DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Olszewski, Andrzej M.: Gotyckie rzeźby alabastrowe pochodzenia angielskiego w Polsce
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0068
GOTYCKIE RZEŹBY ALABASTROWE...
W muzeum w Toruniu znajduje się alabastrowa
płaskorzeźba określona przez Clasena jako Narodze-
nie Chrystusa129. Przedstawia leżącą na łożu niewia-
stę. za którą stoją dwie inne, jedna trzymając nowo
narodzone Dzieciątko. Na pierwszym planie widać
małą ipostać zajętą zapewne praniem pieluszek w ba-
lii oraz kołyskę. Ze względu na odmienność niektó-
rych elementów w stosunku do ilustracji alabastro-
wych Bożego Narodzenia nasuwa się wniosek, że wy-
obrażono tu Narodzenie Matki Boskiej. W scenach
boiwiem Bożego Narodzenia, zarówno samoistnych130
jak i połączonych z Pokłonem Magów131 występuje
z reguły św. Józef oraz zwierzęta przy żłobie. Po-
nadto Dzieciątko Jezus nosi zwykle sukienkę lub
w przedstawieniach z klęczącą Madonną jest nagie,
podczas gdy toruńskie owinięte jest W powijaki132.
Claśen datuje naszą rzeźbę „po 1450 (?)” 133_ Okre-
ślenie to można utrzymać. Z jednej bowiem strony
brak tu już zwieńczenia krenelażowego, z drugiej
zauważamy pewne jakby początki mięcia fałdów dra-
perii (rękawy ubiorów) w sposób charakterystyczny
dla późnogotyckiej rzeźby angielskiej ’34.
Na zakończenie wypadnie omówić dwie płasko-
rzeźby znajdujące się w Muzeum Narodowym w War-
szawie 135. Jedna z nich, przedstawiająca Ukrzyżo-
wanie, zachowała się w opłakanym stanie. Jest to
kilka kawałków alabastru, złożonych razem i umiesz-
czonych na desce stanowiącej tło ’30. W rozmieszczeniu
postaci relief przypomina nieco Ukrzyżowanie wa-
welskie. Pośrodku Chrystus na krzyżu, po lewej trój-
osobowa grupa z osuwającą się Marią, po prawej
setnik i dwaj żołnierze. Ponadto jeden z żołnierzy
znajduje się po lewej w górze, tam, gdzie w rzeźbie
krakowskiej św. Jan. Dwaj aniołowie zbierają do
kielichów krew z ran Chrystusa; jeden z nóg, drugi
II. 22. Ukrzyżowanie, ok. 1460—80. Warszawa; Muzeum
Narodowe. (Fot. E. Kozlowska-Tomczyk)
w traktowaniu włosów i bród postaci, w sposobie zaznacza-
nia fałdów zgięć rękawów w łokciu (setnik, Longinus — Ju-
dasz, lewy u góry z biczujących). Pewną różnicę można by
widzieć w ostrzejszym jakby cięciu materiału rzeźbiarskiego
w Ukrzyżowaniu. Być może więc, że rzeźby należały do ołta-
rza powstałego ok. 1440, którego prawą stronę stanowić mogły
reliefy Zdjęcia z krzyża i Złożenia do grobu. Drugą alterna-
tywą byłoby zmontowanie ołtarza ok. poł. w. XV z użyciem
płaskorzeźb różniących się nieco czasem powstania — mogło
to się chyba zdarzyć w jakimś warsztacie angielskim prowa-
dzącym produkcję na dużą skalę, trzymającym się jednak
pewnych utartych cech.
129 C1 a s e n, jw., I, s. 353, II, ił. 407. Wys. ok. 41,2, szer.
ok. 28,2 cm; miejscami uszkodzenia; nikłe ślady polichromii.
W drewnianej ramie, złoconej z wyciskanym wzorem, być mo-
że z 1. poł. w. XVI. Przez Kaczmarzyka, jw., s. 175
określone ,,Narodziny Panny Marii".
