiego w Polsce
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0062
GOTYCKIE RZEŹBY ALABASTROWE...
też Duch św. pod postacią gołębicy77. Warto zwró-
cić jeszcze uwagę, iż na naszej płaskorzeźbie Dzie-
ciątko dźwiga krzyż, co przypomina los jaki czeka
Chrystusa 7H. Na krzyżu znajduje się przedmiot, który
należy zapewne zidentyfikować jako koronę cier-
niową 79.
Poprzednio poznaliśmy już wcześniejszy typ przed-
stawienia Pokłonu Magów w rzeźbie alabastrowej.
Dalszym ogniwem rozwoju tego tematu jest relief
z British Museum w LondyniePrzez przesunięcie
drugiego i trzeciego Mędrca w kierunku wezgłowia
łoża zapowiada on zmianę formatu tej sceny z pro-
stokąta leżącego na stojący. W fazie rozwiniętej, do
której zalicza się Pokłon z ołtarza gdańskiego, kom-
pozycja ożywia się, staje się trójiplanową. Na planie
pierwszym, umieszczano często z lewej strony św. Jó-
zefa a w środku głowy zwierząt przy żłobie, wyżej
Matkę Boską na łożu trzymającą Dzieciątko oraz
pierwszego z królów ofiarowującego dar, na trzecim
planie dwóch dalszych Magów zwykle z prawicami
wzniesionymi ku (nie widocznej na reliefie) gwiez-
dzie81. Postać położnej nie pojawia się już zwykle.
Również przedstawienie nagiego Dzieciątka jest cechą
późniejszą82, we wczesnych bowiem płaskorzeźbach
jest Ono zwykle ubrane83.
burgh, Further Notes..., jw., s. 35, 11. 3, oraz dusze na łonie
Boga Ojca w przedstawieniu Trójcy św.: E v a n s, jw., il. 54.
Warto zaznaczyć, że przeciw przedstawianiu w scenie Zwiasto-
wania Dzieciątka schodzącego z nieba' w ludzkiej postaci jakby
do łona Marii, wystąpiono ze sprzeciwem w epoce potrydenckiej,
a mianowicie na synodzie krakowskim z r. 1621, dopatrując się
w tym łączności z herezją Walentyna twierdzącą, że Chrystus
przyniósł ciało z nieba: W. Tomkiewicz, Uchwała synodu
krakowskiego z 1621 r. o malarstwie sakralnym, ,.Sztuka
i Krytyka’*, VIII, 1957, nr 2, s. 181—182, Walentyn gnostyk
zm. ok. 160 r., tamże, s. 182, przypis 6. Wychodzenie Logosu
z ust Boga Ojca jest jednym więcej argumentem, że usta
w języku sztuki średniowiecznej stanowiły bramę dla du-
szy — por. np. wychodzenie duszy bogacza z jego ciała przez
usta w romańskiej rzeźbie śmierć bogacza w muzeum
w York — F. S a x 1, Englisli Sculptures of the Twelfth Cen-
tury. Boston, Mass. [1956], il. 49. ;
<7 Stanowi to ilustrację słów Credo: „Et incarnatus est
de Spiritu Sancto’*, Przykłady: Prlor, Gard ner, jw.,
il. 555 i Hild burgh, Iconographical Peculiarities..., tabl, II,
4; obie te sceny wykazują zaawansowanie też pod względem
stylistycznym; w pierwszej z nich strój Gabriela można zesta-
wić z jego strojem na reliefie gdańskim, w drugiej widzimy
analogie w układzie szat Marii. Por. również we wszystkich
trzech dziełach baldachimy nad klęcznikiem Madonny.
78 o zagadnieniu ideowego łączenia dzieciństwa i męki
Chrystusa por. L. Kalinowski, Geneza Piety średniowiecz-
nej, „Prace KHS“, X, 1952, s. 172—174, 204—228. Zwiastowanie
z Dzieciątkiem z krzyżem na ramieniu lecącym ku Marii
występuje wg autora wyłącznie w malarstwie, ewentualnie
z jednym wyjątkiem właśnie w rzeźbie alabastrowej, tamże,
s. 217.
79 Nelson, Some Additional Specimens..., jw., s. 118, wy-
mienia Zwiastowanie z tym motywem,
80 Hildburgh, Englisli Alabaster Tables..., jw., il. 3.
II. 17. Zmartwychwstanie Chrystusa, ok. 1420—35,
fragment ołtarza, Gdańsk, Muzeum. (Fot. W. Wol-
ni/)
81 Np. Nelson, Some Unpublished-, jw., „The Archaeo-
logical Journal“, LXXXII, 1925, tabl, XI, por, też analogie
z reliefem gdańskim w niektórych detalach, jak korony kró-
lów czy przynoszone przez nich dary; przykład ten można
dat. ok. 1430 — tamże, s. 221; tenże, Some Further
Examples of Medieral Englisli Alabaster Carrings, „The
Archaeological JournaT’, LXXIV, 1917, tabl. XIII, 2; por. też
płaskorzeźbę z British Museum dat. na ok. 1480, na której
występuje czterech Magów: Prior, Gard ner, jw., il. 559.
82 Nelson, Some Fifteenth-Century Englisli—, jw., tabl.
IV, 2; V, 2.
