DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Olszewski, Andrzej M.: Gotyckie rzeźby alabastrowe pochodzenia angielskiego w Polsce
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0065
ANDRZEJ M. OLSZEWSKI
II. 19. Zdrada Judasza, ok. 1420—35. Skarbiec Katedry
Krakowskiej. (Fot. W. Gomuła)
Celem ustalenia czasu powstania ołtarza uwzględ-
nić należy parę czynników. Krenelażowe zwieńczenia
płaskorzeźb występują, jak wspomniano, w okresie
mniej więcej 1380—1430, natomiast maswerkowe, jak
w Zmartwychwstaniu, należą do fazy późniejszej.
Zestawienie więc obu tych motywów100 sugeruje da-
towanie na okres przejściowy. Omówiona bardziej
szczegółowo rozwinięta ikonografia poszczególnych
przedstawień przemawia również za zaawansowanym
wiekiem X>V. To samo da się powiedzieć o wspom-
nianym bardziej plastycznym kształtowaniu draperii,
o jej modelowaniu w strojach śś. Janów. W stosunku
do poprzedniego ołtarza w Warszawie zauważamy
bardziej urozmaicony układ fałdów, co przyczynia
się do ożywienia płaskorzeźby. Dane powyższe po-
zwalają datować ołtarz gdański na lata ok. 1420—35,
może nawet bliżej górnej granicy tego okresu 10‘. Po
rozpatrzeniu się w bogatym materiale porównawczym
wypada stwierdzić, iż dzieło należy do cenniejszych
zabytków gotyckiej alabastrowej plastyki angielskiej.
W Trzemeśni koło Myślenic znalazły się dwie
rzeźby: Zdrada Judasza (obecnie w skarbcu katedry
wawelskiej) i Biczowanie Chrystusa102.
Płaskorzeźba Zdrady Judasza103 przedstawia
w środku Chrystusa i obejmującego Go Judasza, z le-
wej znajduje się św. Piotr z dobytym mieczem, na
pierwszym planie leży na ziemi Malchus. Z tyłu
i z prawej strony otacza środkową grupę czterech
zbirów, z których jeden szarpie Chrystusa za płaszcz
i zamierza się nań sztyletem. Płaskorzeźba zachowała
ślady polichromii i złoceń. Widać tu znowu charak-
terystyczne kwiaty z kropek czerwonych i białych
oraz ciemne ślady na twarzach zbirów.
Kompozycja Zdrady Judasza w rzeźbie alabastro-
wej wykształca się dość wcześnie, co widać na przy-
kładzie z Hawkley10t. Już tutaj rozmieszczenie posta-
ci, a nawet gesty niektórych z nich ustalają kanon,
postaci, przy specjalnie silnym uwypukleniu głów.
Podczas, gdy we wcześniejszych rzeźbach (Żukowo,
Gdańsk: Niewierny Tomasz, św. Krzysztof) fałdy
draperii strojów nie ,,odstają” silniej od bryły po-
staci, są bardziej płaskie, w ołtarzu naszym posiadają
one większą plastykę, wychodząc niejednokrotnie
poza lico podstawy reliefu.
Płaskorzeźby gdańskie w tle dekorowane są nie-
wielkimi guzami często spotykanymi w alabastrach
angielskich. Zachowały też one partie złoceń, jak
kraje szat oraz włosy. W dolnych częściach reliefów
widzimy ciemno zieloną murawę z motywami roślin-
nymi, m.in. ze zwykłymi w alabastrach kwiatami
z kropek czerwonych i białych. Również niektóre
górne partie rzeźb zachowały dekorację malarską.
100 Nie widzę powodów, wobec wzajemnych analogii, do
innego datowania Zmartwychwstania a innego pozostałych
rzeźb retabulum.
101 Za tym ostatnim mogłoby przemawiać proponowane
już zestawienie z mniej zaawansowanym ikonograficznie tryp-
tykiem z Munkathveraa, zob. przypis 68. Por. też sposób
kształtowania szat jednej z postaci na boku tumby R. Ver-
nona zm. 1451, w Tong (Gard ner, Alabaster Tombs..., jw.,
ił. 70) przypominający szaty śś. Janów w ołtarzu gdańskim.
Nagrobek mógł być wykonany zresztą przed śmiercią Ver-
nona.
102 w wizytacjach kanonicznych tamtejszego kościoła za-
chowanych w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
nie udało się mi odnaleźć informacji, które pomogłyby do
ustalenia czasu przybycia rzeźb do Trzemeśni.
103 Wys. ok. 39,5 cm. Wzmiankowana: J. E. Dutkie-
wicz, Małopolska rzeźba średniowieczna, Kraków 1949, s. 150,
il. 117a. Na brzegach relief wykazuje w kilku miejscach
uszkodzenia. Nadto bardziej wystające partie uległy pewnemu
starciu.
ioi Z ok. połowy w. XIV lub nieco późniejszy — Hild-
b u r g h, English Alabaster Carbings..., jw., s. 75, tabl. XV a.