130 Por. przypisy 50, 51.
131 Por. s. 6—8.
132 Prior, G a r d n e r, jw., s. 464, znają sceny Naro-
dzenia Matki Boskiej występujące osobno. Być może były one
dodawane do niektórych ołtarzy z przedstawieniami z życia
Marii (jw.). Że relief toruński nie wyobraża Narodzenia
św. Jana Chrzciciela sugeruje brak postaci Zachariasza piszą-
cego imię nowo narodzonego syna, występującej w tego ro-
dzaju scenach alabastrowych, zwanych “The Naming of St.
John Baptist" — por. W. L. H i 1 d b u r g h, Some unusual
Medieral Englisli Alabaster Carvings, „The Antiąuaries Jour-
nal", VIII, 1928, nr 1, tabl. XVI, 1; tenże, Further Notes...,
jw., il. 2.
133 C1 a s e n, jw., s. 353. Pisze on (tamże), iż pochodzi
ona z Pomorza, nie określając bliżej miejsca.
134 Por. alabastrowe sceny z cyklu pasyjnego w Victorla
and Albert Museum — G a r d n e r, Englisli Medieval Scul-
pture, jw., il. 612, 614. Fałdy kołdry św. Anny można zesta-
wić z fałdami strojów alabastrowych rzeźb datowanych przez
Gardnera na ok. 1450 (tamże, il. 618) oraz ze strojem św. To-
masza Becketa z reliefu z British Museum z ok. 1450 (P r i o r,
Gardner, jw., il. 66).
135 Do Muzeum rzeźby te dostały się jako dar Wojciechow-
skich w okresie międzywojennym. Zostały one przywiezione
z zagranicy, nie wiadomo mi jednak bliżej skąd. Pow. infor-
macje zawdzięczam mgr Bogusławowi Kopydłowskiemu. Nie
wiadomo mi, czy reliefy te były gdziekolwiek publikowane.
138 Pierwotne wymiary ok. 26,3 X 51,7 cm. Zachowane śla-
dy złoceń (np. włosy Chrystusa, krawędzie szat) oraz poli-
chromii — np. ciemne ślady na twarzach żołnierzy koło set-
nika, oraz znane nam już kwiaty, tym razem występujące
nie tylko w dolnej części reliefu, ale także na samym drze-
wie krzyża. W tle zachowało się nieco dekoracyjnych guzków.
59
W muzeum w Toruniu znajduje się alabastrowa
płaskorzeźba określona przez Clasena jako Narodze-
nie Chrystusa129. Przedstawia leżącą na łożu niewia-
stę. za którą stoją dwie inne, jedna trzymając nowo
narodzone Dzieciątko. Na pierwszym planie widać
małą ipostać zajętą zapewne praniem pieluszek w ba-
lii oraz kołyskę. Ze względu na odmienność niektó-
rych elementów w stosunku do ilustracji alabastro-
wych Bożego Narodzenia nasuwa się wniosek, że wy-
obrażono tu Narodzenie Matki Boskiej. W scenach
boiwiem Bożego Narodzenia, zarówno samoistnych130
jak i połączonych z Pokłonem Magów131 występuje
z reguły św. Józef oraz zwierzęta przy żłobie. Po-
nadto Dzieciątko Jezus nosi zwykle sukienkę lub
w przedstawieniach z klęczącą Madonną jest nagie,
podczas gdy toruńskie owinięte jest W powijaki132.
Claśen datuje naszą rzeźbę „po 1450 (?)” 133_ Okre-
ślenie to można utrzymać. Z jednej bowiem strony
brak tu już zwieńczenia krenelażowego, z drugiej
zauważamy pewne jakby początki mięcia fałdów dra-
perii (rękawy ubiorów) w sposób charakterystyczny
dla późnogotyckiej rzeźby angielskiej ’34.