83 Np. w omówionej wczesnej grupie Pokłonu Magów.
53
też Duch św. pod postacią gołębicy77. Warto zwró-
cić jeszcze uwagę, iż na naszej płaskorzeźbie Dzie-
ciątko dźwiga krzyż, co przypomina los jaki czeka
Chrystusa 7H. Na krzyżu znajduje się przedmiot, który
należy zapewne zidentyfikować jako koronę cier-
niową 79.
Poprzednio poznaliśmy już wcześniejszy typ przed-
stawienia Pokłonu Magów w rzeźbie alabastrowej.
Dalszym ogniwem rozwoju tego tematu jest relief
z British Museum w LondyniePrzez przesunięcie
drugiego i trzeciego Mędrca w kierunku wezgłowia
łoża zapowiada on zmianę formatu tej sceny z pro-
stokąta leżącego na stojący. W fazie rozwiniętej, do
której zalicza się Pokłon z ołtarza gdańskiego, kom-
pozycja ożywia się, staje się trójiplanową. Na planie
pierwszym, umieszczano często z lewej strony św. Jó-
zefa a w środku głowy zwierząt przy żłobie, wyżej
Matkę Boską na łożu trzymającą Dzieciątko oraz
pierwszego z królów ofiarowującego dar, na trzecim
planie dwóch dalszych Magów zwykle z prawicami
wzniesionymi ku (nie widocznej na reliefie) gwiez-
dzie81. Postać położnej nie pojawia się już zwykle.
Również przedstawienie nagiego Dzieciątka jest cechą
późniejszą82, we wczesnych bowiem płaskorzeźbach
jest Ono zwykle ubrane83.
burgh, Further Notes..., jw., s. 35, 11. 3, oraz dusze na łonie
Boga Ojca w przedstawieniu Trójcy św.: E v a n s, jw., il. 54.
Warto zaznaczyć, że przeciw przedstawianiu w scenie Zwiasto-
wania Dzieciątka schodzącego z nieba' w ludzkiej postaci jakby
do łona Marii, wystąpiono ze sprzeciwem w epoce potrydenckiej,
a mianowicie na synodzie krakowskim z r. 1621, dopatrując się
w tym łączności z herezją Walentyna twierdzącą, że Chrystus
przyniósł ciało z nieba: W. Tomkiewicz, Uchwała synodu
krakowskiego z 1621 r. o malarstwie sakralnym, ,.Sztuka
i Krytyka’*, VIII, 1957, nr 2, s. 181—182, Walentyn gnostyk
zm. ok. 160 r., tamże, s. 182, przypis 6. Wychodzenie Logosu
z ust Boga Ojca jest jednym więcej argumentem, że usta
w języku sztuki średniowiecznej stanowiły bramę dla du-
szy — por. np. wychodzenie duszy bogacza z jego ciała przez
usta w romańskiej rzeźbie śmierć bogacza w muzeum
w York — F. S a x 1, Englisli Sculptures of the Twelfth Cen-
tury. Boston, Mass. [1956], il. 49. ;
<7 Stanowi to ilustrację słów Credo: „Et incarnatus est
de Spiritu Sancto’*, Przykłady: Prlor, Gard ner, jw.,
il. 555 i Hild burgh, Iconographical Peculiarities..., tabl, II,
4; obie te sceny wykazują zaawansowanie też pod względem
stylistycznym; w pierwszej z nich strój Gabriela można zesta-
wić z jego strojem na reliefie gdańskim, w drugiej widzimy
analogie w układzie szat Marii. Por. również we wszystkich
trzech dziełach baldachimy nad klęcznikiem Madonny.
78 o zagadnieniu ideowego łączenia dzieciństwa i męki
Chrystusa por. L. Kalinowski, Geneza Piety średniowiecz-
nej, „Prace KHS“, X, 1952, s. 172—174, 204—228. Zwiastowanie
z Dzieciątkiem z krzyżem na ramieniu lecącym ku Marii
występuje wg autora wyłącznie w malarstwie, ewentualnie
z jednym wyjątkiem właśnie w rzeźbie alabastrowej, tamże,
s. 217.
79 Nelson, Some Additional Specimens..., jw., s. 118, wy-
mienia Zwiastowanie z tym motywem,
80 Hildburgh, Englisli Alabaster Tables..., jw., il. 3.
II. 17. Zmartwychwstanie Chrystusa, ok. 1420—35,
fragment ołtarza, Gdańsk, Muzeum. (Fot. W. Wol-
ni/)
81 Np. Nelson, Some Unpublished-, jw., „The Archaeo-
logical Journal“, LXXXII, 1925, tabl, XI, por, też analogie
z reliefem gdańskim w niektórych detalach, jak korony kró-
lów czy przynoszone przez nich dary; przykład ten można
dat. ok. 1430 — tamże, s. 221; tenże, Some Further
Examples of Medieral Englisli Alabaster Carrings, „The
Archaeological JournaT’, LXXIV, 1917, tabl. XIII, 2; por. też
płaskorzeźbę z British Museum dat. na ok. 1480, na której
występuje czterech Magów: Prior, Gard ner, jw., il. 559.
82 Nelson, Some Fifteenth-Century Englisli—, jw., tabl.
IV, 2; V, 2.
83 Np. w omówionej wczesnej grupie Pokłonu Magów.
53