DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Olszewski, Andrzej M.: Gotyckie rzeźby alabastrowe pochodzenia angielskiego w Polsce
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0067
ANDRZEJ M. OLSZEWSKI
Płaskorzeźba Ukrzyżowania w skarbcu katedry
wawelskiej118 umieszczona jest w drewnianej skrzyn-
ce pochodzącej z nowszych czasów. W środku znaj-
duje się Chrystus na krzyżu, po lewej stronie (od
widza) trójosobowa grupa z obsuwającą się Madonną,
Longinus z dzidą i św. Jan Ewangelista z palmą, po
prawej setnik i jeden z żołnierzy. U dołu klęczą
dwaj aniołowie, dwaj inni znajdują się przy ranach
rąk Ukrzyżowanego. Ci ostatni mają uszkodzone par-
tie rąk, brak też kielichów, które prawdopodobnie
dawniej trzymali. Relief zachował szereg śladów zło-
ceń oraz częściowo polichromię (zwykłe kwiaty, na-
znaczenie słojów drzewa krzyża, nimb Chrystusa
itd.).
II. 21. Ukrzyżowanie, ok. poi. w. XV. Skarbiec Katedry
Krakowskiej. (Fot. W. G omula)
W rozwoju typu ikonograficznego Ukrzyżowania
zauważamy, jak często w alabastrach, przejście od
ujęcia bardziej statycznego do żywszego, dynamicz-
nego, a także od przedstawień o mniejszej ilości po-
staci do wielofigurowych. Charakterystycznym jest
jednakże częste utrzymywanie się pewnych motywów
kompozycyjnych, jak na przykład po lewej stronie
trójosobowa grupa z Madonną, po prawej setnika
z podniesioną ręką. Cechy te widać już we wczesnej
płaskorzeźbie z Victoria and Albert Museumllfl,
w bardziej zaawansowanej z tegoż muzeum120 oraz
z muzeum w Perigueux121 i Metropolitan Museum
w Nowym Jorku 122? aż do późniejszych, jako przykład
których należy uznać relief krakowski.
Zabytek nasz wydaje się być stadium, pośrednim
między trzema ostatnio wymienionymi płaskorzeźba-
mi typu krenelażowego a tymi, które przedstawiają
najbardziej rozwinięty rodzaj Ukrzyżowania histo-
rycznego, zawierający oprócz postaci, jakie widzimy
w Krakowie, także dwóch ukrzyżowanych łotrów oraz
większą ilość żołnierzy. Dla przykładu z późnych
zabytków można tu wymienić bliską dość w niektó-
rych szczegółach naszej rzeźbę z Victoria and Albert
Museum123, nadto reliefy z kolekcji Nelsona124,
z muzeum w Compiegne 125 oraz nieco „manierystycz-
ne” z Ashmolean Museum 126 i z muzeum w Nantes12T.
W oparciu o przytoczone porównania Ukrzyżowanie
krakowskie datować można na czas około połowy
XV w. Stanowiło ono według wszelkiego prawdopodo-
bieństwa środek ołtarza pasyjnego 128.
118 Wys. ok. 48,5 cm. Wzmiankuje: Dutkiewicz, jw.,
s. 150, ii. 116. Autor publikuje tekst napisu na metalowej ta-
bliczce umieszczonej u dołu rzeźby, wg której dzieło znaj-
dowało się dawniej w kaplicy pałacowej na Wawelu.
119 Hildburgh, English Alabaster Carnings..., jw., il. 10.
120 Hodgkinson, jw., tabl. II c.
121 Nelson, English Alabasters..., jw., tabl. XIV, 1.
122 Tamże, tabl. XIV, 2.
123 Hodgkinson, jw., tabl. II b.
121 Nelson, Some Unpublished..., The Arcliaeological
Journal LXXVII, tabl. XIII.
125 Prior, Gard ner, jw., il. 538.
126 Tamże, il. 583.
127 Hildburgh, English Alabaster Caruings..., jw., tabl.
XVIII a. Rzeźby z kol. Nelsona i z Nantes zbliżają się do
krakowskiej upozowaniem Madonny w trzech czwartych nie
w stronę krzyża, jak w całym szeregu innych zabytków, lecz
w kierunku przeciwnym. Longinus z włócznią, umieszczony
jak na naszym reliefie występuje w alabastrach o dość już
rozbudowanym typie ukrzyżowania historycznego. Ewangelia
bardzo lakonicznie określa jego rolę (Jan XIX, 34), dlatego
należy sądzić, że na jego przedstawianie wpłynął jakiś
tekst bądź apokryfów, bądź też kazań czy legend średnio-
wiecznych; por. np. jeden z takich przekazów: V. E. H u 11,
Two Middle-Irish Religious Anecdotes, „Speculum", III, 1928,
s. 102—103.
128 Ze względu na bliskość położenia geograficznego z re-
liefami trzemeśneńsklmi, zbliżoną szerokość podstawy wraz
z większą wysokością Ukrzyżowania, powstaje, przy zbieżno-
ści ikonograficznej, problem, czy te trzy płaskorzeźby nie
pochodzą z jednego ołtarza. Uderzają również analogie np.