Na zakończenie wypadnie omówić dwie płasko-
rzeźby znajdujące się w Muzeum Narodowym w War-
szawie 135. Jedna z nich, przedstawiająca Ukrzyżo-
wanie, zachowała się w opłakanym stanie. Jest to
kilka kawałków alabastru, złożonych razem i umiesz-
czonych na desce stanowiącej tło ’30. W rozmieszczeniu
postaci relief przypomina nieco Ukrzyżowanie wa-
welskie. Pośrodku Chrystus na krzyżu, po lewej trój-
osobowa grupa z osuwającą się Marią, po prawej
setnik i dwaj żołnierze. Ponadto jeden z żołnierzy
znajduje się po lewej w górze, tam, gdzie w rzeźbie
krakowskiej św. Jan. Dwaj aniołowie zbierają do
kielichów krew z ran Chrystusa; jeden z nóg, drugi
II. 22. Ukrzyżowanie, ok. 1460—80. Warszawa; Muzeum
Narodowe. (Fot. E. Kozlowska-Tomczyk)
w traktowaniu włosów i bród postaci, w sposobie zaznacza-
nia fałdów zgięć rękawów w łokciu (setnik, Longinus — Ju-
dasz, lewy u góry z biczujących). Pewną różnicę można by
widzieć w ostrzejszym jakby cięciu materiału rzeźbiarskiego
w Ukrzyżowaniu. Być może więc, że rzeźby należały do ołta-
rza powstałego ok. 1440, którego prawą stronę stanowić mogły
reliefy Zdjęcia z krzyża i Złożenia do grobu. Drugą alterna-
tywą byłoby zmontowanie ołtarza ok. poł. w. XV z użyciem
płaskorzeźb różniących się nieco czasem powstania — mogło
to się chyba zdarzyć w jakimś warsztacie angielskim prowa-
dzącym produkcję na dużą skalę, trzymającym się jednak
pewnych utartych cech.
129 C1 a s e n, jw., I, s. 353, II, ił. 407. Wys. ok. 41,2, szer.
ok. 28,2 cm; miejscami uszkodzenia; nikłe ślady polichromii.
W drewnianej ramie, złoconej z wyciskanym wzorem, być mo-
że z 1. poł. w. XVI. Przez Kaczmarzyka, jw., s. 175
określone ,,Narodziny Panny Marii".
130 Por. przypisy 50, 51.
131 Por. s. 6—8.
132 Prior, G a r d n e r, jw., s. 464, znają sceny Naro-
dzenia Matki Boskiej występujące osobno. Być może były one
dodawane do niektórych ołtarzy z przedstawieniami z życia
Marii (jw.). Że relief toruński nie wyobraża Narodzenia
św. Jana Chrzciciela sugeruje brak postaci Zachariasza piszą-
cego imię nowo narodzonego syna, występującej w tego ro-
dzaju scenach alabastrowych, zwanych “The Naming of St.
John Baptist" — por. W. L. H i 1 d b u r g h, Some unusual
Medieral Englisli Alabaster Carvings, „The Antiąuaries Jour-
nal", VIII, 1928, nr 1, tabl. XVI, 1; tenże, Further Notes...,
jw., il. 2.
133 C1 a s e n, jw., s. 353. Pisze on (tamże), iż pochodzi
ona z Pomorza, nie określając bliżej miejsca.
134 Por. alabastrowe sceny z cyklu pasyjnego w Victorla
and Albert Museum — G a r d n e r, Englisli Medieval Scul-
pture, jw., il. 612, 614. Fałdy kołdry św. Anny można zesta-
wić z fałdami strojów alabastrowych rzeźb datowanych przez
Gardnera na ok. 1450 (tamże, il. 618) oraz ze strojem św. To-
masza Becketa z reliefu z British Museum z ok. 1450 (P r i o r,
Gardner, jw., il. 66).
135 Do Muzeum rzeźby te dostały się jako dar Wojciechow-
skich w okresie międzywojennym. Zostały one przywiezione
z zagranicy, nie wiadomo mi jednak bliżej skąd. Pow. infor-
macje zawdzięczam mgr Bogusławowi Kopydłowskiemu. Nie
wiadomo mi, czy reliefy te były gdziekolwiek publikowane.
138 Pierwotne wymiary ok. 26,3 X 51,7 cm. Zachowane śla-
dy złoceń (np. włosy Chrystusa, krawędzie szat) oraz poli-
chromii — np. ciemne ślady na twarzach żołnierzy koło set-
nika, oraz znane nam już kwiaty, tym razem występujące
nie tylko w dolnej części reliefu, ale także na samym drze-
wie krzyża. W tle zachowało się nieco dekoracyjnych guzków.
59