56
II. 19. Zdrada Judasza, ok. 1420—35. Skarbiec Katedry
Krakowskiej. (Fot. W. Gomuła)
Celem ustalenia czasu powstania ołtarza uwzględ-
nić należy parę czynników. Krenelażowe zwieńczenia
płaskorzeźb występują, jak wspomniano, w okresie
mniej więcej 1380—1430, natomiast maswerkowe, jak
w Zmartwychwstaniu, należą do fazy późniejszej.
Zestawienie więc obu tych motywów100 sugeruje da-
towanie na okres przejściowy. Omówiona bardziej
szczegółowo rozwinięta ikonografia poszczególnych
przedstawień przemawia również za zaawansowanym
wiekiem X>V. To samo da się powiedzieć o wspom-
nianym bardziej plastycznym kształtowaniu draperii,
o jej modelowaniu w strojach śś. Janów. W stosunku
do poprzedniego ołtarza w Warszawie zauważamy
bardziej urozmaicony układ fałdów, co przyczynia
się do ożywienia płaskorzeźby. Dane powyższe po-
zwalają datować ołtarz gdański na lata ok. 1420—35,
może nawet bliżej górnej granicy tego okresu 10‘. Po
rozpatrzeniu się w bogatym materiale porównawczym
wypada stwierdzić, iż dzieło należy do cenniejszych
zabytków gotyckiej alabastrowej plastyki angielskiej.
W Trzemeśni koło Myślenic znalazły się dwie
rzeźby: Zdrada Judasza (obecnie w skarbcu katedry
wawelskiej) i Biczowanie Chrystusa102.
Płaskorzeźba Zdrady Judasza103 przedstawia
w środku Chrystusa i obejmującego Go Judasza, z le-
wej znajduje się św. Piotr z dobytym mieczem, na
pierwszym planie leży na ziemi Malchus. Z tyłu
i z prawej strony otacza środkową grupę czterech
zbirów, z których jeden szarpie Chrystusa za płaszcz
i zamierza się nań sztyletem. Płaskorzeźba zachowała
ślady polichromii i złoceń. Widać tu znowu charak-
terystyczne kwiaty z kropek czerwonych i białych
oraz ciemne ślady na twarzach zbirów.
Kompozycja Zdrady Judasza w rzeźbie alabastro-
wej wykształca się dość wcześnie, co widać na przy-
kładzie z Hawkley10t. Już tutaj rozmieszczenie posta-
ci, a nawet gesty niektórych z nich ustalają kanon,
postaci, przy specjalnie silnym uwypukleniu głów.
Podczas, gdy we wcześniejszych rzeźbach (Żukowo,
Gdańsk: Niewierny Tomasz, św. Krzysztof) fałdy
draperii strojów nie ,,odstają” silniej od bryły po-
staci, są bardziej płaskie, w ołtarzu naszym posiadają
one większą plastykę, wychodząc niejednokrotnie
poza lico podstawy reliefu.
Płaskorzeźby gdańskie w tle dekorowane są nie-
wielkimi guzami często spotykanymi w alabastrach
angielskich. Zachowały też one partie złoceń, jak
kraje szat oraz włosy. W dolnych częściach reliefów
widzimy ciemno zieloną murawę z motywami roślin-
nymi, m.in. ze zwykłymi w alabastrach kwiatami
z kropek czerwonych i białych. Również niektóre
górne partie rzeźb zachowały dekorację malarską.
100 Nie widzę powodów, wobec wzajemnych analogii, do
innego datowania Zmartwychwstania a innego pozostałych
rzeźb retabulum.
101 Za tym ostatnim mogłoby przemawiać proponowane
już zestawienie z mniej zaawansowanym ikonograficznie tryp-
tykiem z Munkathveraa, zob. przypis 68. Por. też sposób
kształtowania szat jednej z postaci na boku tumby R. Ver-
nona zm. 1451, w Tong (Gard ner, Alabaster Tombs..., jw.,
ił. 70) przypominający szaty śś. Janów w ołtarzu gdańskim.
Nagrobek mógł być wykonany zresztą przed śmiercią Ver-
nona.
102 w wizytacjach kanonicznych tamtejszego kościoła za-
chowanych w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
nie udało się mi odnaleźć informacji, które pomogłyby do
ustalenia czasu przybycia rzeźb do Trzemeśni.
103 Wys. ok. 39,5 cm. Wzmiankowana: J. E. Dutkie-
wicz, Małopolska rzeźba średniowieczna, Kraków 1949, s. 150,
il. 117a. Na brzegach relief wykazuje w kilku miejscach
uszkodzenia. Nadto bardziej wystające partie uległy pewnemu
starciu.
ioi Z ok. połowy w. XIV lub nieco późniejszy — Hild-
b u r g h, English Alabaster Carbings..., jw., s. 75, tabl. XV a.
56