58
Płaskorzeźba Ukrzyżowania w skarbcu katedry
wawelskiej118 umieszczona jest w drewnianej skrzyn-
ce pochodzącej z nowszych czasów. W środku znaj-
duje się Chrystus na krzyżu, po lewej stronie (od
widza) trójosobowa grupa z obsuwającą się Madonną,
Longinus z dzidą i św. Jan Ewangelista z palmą, po
prawej setnik i jeden z żołnierzy. U dołu klęczą
dwaj aniołowie, dwaj inni znajdują się przy ranach
rąk Ukrzyżowanego. Ci ostatni mają uszkodzone par-
tie rąk, brak też kielichów, które prawdopodobnie
dawniej trzymali. Relief zachował szereg śladów zło-
ceń oraz częściowo polichromię (zwykłe kwiaty, na-
znaczenie słojów drzewa krzyża, nimb Chrystusa
itd.).
II. 21. Ukrzyżowanie, ok. poi. w. XV. Skarbiec Katedry
Krakowskiej. (Fot. W. G omula)
W rozwoju typu ikonograficznego Ukrzyżowania
zauważamy, jak często w alabastrach, przejście od
ujęcia bardziej statycznego do żywszego, dynamicz-
nego, a także od przedstawień o mniejszej ilości po-
staci do wielofigurowych. Charakterystycznym jest
jednakże częste utrzymywanie się pewnych motywów
kompozycyjnych, jak na przykład po lewej stronie
trójosobowa grupa z Madonną, po prawej setnika
z podniesioną ręką. Cechy te widać już we wczesnej
płaskorzeźbie z Victoria and Albert Museumllfl,
w bardziej zaawansowanej z tegoż muzeum120 oraz
z muzeum w Perigueux121 i Metropolitan Museum
w Nowym Jorku 122? aż do późniejszych, jako przykład
których należy uznać relief krakowski.
Zabytek nasz wydaje się być stadium, pośrednim
między trzema ostatnio wymienionymi płaskorzeźba-
mi typu krenelażowego a tymi, które przedstawiają
najbardziej rozwinięty rodzaj Ukrzyżowania histo-
rycznego, zawierający oprócz postaci, jakie widzimy
w Krakowie, także dwóch ukrzyżowanych łotrów oraz
większą ilość żołnierzy. Dla przykładu z późnych
zabytków można tu wymienić bliską dość w niektó-
rych szczegółach naszej rzeźbę z Victoria and Albert
Museum123, nadto reliefy z kolekcji Nelsona124,
z muzeum w Compiegne 125 oraz nieco „manierystycz-
ne” z Ashmolean Museum 126 i z muzeum w Nantes12T.
W oparciu o przytoczone porównania Ukrzyżowanie
krakowskie datować można na czas około połowy
XV w. Stanowiło ono według wszelkiego prawdopodo-
bieństwa środek ołtarza pasyjnego 128.
118 Wys. ok. 48,5 cm. Wzmiankuje: Dutkiewicz, jw.,
s. 150, ii. 116. Autor publikuje tekst napisu na metalowej ta-
bliczce umieszczonej u dołu rzeźby, wg której dzieło znaj-
dowało się dawniej w kaplicy pałacowej na Wawelu.
119 Hildburgh, English Alabaster Carnings..., jw., il. 10.
120 Hodgkinson, jw., tabl. II c.
121 Nelson, English Alabasters..., jw., tabl. XIV, 1.
122 Tamże, tabl. XIV, 2.
123 Hodgkinson, jw., tabl. II b.
121 Nelson, Some Unpublished..., The Arcliaeological
Journal LXXVII, tabl. XIII.
125 Prior, Gard ner, jw., il. 538.
126 Tamże, il. 583.
127 Hildburgh, English Alabaster Caruings..., jw., tabl.
XVIII a. Rzeźby z kol. Nelsona i z Nantes zbliżają się do
krakowskiej upozowaniem Madonny w trzech czwartych nie
w stronę krzyża, jak w całym szeregu innych zabytków, lecz
w kierunku przeciwnym. Longinus z włócznią, umieszczony
jak na naszym reliefie występuje w alabastrach o dość już
rozbudowanym typie ukrzyżowania historycznego. Ewangelia
bardzo lakonicznie określa jego rolę (Jan XIX, 34), dlatego
należy sądzić, że na jego przedstawianie wpłynął jakiś
tekst bądź apokryfów, bądź też kazań czy legend średnio-
wiecznych; por. np. jeden z takich przekazów: V. E. H u 11,
Two Middle-Irish Religious Anecdotes, „Speculum", III, 1928,
s. 102—103.
128 Ze względu na bliskość położenia geograficznego z re-
liefami trzemeśneńsklmi, zbliżoną szerokość podstawy wraz
z większą wysokością Ukrzyżowania, powstaje, przy zbieżno-
ści ikonograficznej, problem, czy te trzy płaskorzeźby nie
pochodzą z jednego ołtarza. Uderzają również analogie np.
58